ساۋد ارابياسى، يران، اقش، رەسەي ەلدەرىندە قانداي وزگەرىستەر بولدى؟

بۇل اپتادا الەمدە كۇردەلى قايشىلىقتار مەن قاقتىعىستار بولماعانىمەن، ورتا شىعىس جونىنەن اۋقىمدى جاڭالىقتار بولدى. ورتا، تاياۋ-شىعىس پەن سولتۇستىك شىعىس ازيا قازىرگى ۋاقىتتا الەمنىڭ ەڭ كۇردەلى قايشىلىققا تولى ايماعى بولىپ وتىر. دەگەنمەن، وسى اپتا كورەي تۇبەگى قايشىلىعىن ءبىر قالىپتى تىنىشتىق جايلاعان اپتا بولدى. ال، ساۋد ارابياسى، يران، اقش، رەسەي قاتارلى ەلدەردىڭ اراسىنداعى ءبىرشاما وزگەرىستەر ورتا-شىعىس ماسەلەسىنىڭ سالماعىن ارتتىردى.

وسى اپتانىڭ ەڭ باستى جاڭالىعى دەپ ساۋد ارابياسىنىڭ كورولى سالمان يبن ابدۋ ازيز ءال-ساۋدتىڭ رەسەيگە ساپارىن ايتۋعا بولادى. سەبەبى بۇل قالىپتاسقان ورتا-شىعىس پەن اقش اراسىنداعى بايلانىستىڭ قالىبىن وزگەرتتى. ال، بۇل كەرىسىنشە، رەسەيدىڭ ايماقتاعى ىقپالىن ارتتىردى. ەكى كۇن بۇرىن ماسكەۋگە ات باسىن تىرەگەن ساۋد ارابياسىنىڭ پاتشاسى رەسەي پرەزيدەنتى ءپۋتيننىڭ جىلى قارسى الۋىنا بولەندى. ءتىپتى بۇل كەزدەسۋگە ەكى جاقتا ۇزاق ۋاقىتتان بەرى دايىندالىپ كەلگەن بولاتىن.

بۇل ساۋد ارابياسىنىڭ تاريحىندا ورىس ەلىنە العاش رەت ساپارلاعان تاق يەسى. سالمان مەن پۋتين ءبىر اۋىزدان كەزدەسۋدىڭ تاريحي ماڭىزىن اتاسىپ ءوتتى. سونىمەن بۇل كەزدەسۋ كوپ جىلعى اقش پەن ساۋد ارابياسىنىڭ اراسىنداعى تىعىز بايلانىسقا بەلگىلى دارەجەدە كولەڭكەسىن ءتۇسىردى. سەبەبى، اقش-پەن جاساسقان مۇناي جانە قارۋ-جاراق ساۋدا كەلىسىمىن رەسەيمەن دە جاساسقان سالمان ءوزىنىڭ ۇپايىن تولىقتاي تۇگەندەگىسى كەلگەن ەدى. ايتالىق، ەكى ۇلكەن اسكەري دەرجاۆامەن دە قارۋ-جاراق ساۋداسىن جاساپ جانە يرانمەن بولعان باسەكەدە ىرىقتىلىققا جەتكىسى كەلگەن. دەگەنمەن بۇل جەردە زور پايدانى ورىستار كوردى. يرانعا دا قارۋ-جاراق ساتاتىن رەسەي ەندى اراب جۇرتىنا دا س-400 قورعانىس جۇيەلەرىن ساتاتىن بولىپ كەلىستى. ونىڭ ۇستىنە مۇناي ەكسپورتتاۋشى ەلدەر ۇيىمىنىڭ جەتەكشىسى سانالاتىن ساۋد جۇرتىمەن مۇناي جانە مۇناي-حيميا سالاسىندا تابىستى كەلىسىمدەر جاساستى.

يران مەن اقش ارا قاتىناسى اپتانىڭ باسىندا باياعى سالقىن كۇيىن ساقتاپ تۇردى. ايتار بولساق، ۋاشينگتون تارابى يراننىڭ 2015 جىلعى كەلىسسوز كەزىندەگى شارتتاردى تولىق ورىنداعانىن مويىنداماعان كۇيىندە قالسا، تەھران (تەگەران) جاعى اقش-پەن قوسا حالىقارالىق ادام قۇقىعىن قورعاۋ ۇيىمىنىڭ يرانعا جاۋلىق ساياساتىن ۇستاپ وتىرعانىن ايتىپ ايىپتادى. ەكى ەل قايشىلىعى بارعان سايىن اسقىنىپ، وڭىردەگى بولاشاق ۇلكەن ءدۇمپۋدىڭ لەبىن بايقاتقان. الايدا، اپتا سوڭىنداعى الەمدىك جاڭالىقتاردا اقش كونگرەسىنىڭ يرانعا قاراتقان شەشىمىندە وڭدى وزگەرىستەر كورىندى. ياعني، اقش كونگرەسى پارسى جۇرتىنا قاراتقان سانكتسيالاردى قالپىنا كەلتىرۋدى قولداماۋى مۇمكىن ەكەن.

ءسۇريا مەن يراك جاعدايى دا بىرقاتار وزگەرىستەرمەن تولىقتى. وسىدان تۋرا ءبىر جىل بۇرىن باستالعان يراكتاعى «يسلام مەملەكەتى» تەررورلىق توبىنا قارسى سوعىس سوڭعى مارەسىنە جەتىپ قالدى. ەلدەگى اتالعان ۇيىمنىڭ سوڭعى بازاسى قايتارىلىپ الىندى. دەگەنمەن، بۇل «يم»-نىڭ ءسۇريادا كۇش الۋىنا سەبەپ بولىپ كەلەدى.

ال، رەسەي قورعانىس كۇشتەرى ءسۇريا جەرىندە دايش سودىرلارىن تاس-تالقان جەڭىپ جاتقاندارىن مالىمدەيدى. رەسەي قورعانىس مينيسترلىگى بەرگەن مالىمەتكە سەنسەك، اۋە شابۋىلدارى ارقىلى 19-29 قىركۇيەك ارالىعىنداعى رەسەي ااك-ءنىڭ شابۋىلدارىنان 2359 تەرروريست ولتىرىلگەن، 2700-دەن استام لاڭكەس جارالانعان. بۇلاردىڭ اراسىندا رەسەي مەن تمد ەلدەرىنەن كەلگەن 16 كوماندير مەن 400-دەن اسا ەكسترەميستەر بار دەلىنگەن. حالىقارالىق جاڭا وزگەرىستەر الداعى اپتادا قىزعالى تۇر. سەبەبى، اقش كونگرەسى يرانعا جاسالاتىن شەشىمدى جاريا ەتەدى جانە سولتۇستىك كورەيا مەن اقش قايشىلىعىندا دا وزگەرىستەر تۋى مۇمكىن.

“The Qazaq Times”