Foto: posibiri.ru

Qasietti  Qwran-Kärimniñ  Äl-Kähf  süresinde    qwdayğa  qarağan  üş  jigittiñ  hikayası  jayında  söz  boladı  (Bwl   turasında  Taurat  pen  İnjilde  de  keñinen  bayandaladı).   Eliniñ  eserliginen  bezgen  älgi   jigitter  bir   üñgirdi  kelip   panalaydı  ğoy.  Wzaq  wyqıdan  soñ  oyanıp  tilge  kelgen  jigittiñ  biri:  «Biz  osı  jerde  qanşa  merzimge  deyin  jatıp  qaldıq»  dep  swraydı.  Sonda kelesi  jigit  «bir   kün»  dese,  odan  keyingisi   «bir  jarım  künge  juıq  wyıqtap   qalğan  sekildimiz»  dep   til  qatadı.  Keyin  olar  azıq-tülik  almaqqa  şaharğa  keledi.  Sauda  barısında   qoldarındağı   kümis   dinarlarınıñ  eşteñege  de   jaramsız  bolıp   qalğandıqtarına  közderi  jetedi.  Tektey   kelse  bwl  dinarlar   bwdan    üş   ğasır  bwrın   qoldanılğan  mülik   ekendigi   mälim  boladı.   Bwl  jerdegi  älgi   üş   jigitti   añ-tañ   qaldırıp  otırğan  ne?  Mäseleniñ   mäni   mınada  bolıp  otır.  «Olar  üñgirde  üş  jüz  jıl  jatıp  qaldı  jäne  toğız  (jıl)  qosıldı»  dep   bayandaydı  kieli   Qwran-Kärim.

Üş   jigittiñ   üş   ğasırğa  juıq   wyıqtap  qalğandığı bärimizge   tüsinikti  boldı.  Al  odan   keyingi  söz  bolıp   otırğan    toğız  tüsinigi    nendey  mağınağa  ie.   Käne,   ol  jayında  da   oymaqtay   söz  şığındap  köreyik.  Bwğan  belgili   ğalım  Aqjan  Maşanidıñ   töl  şäkirti  Ğwzıhan  Aqpanbek  mırza   büy  dep  baylam  aytadı:

«...Hijra  jıl sanauında  bir  jılda  354,36667...  täulik,  yağni  354  kün,  8 sağat,  48 minut,  35 sekund  bar.  Grigorian  men  hijranıñ  ayırması  11 täulik.   Däl  esebi  10,8755... kün.  Osı  ayırma  künnen  bir  jıl  qwraluı  üşin  33,5839  jıl,  al  toğız   jıl  boluı  üşin   300  jıl  ötui  kerek.  Hijra  men  miladi  küntizbesindegi  ayırma  künderdiñ  300  jılda  tura  9 jıl  qwraytındığı  turalı  Qwranda  aytılğan»  dep  joğarıdağı  ayattı  mısalğa   aladı.

Älhissa.  Bwl  mäseleni   osı  jerinen   kilt  toqtata  twrıp,  däl    osı  oqiğağa  oraylas  mına   bir  hadistiñ  de   mänin   aşalap  alsaq   degen  nietimiz  bar.  Payğambar  auızınan  şıqtı   deytin   osı  bir  söz   joğarıdağı   ayattıñ   tüsindirmesi   boluı  da  ğajap  emes.  Qalay  desek te  oqiğa  sorabı  öte   wqsas  keletin   qos   mısalda    köp   hikmettiñ  sırı    jatqandığı    şübäsiz.  Imam  Bwhari   riuayat    etti   deytin     hadistiñ   negizgi   jülgesi   bılayınşa  örbidi:    «Birde  üş  adam  wzaq  saparğa   şığadı.   Bir  üñgirge  tünemek  bolıp  işine  kirgende,  taudan    tas  qwlap   ketip   üñgirdiñ   auızın   bitep    qaladı  eken.  Sonda   olardıñ   kökiregine   ğayıptan: «Bwl  qaterden  senderdi   Alla  isine   aramdıq   qospağan,   şın   nietteriñmen   istegen  izgi   isteriñ   ğana   qwtqara   aladı»   degen   uaqi  keledi.  Sodan  üşeui   japa-tarmağay    eñ   jaqsı  degen  amaldarın   esterine   tüsire   bastaydı.   Alğaşqısı:  «Ey,  Allam,  meniñ   uaqıt  kemirip,   kärilik   iektegen    ata-anam  bar   edi.  Olardı  tek   mañday terimmen  asıradım.  Birde  bir   şaruamen  alısqa  ketip,   keştetip  oralsam,   ata-anam   wyıqtap  qalğan  eken.  Ol  kisilerdi  oyatuğa  dätim  barmadı.  Qolımda  azın-aulaq  sütim  bar   bolatın.  Sodan   tañ  atqanşa   oyanğanın  kütip  otırdım.  Oyanğannan  keyin  sol  sütti   öz   qolımmen  pisirip   ekeuine  işkizip   edim.  Ey,  rahımdı  Allam,  eger  de   osını   öz  didarıñ  men  şın  rizaşılığıñdı  izdep   istegen  bolsam,  mına  basıma  tüsken  qaterden   öziñ  ğana  qwtqara  kör»  dep  jalbarınğan  eken.  Sol  sätte  Qwdaydıñ qwdiretimen   üñgir  auızındağı  batpan   tas  säl  jıljığanday   bolıptı.

Sodan  soñ  ekinşisi  bılay  dep  jalbarına   jönelipti:  «Meniñ  bir  körikti    qızğa  köñilim    audı.  Intızarlığım   sonşalıqtı,  tipti   işer   as-sudan  qaldım.   Aynaldırıp  körip   edim,  älgi  qwrğırım   qwrğan   twzağıma  tüspey   qor  etip   ketti.  Bir  jıldarı   eldi   qwrğaqşılıq  jayladı.  Älgi  aruım  kömek  swrap   däl   aldıma  keldi.  Kökten   izdegenim  jerden  tabıla  ketken  men  paqır  oğan   ırqıma  köner   bolsa,  120  dinar  beretinimdi  ayttım.   Ol  ünsiz  keliskendey  boldı.   Söytip  qolınan  jeteley  bergenim  sol   edi  «mwnıñız  endi   jön  be»  degen  qızdıñ     jalğız-aq  auız  sözi   jan  düniemdi   türşiktirip   jiberdi.   Wyattan    janımdı  qoyarğa  jer  tappastan,   basım  auğan  jaqqa  qaray   mañıp  kettim.  Älgi jüz  jiırma  dinar   qız  qolında  qaldı.  Onı  aluğa  tipti  betim  de  joq  edi.   Ey,  rahımdı  Allam,  eger de   osını   öziñnen qorqıp  şın  rizaşılığıñdı  izdep   istegen   bolsam,  mına  basıma  tüsken  qaterden  öziñ  ğana  qwtqara  kör»  dep   eñiregende  etegi  jasqa   tolıptı.   Sol  kezde  üñgir  auızındağı  alıp   tas   tağı  da  bir  märte   qozğalğanday   bolıptı.  Sodan  üşinşisi  twrıp   bılay  dep   añıray  jönelgen  eken:  «Men  kisi  küşin  jaldap   ırızdıq  nesibemdi  tabatın   edim.  Birde  bir  adam  pälenbay   kün   jasağan   eñbeginiñ   aqısın   almay   öz  jönimen  kete  berdi.  Men  onıñ  eñbegine  eş  tigenim  joq,   qayta  sol  aqşanı  saudağa   salıp,    odan   birşama   dünie  qwradım.  Biraz   jıldardan   soñ  älgi  adam  kelip  bayağıdağı   jasağan   eñbeginiñ   aqısın  swradı.  Men  oğan:  «Mına  körip  twrğan  mal-müliktiñ  bäri  sizdiki,   endi  osını  tügelimen  alıñız»  dedim.  Ol   «meni  keleke  etip  twrsıñ  ba»  dep  aşuğa  bulığıp  ketti.  Män-  jaydıñ  bärin    tüsingennen   keyin  ğana   rayınan  qaytıp,  mal-müliktiñ  bärin  tügelimen  alıp  ketti.  Ey,  rahımdı  Allam,  eger de   osını   öz  didarıñ  men   şın  rizaşılığıñdı  izdep   istegen   bolsam,  mına  basıma  tüsken  qaterden  öziñ  ğana   qwtqara  kör»  dep  ol  da  omırauın  jasqa  boyap   zarlağan  da   Qwdaydıñ   qwdiretimen   älgi  batpan   tas   ayqara  aşılıp,  ana   üşeui   aman-sau  qwtılğan   eken   deydi»  qasietti  hadis.   Mine,  märtbeli  oqırman,  oqiğanıñ   wzın-ırğası  osı    ğana.

Endi    entigimizdi  basıp   osı  jerden  oy   qorıtıp  köreyik.   Eger de   joğarıdağı   osı   oqiğalardı  jalañ,   ya   bolmasa   tikeley  ğana  tüsinetin   bolsaq,    bireuler  bir   üñgirge  kelip   üş   jüz  jıl   wyıqtap  qalğan  bolsa,    tağı   bireuler   tas    üñgirden   birdeñelerin  aytıp,  qwtılıp   ketken  bolıp   şığadı   emes  pe?  Sonda  qasietti  Qwran  men  qasterli   hadistiñ  bar  aytqısı  kelgeni  osı   ma?  Osımen  şarua  bitti  me  sonda?  Ärine,  joq.   Bizdiñşe,  mäseleniñ  mäni  tım  tereñde  jatır.  Qos    kitaptıñ  tüpki   tinindegi  şındıq   bwl  emes-twğın.   Endi  tüyilgen   tüyindi   babımen   tarqatıp  bağayıq.  Bwl  jerdegi   üñgir   tüsinigi –  kädimgi   qabir   wğımı.  Dälirek  aytar  bolsaq,  BWL   OQIĞA  – QABİRDEN  KEYİNGİ AQUALDAN  AQPAR JOLDAĞAN   ĞIBRATTI  MISAL.  Adamzat   tarihında  ölgennen    keyin   ömirge  qayıra  kelgen   jan   balası   joq.  Onday  qwziret  jwmır  bastı  pendeniñ  eşqaysısınıñ  da  täleyine   jazılmağan  jay.  Endeşe,  ekinşi  ömir  haqında  bizderge  (yağni  tirilerge)   (kieli   kitaptan   basqa)   kim   mağlwmat   bere   aladı.  Älde  ömirden   ötken  isi  adamzat   näsili  me?   Älbette,  olay   emes.    Bwğan  beriler  jauap  bir  Allanıñ   öz  qwzırında   ğana.   Mine,  ALLANIÑ  AYATI  MEN PAYĞAMBAR  ÖSIETİ   BİZDERGE  OSI  ĞIBRATTAR  ARQILI  KELESİ  KEÑİSTİK  BAYANIN  IŞARALAP  OTIR.   Oqiğadan  twnğan  oy  bezbeni  endeşe  mınaday  boldı:  Adamzat  balası   üreyli   üñgirden  ( qabir azabınan )  tek   izgi   isteri   arqılı    qwtılatın  bolsa,   Jaratqannıñ   rahımı   ıqılastı  qwldıñ  şın  peyiline   ğana  tüsedi  eken.   Adamzat   üşin   araşağa   tüspek    bir   ğana  amalımız   bolsa,   ol   osı   aq  niet   pen   şın  jürektiñ  birlese   soqqan    lüpili    eken...

Biz   Abaydı  etene  tanu   üşin,   eñ   aldımen   kemeñger   kitaphanasımen   tanısu  kerek   degendi   jii   aytamız.

«Äueli  ayat,  hadis  sözdiñ  bası,  qosarlı  bäyit,  mısal  keldi  arası» dep oy   destelegen  aqınnıñ   özi   öleñge  qosqan  kieli   kitaptarınıñ  söre  basında  twrğandığı  sözsiz.   Ne  närseniñ  bolsın  astarı  men  aqiqatın  jazbay  tanitın  aqınğa   bwl  eñbekterdegi   ärbir   söylemniñ   basqalay  ölşemde  til   qatqanı  tağı  da   anıq.    Qwrğaq  qwlşılıq  pen  «ıntalı  jürektiñ»  özara    parqın   añdatqan   osı  ğibrattar,  aqın   keudesinde   wzaq   uaqıtqa   şayqalıp,  kezi   kelgende  kemeñger  tanımınan   büy   dep   ağıtılıp     ketse  kerek.

«Alla degen söz jeñil,

Allağa auız jol emes.

Intalı jürek, şın köñil

Özgesi haqqa qol emes...»

Biz  manadan  beri   ırğap   otırğan   ıqılım  oydı    Abay   bir-aq  auız  sözben   şegeley  salğan  eken.   Esimizge  tüsireyik,   joğarıdağı  üş   keyipkerge   şın   kömekşi    bolğan da   osı   «ıntalı  jürek»  pen   «şın  köñil»  emes  pe  edi?   Sayıp  kelgende,  mwnıñ  bäri  adam  balasınıñ  öz  qamı   üşin  ğana   qajet.   Sebebin  ärbir   «şıbın jan»   iesi    sezedi   degen  niettemiz.   «...Ädilettik,  arlılıq,  mahabbatpen,   üş   joldasıñ  qabirden  äri  ötkende»  deydi  tağı  da  hakim   körden  keyingi   kömekşilerdiñ tüsin  tüstep.   Qazaqtıñ   qariya   adamdarı    janı   jaqatpağan   kisisin:  «sirä,   osı  bir   nemeniñ   qwday  süyer  qılığı  joq»  dep  jatatın  edi.  Aqiqat  wyalağan,   aruaqtı  sözdiñ  biri  däl  osı  eken.  Bwl  wğımnıñ   şın  mağınası   endi  ğana  şımırlap  boyımızğa  tarağan tärizdi.   Üñgirdi   ürey  men    ümittiñ   taytalası   desek,   qay   jağı  ümittiñ   paydasına  şeşiler  eken.   Sol  kezde  bizdiñ   boydan   «qwday   süyer   bir   qılıq»  tabılar  ma  eken?..

                                                                                                Iqılas  Ojaywlı

"The Qazaq Times"