Älemdegi geostrategiyalıq oyınnıñ ülken alañı Orta Şığıstan Ündi-Tınıq mwhit aymağına qaray auısqanın bwğan deyin köptegen saraptamalar men aqparattıq habarlar arqılı aytıp kelgen edik. Bwl ürdistiñ sebebi köp, biraq qalayda Qıtaymen qatısı bar. Jaña derjava retinde boy kötergen Qıtay jäne qalıptasqan derjavalar arasındağı qarım-qatınas bügingi osı kürdeli ürdisti qalıptadı. Qazir köptegen elderdiñ strategteri, sayasattanuşıları men sarapşıları osı aymaqtağı iri derjavalar arasındağı jüristerge nazar audarıp otır.

Qıtaydıñ Ündi-Tınıq mwhitı aymağı jäne özine körşiles elder men aymaqtarğa bolğan äskeri-sayasi ıqpalınıñ artuına ilese, köptegen elderdiñ sırtqı sayasatı men wzaq merzimdik strategiyasında özgerister boldı. Bir onı Japoniya, Ündistan, Tayuan (Tayvan'), Australiya, Filippin sekildi elderdiñ qorğanıs küşin arttıruınan köre alamız. Derjavalar arasındağı qayşılıqtıñ nätijesinen kelip şığatın osı ürdis bolaşaqtağı Aziyanıñ ğana emes jahandıq qauipsizdiktiñ bastı mäselesine aynaluı da bek mümkin. Olay deytinimiz Aziya elderi arasındağı qorğanıs quatın jarısa arttırıp jatqan jağdayı köptegen elderdiñ sarapşıların alañdatıp otır.

Keşe, 21 qırküyekte «Reyter» agenttigi Aziya elderi arasında äskeri quattı arttıru tebininiñ barğan sayın küşeyip kele jatqanın körsetetin arnayı materialdı jariya etti, sol arqılı bolaşaqta Aziya elderi qaru-jaraq bäsekesine tüsui mümkin ekenin eskertkendey boldı.

«Reyter» esebinde Aziya-Tınıq mwhit aymağındağı birqatar iri elderdiñ (arasında qıtay, japon, ündi elderi de bar) soñğı jıldarı izdestirgen nemese satıp alğan qaru-jaraqtarı turalı jalpı esep körsetilgen. Eger, osı esepti jinaqtap, eñ eleuli jerlerin süzetin bolsaq mınaday qorıtındı şığadı:

Australiya (orısşa aytqanda Avstraliya):

  • «Aukus» ıntımaqtastığı Australiyağa ayrıqşa äskeri basımdıqtar berui mümkin;
  • Atalğan kelisim kömeginde Australiya keminde 8 yadrolıq süñguir kemesine ie boladı;
  • Äue küşteri men teñiz küşteriniñ alıs qaşıqtıqqa soqqı beru qabiletin arttıradı, aytalıq:
  • Joyğış wşaqtarğa Tomahawk qanattı zımırandarın paydalanadı;
  • F/A-18 Hornet joyğış wşağı men F-35A Lightning II sındı tañdaulı joyğış wşaqtarına keminde 900 şaqırımğa jetetin zımırandardı ornalastıradı;
  • F/A18F Super Hornet özıq şabuılşı wşaqtarın kemege qarsı LRASM alıs qaşıqtıqqa wşatın zımırandarımen jabdıqtaydı;
  • Qwrlıq küşterine de keminde 400 şaqırımdağı nısanağa däl soqqı darıtatın zımırandar berilmek.
  • AQŞ-Britan-Australiya üşjaqtı qauipsizdik kelisimi negizinde gipersondı zımırandar tehnikasına ortaqtasadı;
  • Mausım ayında Australiya AQŞ-tan Boeing AH-64E Apache şabuıl tikwşağınan 29 danasın satıp alğan.

Japoniya:

  • Ekinşi jahan soğısınan keyin Japoniyanıñ äskeri quatına jasalğan keyin şekteuler keyingi jıldarı Qıtay agressiyasınıñ artuımen qatar alınıp tastaldı;
  • Mıñ şaqırım qaşıqtıqqa däl soqqı darıtatın kemege qarsı zımırandar jasap şığaruda;
  • Soñğı jıldarı alıs qaşıqtıqqa wşatın zımırandardı satıp aluğa milliondağan AQŞ dolların jwmsadı; Äskeri şığını barğan sayın joğarılauda;
  • 2020 jılı Japoniya AQŞ-tan 105 dana Lockheed F-35 joyğış wşağın satıp alu kelisimine qol jetkizdi (Jalpı qwnı 23 milliard AQŞ dollarına teñ).

Oñtüstik Koreya:

  • Koreya 15 qırküek küni süñguir kemeden atılatın alıs qaşıqtıqtağı ballistikalıq zımıran sınağında tabısqa jetti (Osılayşa Oñtüstik Koreya osı türdegi zımırandardıñ yadrolıq oqtwmsıqsız türine ie älemdegi jalğız elge aynaldı);
  • Qarulı küşterindegi özge de zımıran türlerin küşeytude, äsirese jaqın qaşıqtıqta dıbıstan jıldam wşatın qanattı zımırandardı köbirek şığardı;
  • Oñtüstik Koreya qattı jäne swyıq ot küşi arqılı wşatın zımırandardı damıtuğa köbirek küş şığaruda; Osı bağıttağı jasandı jer serigin alıp wşuğa qabıletti alğaşqı ğarıştıq zımıranı 2020 jıldıñ şilde ayında sätti sınaqtan ötti;
  • Koreya qazir süñguir kemelerdi jasauğa da köp küş jwmsau üstinde; yadrolıq süñguir keme jasau turalı jospar qazirgi prezident Mün Ja-Inniñ saylau aldı uädesiniñ biri bolatın, degenmen odan beri bwl jospar turalı eşqanday resmi mälimet taratılğan joq;

Tayuan (Tayvan'):

  • Jaqında ğana Tayuan Qorğanıs ministrligi aldağı bes jılda qorğanıs quatın küşeytu üşin 8,69 mlrd AQŞ dolların böletinin mälimdedi;
  • Bwl qarajattar qanattı zımırandardı satıp aluğa da jwmsaladı;
  • Tayuandıq BAQ jaña zımırandardıñ 1200 şaqırım qaşıqtıqqa deyin nısanağa däl soqqı darıtatının jazuda; Tayuan bwğan deyin qoldanıp kelgen «Sionfen» zımırandarınıñ jaña wrpaq ülgilerine ie bolmaq;
  • AQŞ bıltır Tayuanğa Boeing Harpoon jağalau qorğanıs jüyesiniñ 100 jiıntıq qwrılğısın satıp beruge kelisim jasadı; Bwl qorğanıs jüyesi zımırandar, datçikter men artilleriyanı jäne kürdeli wşu operaciyaların orınday alatın tört birdey wşqışsız wşu apparattarı qamtidı. Jalpı qwnı 5 mlrd AQŞ dollarına teñ;
  • Osı jıldıñ tamızında Uaşington Tayuanğa qwnı 750 million AQŞ dolların qwraytın 40 gaubicalıq jüyeni satuğa rwqsat berdi;

Qıtay:

  • Qıtay qazir Aziyadağı teñiz äskeri quatı eñ mıqtı el sanaladı;
  • Soñğı jıldarı Qıtay yadrolıq oqtwmsıqtardı tasımalday alatın jäne 4000 şaqırımğa deyin wşatın «Dunfen-26» köp maqsattı zımıranın jappay öndirdi;
  • 2019 jığı äskeri şerude Qıtay jaña wşaqtarın, wşqışsız apparattın, sonday-aq bazalarğa şabuıl jasauğa arnalğan dıbıstan jıldam wşatın qwrlıqaralıq zımırandarın körsetti;
  • Al, Qıtaydıñ «Dunfen-17» giperzondı zımıranı teoriyalıq twrğıda dıbıs jıldamdığınan birneşe ese tez wşadı dep aytıladı; bwl zımıranğa qarsı qorğanıs jüyeleriniñ tosqauıl soqqılarına wstatpauı mümkin. Biraq, onıñ paktikalıq nätijesi äli anıq emes.
  • Qıtay sonday-aq, «Dunfen-41» sındı qwrlıqaralıq ballistikalıq zımıranğa ie; bwl AQŞ territoriyasına deyin soqqı jasauğa jäne bir uaqıtta 4 yadrolıq oq twmsıq tasuğa qabiletti zımıran türi, Qıtaydıñ bastı yadrolıq quatın äygileytin zımıranı.

Bwl elderdiñ qatarına yadrolıq qarumen qatar ballistikalıq zımırandarğa da ie bolğan jäne jaqında ğana qanattı zımırandarın sınaqtan ötkizgen Soltüstik Koreyanı qosatın bolsaq, Aziya, äsirese Şığıs Aziya qauipti qaru-jaraq jarısınıñ aldında twrğanın köruge boladı.

The Qazaq Times