يسلامسىز وتكەن ءبىر جىل نەمەسە وزبەكستاننىڭ جاڭا باعىتى

قىركۇيەكتىڭ 2-ءى كۇنى وزبەكستان پرەزيدەنتى يسلام كارىموۆتىڭ ومىردەن وزعانىنا ءبىر جىل بولدى. وسى ۋاقىت ارالىعىندا وزبەكستاننىڭ جاڭا باسشىلىعى نە تىندىردى؟ شاۆكات ميرزيەەۆ ەلگە قانداي وزگەرىستەر الىپ كەلدى؟ بۇگىن ءبىز وسى سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەپ كورەتىن بولامىز.

وسىدان ءبىر جىل بۇرىن ەلدى 26 جىل باسقارعان وزبەكستان پرەزيدەنتى يسلام كارىموۆ ناۋقاستانىپ جاتقاندا كوپتەگەن ساراپشىلار ول ولگەن سوڭ ەلدە بيلىك ءۇشىن قانتوگىس بولادى دەپ بولجاعان بولاتىن. الايدا وزبەكتىڭ ساياسي ەليتاسى ەل تاعدىرى بەلگىلى ءبىر كلانداردىڭ ەرمەگى ەمەس ەكەنىن دالەلدەدى. يسلام كارىموۆ قايتىس بولعاننان كەيىن بيلىك باسىنا ەشقانداي شۋسىز شاۆكات ميرزيەەۆ كەلدى. ول كەلە سالىسىمەن يسلام كارىموۆتىڭ كەڭەستەر وداعى نەگىزىندە قۇرىپ كەتكەن ساياسي جۇيەسىن ليبەراليزاتسيالاي باستادى. ەلدەگى ساياسي سەبەپتەرمەن سوتتالعان جۋرناليستەر، ساياساتكەرلەر مەن ازاماتتىق بەلسەندىلەردى بوستاندىققا شىعاردى. 2005 جىلعى ءاندىجان وقيعاسىنان كەيىن ەلدەن قۋىلعان شەتەلدىك ۆۆس، ازاتتىق راديولارى (وزدودليك) مەن حالىقارالىق Human Rights Watch قۇقىق قورعاۋ ۇيىمىنا وزبەكستان اۋماعىنا جۇمىس ىستەۋگە قايتا رۇقسات بەردى. بىراق ولاردىڭ ەل اۋماعىندا قاي ۋاقىتتان باستاپ جۇمىستارىن جالعاستىراتىنى ازىرگە بەلگىسىز.

بۇدان بولەك شاۆكات ميرزيەەۆ يسلام كارىموۆتىڭ كەزىندە كورشىلەس تاجىكستان، قىرعىزستان جانە تۇركىمەنستان ەلدەرىمەن بۇزىلعان قارىم-قاتىناسىن قايتا جانداندىرا باستادى. ول قىركۇيەكتىڭ 6-سى كۇنى بىشكەككە رەسمي ءىس-ساپارمەن بارماق. قىرعىزستان استاناسىندا شاۆكات ميرزيەەۆ پەن المازبەك اتامباەۆ ەكى ەل اراسىنداعى شەكارانى دەليميتاتسيالاۋعا بايلانىستى بىرنەشە ماڭىزدى قۇجاتتارعا قول قويادى دەپ كۇتىلۋدە. كەڭەستەر وداعى قۇلاعالى الىستان سىيلاساتىن رەسەيگە دە وزبەكستان ەلى شاۆكات ميرزيەەۆتىڭ كەلۋىمەن جىلى قاباق تانىتا باستادى. ءتىپتى ول پرەزيدەنت بولىپ سايلانا سالىسىمەن ماسكەۋگە رەسمي ءىس-ساپارمەن بارىپ قايتتى. كوپشىلىك ساياساتتانۋشىلاردىڭ ايتۋىنشا، كرەمل مەن تاشكەنت اراسىنىڭ اياق استىنان بۇلاي بولا قالۋىنا رەسەيدە تۇراتىن وزبەكستاندىق ميلليونەر اليشەر ۋسمانوۆتىڭ قاتىسى بار.

يسلام كارىموۆتىڭ كەزىندە وزبەكستان ەكونوميكاسى تەك قاعاز جۇزىندە عانا جىل سايىن ءوسىپ كەلگەن بولاتىن. ال شىن مانىندە وزبەك ەكونوميكاسىنداعى كۇرمەۋى شەشىلمەگەن ماسەلەلەر شاش ەتەكتەن ەكەندىگى شاۆكات ميرزيەەۆتىڭ كەلۋىمەن بەلگىلى بولدى. ينفلياتسيا، قۇنسىزدانعان ۇلتتىق ۆاليۋتا، جۇمىسسىزدىق سالدارىنان وزگە ەلدەرگە جان باعۋعا كەتكەن ميلليونداعان وزبەكستاندىقتار، وسىنىڭ بارلىعى شاۆكات ميرزيەەۆتىڭ كەلۋىمەن قاعاز جۇزىندە ەمەس ءىس جۇزىندە شەشىمىن تاپپاي وتىرعان ماسەلەلەر ەكەنى اشىق ايتىلدى. اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسى دا ميرزيەەۆتىڭ باسشىلىعىمەن جاندانا باستاعان. بۇرىن پايداسىز بولىپ كەلگەن جىبەك توقىما سالاسى سوڭعى ۋاقىتتا ابدەن تيتىقتاپ بىتكەن شارۋلارعا پايدا تۇسىرە باستاعان. كارىموۆ بيلىك باسىندا تۇرعاندا شەتەلدەرگە ناپاقا تابۋعا كەتكەن وزبەكتەردىڭ ميلليونداپ سانالاتىنىن مويىنداماسا، قازىر ولاردىڭ بار ەكەنى جانە وزگە ەلدە ميگرانت بولىپ جۇرگەن وزبەكستان ازاماتتارىنىڭ قۇقىعىن قورعاۋ كەرەكتىگى ەسكەرىلىپ، ميرزيەەۆتىڭ تاپسىرماسىمەن الداعى ۋاقىتتا رەسەيدىڭ بىرنەشە قالاسىندا وزبەكستان كونسۋلدىقتارى اشىلاتىن بولعان. بۇل ءبىر جاعىنان وزبەك ازاماتتارىنىڭ قۇقىعىن قورعاۋعا كومەكتەسسە، ەكىنشى جاعىنان شەتەلدەردەن ەلگە كەلەتىن قارجى تولقىنىن باقىلاۋ بولىپ وتىر. ويتكەنى وسى ۋاقىتقا دەيىن ەلدىڭ فەرعانا، ءاندىجان وبلىستارىنداعى ەكسترەميستىك توپتاردىڭ قارجىسىن باقىلاۋدا ۇستاۋ مۇمكىن ەمەس بولىپ كەلگەن. بۇل شاۆكات ميرزيەەۆتىڭ وسى ۋاقىت ارالىعىندا وزبەكستان حالقى مەن حالىقارالىق قاۋىمداستىق كوزىنە تۇسكەن جاقسى دۇنيەلەرى.

ال ەندى ونىڭ بيلىك باسىنا كەلگەلى بەرى ءتۇرلى سىبىستار مەن قاڭقۋ سوزدەردىڭ اراسىندا بولۋىنا سەبەپشى بولىپ كەلگەن گۇلنارا كارىموۆانىڭ ءىسى جايىندا ايتالىق. وسى جەردەن باستاپ شاۆكات ميرزيەەۆتىڭ ساياسي جولىنداعى قارا جولاقتار باستالادى دەسەك ارتىق ايتپايمىز. سەبەبى 2014 جىلدان بەرى ءۇي قاماعىندا وتارسادا، يسلام كارىموۆتىڭ ولىمىنەن كەيىن وزبەكستاندا تانىمالدىلىعى جاعىناندا، ەل اراسىنداعى ساياسي سالماعى جاعىناندا شاۆكات ميرزيەەۆتان گۇلنارا كارىموۆانىڭ ءبىر باس جوعارى تۇرعانى كوپشىلىك جۇرتقا بەلگىلى. بىراق يسلام كارىموۆ ومىردەن وزعاننان كەيىن گۇلنارا كارىموۆانىڭ ۇستىنەن بىرنەشە باپ بويىنشا قىلمىستىق ءىس قوزعالىپ، ءۇي قاماعىنان، تۇرمەگە اۋىستىرىلدى. ال شاۆكات ميرزيەەۆ وزبەكستان پرەزيدەنتى اتاندى. بۇل جاعداي كوپشىلىك جۇرتتىڭ كوڭىلىندە كۇمان تۋعىزعانى انىق. ونىڭ ۇستىنە وزبەكستان بيلىگىندەگى كەز كەلگەن اتقا مىنەردىڭ جەمقورلىقتان تازا ەمەس ەكەنىن ەسكەرسەك، وندا بۇل كۇمان ودان سايىن تەرەڭدەي تۇسەتىنى بەلگىلى. ويتكەنى گۇلنارا كارىموۆانىڭ 2 ميلليارد دوللاردى اكەسى يسلام كارىموۆ قۇرعان جۇيەدە ءبىر ءوزى جىمقىردى دەگەن ەرتەگىگە سانالى ادامنىڭ سەنۋى وتە قيىن. گۇلنارا كارىموۆانىڭ ءىسى حالىقارالىق سوتتا قارالاتىن بولسا، وندا قازىرگى وزبەكستان بيلىگىندەگى ءبىراز شەنەۋنىك جىلى كرەسلوسىن تەمىر تورعا اۋىستىراتىنى انىق. ولاردىڭ اراسىندا شاۆكات ميرزيەەۆتىڭ ءوزى دە بولۋى عاجاپ ەمەس. سول سەبەپتى ميرزيەەۆ بيلىگى قازىرگى ۋاقىتتا گۇلنارا كارىموۆانى يزولياتسيادا ۇستاپ، بارىنشا وزبەك حالقىنىڭ قاس جاۋى، حالىقارالىق دارەجەدەگى ءنومىرى ءبىرىنشى جەمقور ەتىپ كورسەتۋگە تىرىسىپ باعۋدا. ولاردىڭ مۇنىسىنان نە شىعاتىنىن ۋاقىت كورسەتە جاتار. ءبىر بەلگىلىسى قازىر شاۆكات ميرزيەەۆ 26 جىل بويى يسلام كارىموۆ پەن ونىڭ وتباسى جانە جاقىن ساياسي سەرىكتەستەرى ويىنا نە كەلسە سونى جاساعان ساياسي جۇيەنى تۇبەگەيلى وزگەرتۋگە تىرىسىپ جاتىر. بۇنداي قادامدارعا شاۆكات ميرزيەەۆ ەرىكسىز بارىپ جاتۋى دا مۇمكىن. ويتكەنى يسلام كارىموۆتان مۇراعا قالعان مەملەكەت باسقارۋ مەحانيزىمى ەسكىرىپ بىتكەن. ونى جاڭا تولقىنعا، جاڭا لەپكە، جاڭا جۇيەگە الماستىرماسا ەلدى قۇردىمعا اپارىپ سوعارى انىق.

“The Qazaq Times”