Resey-Ukraina qaqtığısı – bwl Resey men Batıs arasındağı qarım-qatınastağı dağdarıstıñ örşui ğana emes, sonımen qatar postkeñestik keñistiktegi jäne Europadağı Resey men AQŞ arasındağı geosayasi müddeler qaqtığısınıñ jalpı bastaluı. Bwl şielenister kazirigi tañda diplomatiyalıq, ekonomikalıq, sauda jäne aqparattıq salada eki taraptıñ küş sınasuın künen künge äygileude. Ukraina AQŞ jäne EO (Europa Odağı)nıñ  üzdiksiz qoldauın alğannan keyin, bwl soğıs wzaqqa sozılatını ayqın boldı. Osı twrğıda Resey Batıspen qarım-qatınasta ımıralasudan bas tartıp, batıstıq emes elderdi özine jaqın tartıp jaña älemdik tärtip ornatuğa tırısuda. Bwl Reseydiñ sırtqı sayasatınnıñ mazmwnı. Reseydiñ memlekettik müddesi men sırtqı strategiyasına negizdelsek, kazirgi Ukraindağı soğıstı bılay topşılauğa boladı: Birinşi, Eur-Aziya qwrlığındağı Geoekonomikalıq müddelik şielenisu. Ekinşi, Reseydıñ ülken imperiyalıq üstanımı. Üşinşisi, AQŞ-qa qarsı gegemoniya tuın köteru üşin bastama köteru. Törtinşi, köp poliyarlı küşterdiñ bäsekesin jäne öziniñ bir poliyarlı küşke ie bola almaytının moyındamau.

Reseydiñ Ukrainağa qarsı arnayı äskeri operaciyanı (Putin at bergen) ( Batıs şapqınşılıq dep esepteytin) bastau sebepteri

Birinşisi – postkeñestik keñistiktegi jäne Europadağı Resey men AQŞ arasındağı geosayasi müdde qaqtığıstarınıñ beynelenuı: Birinşi, AQŞ-tıñ Europalıq qauipsizdikti baqılauı men Reseydiñ Eur-Aziyalıq qauipsizdikti qamtamasız etu tärtibin qwru arasındağı qayşıq. Ekinşi, Öziniñ damu jolın tañdağan postkeñestik elderi men öziniñ strategiyalıq qauipsizdik keñistigin saqtap otırğan Resey arasındağı qayşılıq. Bwl eki qayşılıq Resey men AQŞ arasındağı Qırğıy qabaqtıq soğıs ayaqtalğanan keyingi eki tarap arasında orın alğan jaña qaqtığıs belgileri. AQŞ qırği-qabaq soğısta jeñilgen Resey, al AQŞ – jeñimpaz dep sanaydı. AQŞ qırği-qabaq soğıs jeñisin bekemdeu jäne EO öz tarapında qaldırudı qorğau üşin maqsattar moynına aldı. Amerika Qwrama Ştatı Varşava şartın  NATO şartına almastırıp, Resey äleuetti qarsılas retinde NATO-dağı jetekşi poziciyasın nığayttı jäne NATO-nıñ şığısqa qaray keñeyuin qalaydı. El'cinniñ biligi kezinde jäne Putinniñ bilik basındağı alğaşqı jıldarı Resey Batıstıñ ekonomikasınıñ qoldauına ie bolu üşin NATO-nıñ şığısqa qaray keñeyuine köndi. Alayda, AQŞ, NATO jäne Ukraina arasındağı özara qatınastar küşeygen sayın Reseydiñ senimsizdik sezimi küşeyip, Europalıq keñistikten Ukrainanı oqşaulaudı birqanşa ret köterdi. Ekinşisi, AQŞ Keñes Odağı ıdırağannan keyin bwrınğı täuelsiz respublikalar özderiniñ damu joldarın erkin tañday aladı dep esepteydi, biraq Reseydiñ dästürli sayasi oylauı qauipsizdik üşin Poskeñestñik keñistik qauıpsizdigin saqtau bolıp tabıladı. 2022 jıldıñ basında Resey Qazaqstanğa kömektesip qañtar büligin tınıştandırdı, onıñ aldında Belarusqa kömektesip el işindegi sayasi ornıqsızdıqtı tınıştandırdı. Resey Ukrainanıñ NATO-ğa qosılu mäselesin kün tärtibine qoyuğa jäne qauipsizdiktiñ jaña geosayasi ülgisin jasauğa tırısıp, postkeñestik elderde öziniñ ıqpalın körsetkisi keledi.

   Bwdan basqa qosımşa şart jağday retinde, Ukrainanıñ Batıs men Şığısındağı halıqtardıñ wqsamağan idiyalogiyada boluı. Ukraynanıñ bastı öndirisi Şığısına Ornalasqan energetikalıq twtınuı Reseyden tasımaldanadı, al Batısı Auılşaruaşılığı damığan ekonomikalıq jaqtan Europalıq Odaqqa jaqın, osı sebepterden el işinde eki tarapqa böşektengen, bir tarabı, Reseyge jaqın tarap bolsa, ekişisi EO ğa jaqın tarap, eki taraptıñ qaqtığısı küşti boldı. Sırtqı jaqtan Ukraina Eur-Aziya qwrlığınıñ baylanıstarıtn ayrılmas böligi, AQŞ pen Reseydiñ teke-tiresindegi mañızdı geosayasi aymaq. Bir jağınan, Putin Baydenniñ Amerika Qwrama Ştattarınıñ Auğanstannan äsker şegindiruin qadağaladı, sonımen birge Amerika Qwrama Ştattarı öziniñ sırtqı strategiyalıq nazarın Ündi-Tınıq mwhitı aymağına auıstıratınına senimdi boldı. Mañızdı bir sayasi jağday AQŞ nıñ Qıtaydı bastı qarsılası esepteude Reseydiñ Ukrainadağı qaqtığıstı Äskeri ärekettesuge alıp kelune şart-jağday pısıp jetildi.

Reseydiñ äskeri basıp aluı (Putin at bergen arnayı äskeri operaciyası) ( Batıs şapqınşılıq dep esepteytin) sebepti sırtqı ortasınıñ naşarlauı

Resey-Ukraina äskeri qaqtığısı Resey men AQŞ jäne NATO arasındağı dästürli kiriguge alıp keldi. Resey bükil Batıspen jeke-dara betpe-bet keledi, oqşaulanu - Resey bolaşaqta tap bolatın eñ ayqın sırtqı orta bolıp tabıladı. Bwl qaqtığıs AQŞ pen Europanı tağı bir ret biriktirdi, Reseylik ğalımnıkñ pikirinşe: «Resey tağı da Qıtaydan «halıqaralıq zwlım» jäne älemdik sayasi oyındağı Batısqa qarsı röldi tartıp aldı» (  Andrey. V).  NATO-nıñ Europadağı märtebesi köterildi. NATO öz funkciyaların keñeytip, Europanıñ qayta biriguiniñ dänekeri bolatın europalıq sayasat, qauipsizdik jäne äskeri ister üşin birtwtas negiz retinde tarih sahanasına şığa bastadı. Dağdarıs geosayasi jäne ideologiyalıq şekaralardı biriktirdi, al Europanıñ bolaşağı mindetti türde äskeri salanı küşeytedi. Germaniya men Franciya Europanı jandandıru sırtqı küşke birlikte qarsı twruğa ımıralasatın boladı. AQŞ qaqtığıstağı eñ ülken geosayasi jeñimpaz, AQŞ öziniñ jahandıq basımdığın qorğau üşin negizinen Europalıq operaciyalıq jüyege süyenedi, Onıñ üstine Germaniyanıñ äskeri küşeyui basqa batıs elderiniñ nazarınşa tek AQŞ qana onı şektey aladı degen közqaras qalıptastırıp, AQŞ nıñ orının qaytadan bir bekemdedi. Alayda kazirgi tañda AQŞ nıñ bastı strategiyalıq äskeri küşi Ündi-Tınıq müğitına ornalasqandıqtan, Ukraindağı qaqtığısta küştiñ salmağı jaqın jatqan Europalıq Odaqqa tüsetini ayqın.

Qaqtığıstan keyingi Resey sırtqı ortası

  Resey-Ukraina äskeri qaqtığısı bastalğannan keyin Resey halıqaralıq deñgeyde oqşaulandı. Birikken Wlttar Wyımı Reseydiñ arnayı äskeri äreketterin ayıptau üşin kezekten tıs tötenşe otırıstar wyımdastırdı, 141 el jaqtap dauıs berse, tek 5 el qarsı bolsa, qalğan 35 el qalıs qaludı jön kördi, artınşa BWW Reseydiñ BWW Adam qwqıqtarı keñesindegi müşeligin toqtattı. Täuelsiz Memleketter Dostastığı elderiniñ köpşiligi Reseydi tikeley qoldamay, qaqtığıs bastalğannan keyin Doneck pen Luganskiniñ täuelsizdiginde tikeley moyındaytın aqparttar bermedi, degenmen, Ukrainanıñ täuelsizdigin, egemendigi men aumaqtıq twtastığın qoldaytındarın anıq bildirdi.

  Keyingi halıqaralıq ortada, Resey sankciyalarğa qarsı tabandı türde küresip, dos emes elderdi tizimge aldı. Qaqtığıs bastalğannan keyin Amerika Qwrama Ştattarı men Europa Reseyge qarsı qatañ sankciyalardı qabıldadı jäne Resey arandatqan soğısqa ekonomikalıq soğıstı bastau arqılı jauap berdi. Resey osı tüsta Reseyge dos emes elder tizimin jasadı (RIA. Novsti). Naqtı qarsı şaralar mınalar bolıp tabıladı: barlıq Reseylik kompaniyalar dostıqsız elderdiñ kompaniyalarımen tranzakciyalar jasağanda Federaldıq keñesten rwqsat aluı kerek. Eger patent iesi dostıqsız elden nemese aymaqtan bolsa, Resey patentti rwqsatsız paydalanğanı üşin ötemaqı töleuge qajetti emes. Reseydiñ Industriya jäne sauda ministrligi dostıqsız elderge ağaş materiyaldarın eksporttauğa timsaldı. Resey Euroodaq müşelerine jäne basqa da dos emes elder men aymaqtarğa tabiği gaz jetkizgen kezde rubl'men esep ayırısuğa köşedi. Reseydiñ ortalıq banki dos emes elderge iri aqşa audarımdarın şekteydi. Reseydegi dosemes elderdiñ diplomatiyalıq ökildikterimen jäne konsuldıq mekemelerimen eñbek şartına qol qoyğan adamdar sanın şekteu.

Ukraina dağdarısı uşığa bastağannan beri Resey prezidenti Vladimir Putinniñ Ortalıq Aziya men Tayau Şığısqa saparı nazar audararlıqtay köbeydi, bwl Batıs pen AQŞ tıñ Reseydi oqşulauına qarsı äreketiğana emes, ol sonımen qatar Reseydiñ qaqtığıstan keyingi kezeñdegi strategiyalıq basımdıqtarın belgileudi közdeydi. 28-30 mausım aralığında prezident Putin Ortalıq Aziyadağı Täjikstanda bolıp, Kaspiy jağalauındağı memleket basşılarınıñ sammitine qatıstı (Catherine Putz). Putin men Täjikstan prezidenti Emomali Rahmonnıñ kezdesui onıñ Reseyşil elderdi biriktiruge ümittenetinin körsetti. Auğanstandağı jağday men qauipsizdik mäseleleri boyınşa Ortalıq Aziya elderimen ıntımaqtasu, şekara qauipsizdigi mäseleleri boyınşa eñ tığız ıntımaqtastıq ornatudı közdedi. 19 şildede Putin Iranğa bardı, bwl sapar AQŞ prezidenti Djo Baydenniñ Izrail' men Saudarabiyasına saparınan keyin ğana josparlanğandıqtan jäne Türkiya NATO-nıñ müşesi bolğandıqtan, Putinniñ Tayau Şığısqa saparı Baydenniñ Tayau Şığıs saparın ädeyi älsiretu bolıp sanaladı.: Bwl Batıstıñ Reseydi oqşaulauına qarsı twru üşin jäne Türkiya men Irandı özine tartu bolıp tabıladı. Resey sonımen birge Şığıs elderinede ıqpalın keñeytuge tırısıp kördi. Soltüstik Koreyamen qarım-qatınastı jaqsartu üşin, Ündistandı jäne WQŞW, ŞIW, BRIKS jäne ASEAN elderin özine jaqın tarttı. 13 şildede Soltüstik Koreya Ukrainanıñ şığısındağı eki «respublikanıñ» täuelsizdigin moyındap, Reseymen qarım-qatınasın nığayttı jäne Resey men Soltüstik Koreya arasındağı qarım-qatınas qırği-qabaq soğıstan keyingi eñ joğarı deñgeyge jetti (Philippe Mesmer). Reseyge keletin bolsaq, Resey men Soltüstik Koreya arasındağı qarım-qatınas jaqsardı, Soltüstik-Şığıs Aziyadağı qauipsizdik mäselelerin qozdırdı. Soltüstik Koreyanıñ AQŞ pen Oñtüstik Koreya arasındağı qarım-qatınastağı salmağın arttırdı. Sonımen birge, Resey Qıtay elimen de qatınastarın barınşa damıttı. Osı jılı jañajıldan beri birqanşa ret kezdesuler ötkizdi.

Qortındı

Resey men Ukraina arasındağı qaqtığıs erte me, keş pe ayaqtaladı, alayda, Reseydiñ strategiyalıq mädenietiniñ elementteri, sonıñ işinde Reseydiñ wlı imperiyalıq közqarası men geosayasi ıqpalğa wmtılu turalı dästürli tüsinikter Resey bileuşileriniñ sanasında ayaqtalmauı mwmkin, onıñ üstine bwl wğımdar dästürli mädeniet retinde «orıs idiyalogiyası» da tereñ oyıp twrıp orın alğan. Mwnday koncepciya Reseyge äskeri jäne sayasi şaralardı qoldanıp Reseydi negiz etken aymaqtıq tärtipti qalıptastıruğa wmtıldıradı, bwl sonday-aq Resey men Batıstıñ qwndılıqtarın birte-birte alşaqtatuğa mäjbür etedi. Resey dästürli qwndılıqtar men qauipsizdik müddelerin wlttıq damudıñ bastı maqsatı emes, wlttıq damudıñ böligi, al ekonomikalıq damudı bastı maqsat etken kezde, Reseydiñ dästürli közqarasında özgeris boluı mwmkin, alayda bwlay bolu ıqtimaldığı öte az. Resey-Ukraina äskeri qaqtığısına deyin Resey Qıtay, Ündistan, ASEAN, Aziya-Tınıq mwhitı ekonomikalıq ıntımaqtastığı jäne basqa Aziya-Tınıq mwhitı elderimen jäne halıqaralıq wyımdarmen strategiyalıq seriktestik ornatttı. Resey Tayau Şığıs elderi Türkiya jäne Iranmen kürdeli qatınasta, biraq Afrika jäne Latın Amerikası elderimen mañızdı seriktestik qatınastar qalıptastıruğa tırısuda, bwl Reseydiñ sırtqı strategiyasın tüzetudiñ jaña bağıtı jäne bwl Reseydiñ batıs elderimen qarım-qatınasınıñ naşarlauınan qorğau üşin batıstıq emes eldermen qarım-qatınastı damıtuınıñ nätijesi. Orıs ğalımı (DMITRIY TRENIN) aytqanday: «Qanday jağdayda bolsın intellektualdıq jäne ğılımi twrğıdan älemnen oqşaulanbauımız kerek (bwl keñestik däuirde solay bolğan), äytpese özimizdi tani almaymız, Afrika elderi, arab älemi, Aziya men Latın Amerikasınıñ barlıq elderimen qarım-qatınastar ornatuımız kerek!» dep saldı. Bwl Reseydiñ kazirgi sırtqı qatınastarındağı jay-küyin tolıq tüsindiredi.

Ädebietter tizimi

Andrey V. Vremya diplomatii proşlo? Sem' osobennostey nastupayuşey epohi.   https://russiancouncil.ru/analytics-and-comments/analytics/vremya-diplomatii-proshlo-sem-osobennostey-nastupayushchey-epokhi/

RIA. Novsti. https://ria.ru/20220722/nedruzhestvennye_strany-1804332755.html

Catherine Putz. Russia’s Putin Makes First Trip Abroad Since Invasion, to Tajikistan and Turkmenistan. https://thediplomat.com/2022/06/russias-putin-makes-first-trip-abroad-since-invasion-to-tajikistan-and-turkmenistan/

Philippe Mesmer. North Korea recognizes independence of pro-Russian territories in eastern Ukraine. https://www.lemonde.fr/en/international/article/2022/07/19/north-korea-recognizes-independence-of-pro-russian-territories-in-eastern-ukraine_5990644_4.html

DMITRIY TRENIN. Politika i obstoyatel'stva. Sposobnı li mı sohranit' stranu i razvivat' ee dal'şe. https://globalaffairs.ru/articles/politika-i-obstoyatelstva/

 

 The Qazaq Times