ۇلى مىلقاۋ

چارلز چاپلين مىلقاۋ كينو داۋىرىندە كەرەمەتتەي تانىمال بولدى. زيالى-قايىرشىنىڭ بەينەسىن سومداۋ ارقىلى تانىلدى. ونىڭ كەيىپكەرى ۇيالشاق، قولىنىڭ سۇعى بار، بىراق ءوزى ادىلەتسىزدىككە قارسى بەينە ەدى. 1927 جىلى دىبىسى بار كينو شىققاننان كەيىن دە چاپلين ءوزىنىڭ مىلقاۋ كينوسىنا ادال بولىپ قالا بەردى. سەكسەننەن استام ءرول ويناپتى. بۇكىل الەم ونى كومەديا ءارتىسى دەپ ءبىلدى. بىراق ول ستسەناري دە جازعان، رەجيسسەر، پروديۋسسەر، ءتىپتى ءوز فيلمدەرىنىڭ كومپوزيتورى دا بولعان. 
چاپلين كوپتەگەن حالىقارالىق ماراپاتتاردى يەلەندى. بىراق ونىڭ باستى جەڭىسى – حالىقتىڭ ءىلتيپاتى.
ول لوندونداعى ميۋزيك-حولل ارتىستەرىنىڭ وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. بىراق اكەسىنىڭ تاماعى اۋىرىپ، داۋىسىن ەرتە جوعالتىپ الادى. سونىڭ كۇيىگىنەن ءىشىپ كەتەدى دە، كوپ ۇزاماي قايتىس بولادى. كۇيەۋى قايتقان سوڭ اناسى قاتتى اۋىرىپ قالادى. ول ەسىنەن اداسىپ، اقىرىندا جۇمىسىنان شىعىپ قالادى. چارلز ۇلكەن اعاسى سيدني ەكەۋى ناۋقاس شەشەلەرىمەن جۇمىستىڭ بەرگەن ۇيىندە تۇرىپ جاتادى. سودان سوڭ بالالاردى جەتىمدەر جانە كەدەيلەردىڭ بالاسى وقيتىن مەكتەپكە ورنالاستىرادى. ولار بالا كۇننەن ءوز كۇنىن ءوزى كورىپ ۇيرەندى. سوندىقتان قايىرشىنىڭ قاتال ءومىرى چارلز ءۇشىن تاڭسىق ەمەس ەدى.
العاش رەت ساحناعا بەس جاسىندا شىقتى. ول ميۋزيك-حولداعى اناسىنىڭ ءرولىن الماستىرعان ەدى. اناسى اۋىرعان سايىن داۋىسىن جوعالتىپ الادى ەكەن. چارلز اناسىنىڭ بۇكىل رەپەرتۋارىن جاتقا بىلگەن. ساحنانىڭ سىرتىندا ءومىر سۇرگەن كەزى كوپ. مەكتەپكە دە سيرەك بارعان. شالاساۋاتتى بولعان. ارا-تۇرا گازەت ساتقان كەزدەرى بار. دارىگەرگە كومەكشى بولىپ ىستەگەن. باسپاحانادا دا جۇمىسشى بولعان كورىنەدى. بىراق، ەش جەردە كوپ بوگەلمەگەن ەكەن.
ون ءتورت جاسىندا ءچارلزدىڭ ۇلى ارمانى ورىندالىپ، تەاتردا «شەرلوك حولمس» قويىلىمىنداعى شابارماننىڭ ءرولىن سومداۋ باقىتىنا يە بولادى. ءوزى كىتاپ وقي الماعاندىقتان اعاسى وقىپ بەرىپ وتىرىپ، ءرولىن ءسويتىپ قانا تۇتاس جاتتاپ الادى. سوسىن ول ۆارەتەدە باق سىنايدى. سكريپكادا ويناۋدى ۇيرەنەدى. كوپ وقيتىن بولدى. بۇرىن وقىماي كەلگەنىن ەسەلەپ تولىقتىردى.

چارلي-چاپلين. فوتو: http://epitafii.ru

1908 جىلى ءچارلزدىڭ باسىنا باق قونادى. كارنو تەاترىنىڭ اكتەرى اتانادى. ول تەاتر ميۋزيك-حولدار ءۇشىن پانتوميما مەن قىسقا سكەتچتەر دايىندايتىن. از عانا ۋاقىت ىشىندە ەڭ بەدەلدى ارتىسكە اينالدى. 1910 جىلى ترۋپپامەن اقش-قا گاسترولگە بارادى. ءبىر قويىلىم كەزىندە ونى كينوپروديۋسەر ماك سەننەت بايقايدى. چارليدىڭ ويناعانى ۇناپتى. 1912 جىلى ءارتىستى «كيستوۋن فيلم» ستۋدياسىنا شاقىرادى. ستۋدياعا كەلە سالا چارلز قولدا بار كيىمنەن قايىرشىنىڭ بەينەسىن جاساپ الادى. باسىندا قالپاق، قولىندا ۆيزيتكاسى، ەكىنشى قولىندا اسا تاياعى، تۇمسىعى ءسۇيىر اياق كيىممەن مەتردىڭ الدىنان شىعادى. بۇل بەينە مەترگە قاتتى ۇنايدى. بىراق چارلي تىم جاس بولعان سوڭ وعان جاساندى مۇرت جابىستىرىپ قويادى. پاكەنە بويلى قايىرشى بىردەن كوپشىلىككە ۇناي كەتەدى. بۇل جەتىستىك قانات بىتىرەدى. قوماقتى قارجى تۇسىرەدى. ءسال ۋاقىتتان سوڭ چاپلينگە ءوزى عانا تۇسەتىن قىسقا مەتراجدى فيلمدەر جاساۋعا رۇقسات ەتەدى.
قايىرشى چارلي اسا «تابىستى» بەينە بولىپ شىقتى. 1914 جىلى چاپلين اپتاسىنا 150 دوللار جالاقى الاتىن. سودان كەيىن 1500 الاتىن بولدى. 1917 جىلى «فيوست نەيشنل پيكچەرس» ستۋدياسى چاپلينمەن 1 ميلليون دوللارعا كەلىسىم شارتقا وتىردى. ءسويتىپ، 28 جاسىندا چارلي چاپلين امەريكاداعى مىلقاۋ كينونىڭ ەڭ باي ارتىسىنە اينالىپ شىعا كەلدى.
تەك 1919 جىلى چاپلين ءوزىنىڭ جەكە ستۋدياسىن اشادى. قىسقا مەتراجدى فيلمدەرىن ءوزى تۇسىرەدى. 1921 جىلى «بوبەك» اتتى ءوزىنىڭ ەڭ تانىمال تولىق مەتراجدى ءفيلمىن ءتۇسىردى. قاڭعىباس پەن تاستاندى بالا تۋرالى. ءفيلمنىڭ ءون بويىنداعى كومەديالىق تۇستارى ليريكالىق، درامالىق سيۋجەتتەرمەن تولىقتىرىلعان. الەۋمەتتى سىناعان فيلم كينوالەمدەگى ءچاپليننىڭ العاشقى باسپالداعى سانالدى. بالكىم، بۇكىل مىلقاۋ كينەماتوگراف ءۇشىن دە سولاي.
چاپلينگە اتاقتى، ماراپاتتى مىلقاۋ كينو اكەلدى. سوندىقتان دىبىستى كينو تۇسىرەلە باستاعان كەزدە ول نە ىستەرىن بىلمەدى. ءوزىنىڭ مىلقاۋ كينوسىن مۋزىكامەن ارلەپ تۇسىرە بەردى. 1931 جىلى «ۇلكەن قالانىڭ وتتارى» اتتى كينوسى شىقتى. قاڭعىباس پەن گۇل ساتۋشى قىزدىڭ ماحابباتى تۋرالى ادەمى حيكايا. ءفيلمنىڭ ءدۇبىرى جەر جاردى. 1936 جىلى «جاڭا ۋاقىت» دەگەن فيلم شىقتى. جاپپاي سالىنعان وندىرىسكە ارنالعان كينو بولدى.
1940 جىلى عانا دىبىسى بار «ۇلى ديكتاتور» اتتى فيلم ءتۇسىردى. پاروديا، پامفلەت رەتىندە بەرىلگەن فيلم. ەۆرەي-شاشتاراز بەن ادەنويد حينكەلدىڭ قاقتىعىسى نەگىزىندە وربىگەن. گەرمانيا ەلشىلىگى ۆاشينگتوننان ونىڭ كورسەتىلۋىنە تىيىم سالىنۋىن تالاپ ەتتى.
1952 جىلى چاپلين لوندونداعى پرەمەراعا كەلەدى. ونىڭ «شىراعداننىڭ جارىعى» دەگەن كينوسى كورسەتىلەدى. قايتىپ اقش ونى ەلگە كىرگىزبەدى. ول شۆەيتسارياعا قونىستانادى. سوفي لورەن مەن مارلون براندو تۇسكەن «گونكونگتەن كەلگەن گرافينيا» اتتى ءفيلمى ءتۇرلى ءتۇستى بولىپ شىقتى. بۇل فيلم ءچاپليننىڭ سوڭعى تۋىندىسى ەدى. ءوزى وينامادى.
ءچاپليننىڭ شىعارماشىلىعى بۇكىل جەر ءجۇزى ونەرىنىڭ دامۋىنا سەرپىندى ۇلەس قوستى. دۇنيە جۇزىندە وعان ەلىكتەپ ءارتىس بولعان ادامدار كوپ. سولاردىڭ ءبىرى جانە بىرەگەيى ۇندىلىك رادج كاپۋر ەدى.

كەڭەستىك سايقىمازاقتار كلاسسيگى كارانداش.

الەمدى وزگەرتكەن 100 ادام سەرياسىمەن
اۋدارعان شىنار ءابىلدا

“The Qazaq Times”