تەك شەكارا تالاسى ما: ورتالىق ازيا قاۋىپسىزدىگىنىڭ ەلەۋسىز قاتەرلەرى

قىرعىز-تاجىك شەكارا جانجالى ەكى ەلدىڭ عانا ەمەس وڭىرگە ورتاق كەيبىر تۇيتكىلدى تۇيىندەردىڭ اشىپ كورسەتتى. قاتتالماعان شەكارا ءوز الدىنا، ءبىر-بىرىنە تاعدىرى تىعىز بايلانىستى ەلدەردىڭ اراسىندا بولاشاق قاقتىعىسقا جول بەرمەۋ ءۇشىن تۇبەگەيلى شەشىپ، تولىقتاي كەلىسىمگە كەلۋ ءتيىس كوپتەگەن ماسەلەلەردىڭ بارلىعى اڭعارتتى. اتاپ ايتقاندا، شەكارا اتتاپ جاتقان انكلاۆتار، داۋلى سۋ رەسۋرستارى، ەسىرتكى تاسىمالى مەن كونتراباندالىق «ۇرى جولدار» جانە سولاردى باقىلاۋعا الىپ وتىرعان ءتۇرلى توپتار. مىنە وسى سەكىلدى ماسەلەلەردىڭ ءوزى ەلدەر اراسىندا ءىرى قاقتىعىستارعا سەبەپ بولا الاتىنىن بايقاتتى. ال، ونداي ماسەلە ءبىر عانا قىرعىز بەن تاجىك ورتاسىندا عانا بولىپ جاتقان جوق.

اتالعان ءىرىلى-ۇساقتى ماسەلەلەردى دەر كەزىندە شەشۋدىڭ ماڭىزدى ەكەنىن ءبىز ورتا شىعىس ەلدەرىندەگى زوبالاڭداردان انىق كوردىك. الپاۋىت ەلدەر سول وڭىردەگى ءوز مۇددەسىن العا جىلجىتۋ ءۇشىن ەلدەر اراسىنداعى بولماشى، ءتىپتى جاي كوزگە ەلەۋسىز تۇيتكىلدەردى قالاي پايدالانىپ كەتكەنىنە دە كۋا بولدىق. قىرعىز بەن تاجىك اراسىنداعى جانجالدىڭ ارتىندا وزگە مەملەكەتتەردىڭ دە مۇددەسى جاتۋى مۇمكىن دەگەن بولجامدى ءبىز عانا ەمەس، كەشە قىرعىزستاندا ەكسپەرتتەر اراسىندا وتكەن وتىرىستا دا ايتتى.

ورتا ازيادا وزگە ەلدەرگە سالىستىرعاندا قازاقستاننىڭ كۇردەلى شەكارالىق داۋى جوق. قالاي دەسەك تە، بۇل گەوساياسي تۇرعىدا قازاق بيلىگىنىڭ بەلگىلى دەڭگەيدەگى جەتىستىگى. دەگەنمەن، كورشىلەس ەلدەر اراسىنداعى شەشىم تاپپاعان تۇيىندەر تۇتاس ءوڭىر قاۋىپسىزدىگىنە قاۋىپ ءتوندىرۋى عاجاپ ەمەس. قالاي دەسەڭىز، حالىقارالىق قارىم-قاتىناستار جاڭا اعىسقا اۋناپ ءتۇستى، دەرجاۆالار اراسىنداعى تارتىس كۇن سايىن ۇدەپ، ولار ىقپال ەتكەن ايماقتارداعى تارتىس، باسەكە قارقىن قوسىپ بارادى. سوعان ىلەسە ءبىزدىڭ ءوڭىردىڭ دە حالىقارالىق گەوساياسي سالماعى كۇن سايىن اۋىرلاپ، ماڭىزى وزەكتىلەنىپ، اقش، ەۋروپا الىپتارى، رەسەي، قىتاي اراسىنداعى ويىن الاڭى بولىپ كەتۋ كادىگىندە تۇر.

قىرعىزستاننىڭ «كابار» ۇلتتىق اگەنتتىگى كەشە رەسەيلىك جانە قىرعىزستاندىق ەكسپەرتتەردىڭ قاتىسۋىمەن ءساۋىر سوڭىنداعى جانجالدى تاقىرىپ ەتكەن تالقى وتىرىسىن وتكىزدى. وندا ەكسپەرتتەر ماسەلەنى ءتۇرلى قىرىنان تالداعانداي بولدى. ايتالىق، ءۇش مەملەكەتتىڭ شەكاراسى بار فەرعانا ايماعىنداعى داۋلى ماسەلە تەك شەكارا تالاسى عانا ەمەس ەكەندىگى اشىق ايتىلدى. جەر-سۋ تالاسى، جول تالاسىنان تىس قىرعىز بەن تاجىك اراسىنداعى جانجالعا كونتراباندالىق، ەسىرتكى اتكەزشىلىك توپتارىنىڭ دا اسەرى بار ەكەنىن العا تارتتى.

قىرعىزستانداعى «الفا» ارنايى اسكەري ءبولىمى ارداگەرلەرىنىڭ حالىقارالىق اسسوتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى يۋري پوگيبا سوزىندە فەرعانا وڭىرىندە شەكارا مەن سۋ رەسۋرستارىن ءبولىسۋ ەڭ ەلەۋلى شەشىم تاپپاعان ماسەلە بولعانىمەن، شەكارا اتتاعان «ۇرى جولدارعا» توسقاۋىل قويۋدىڭ ءوزى اگرەسسيۆتى ۇلكەن قارسىلىقتارعا تاپ بولىپ وتىرعانىن ايتتى. قاقتىعىستار كەزىندە كەيبىر ەلدى مەكەندەردە ورتەنگەن ۇيلەردىڭ كوبى دەرلىك كونتراباندا مەن ەسىرتكى ساۋداسىنا قاتىسى بارعا ءتان ەكەنىنە نازار اۋدارادى. قىرعىزستاننىڭ اقپارات قۇرالدارىندا شەكارا اتتاعان ەسىرتكى ساۋداسى مەن كونتراباندالىق توپتار تۋرالى جانە ولاردىڭ شەكارا جانجالىنا بولعان بايلانىسى جايىندا تولىق اقپارات الۋ قيىن. دەگەنمەن، ەكسپەرتتەردىڭ سوزدەرىندە داۋلى شەكارا ماسەلەلەرىمەن قاتار بۇل ايتىلعاندار دا ەلارالىق جانجالعا تۇرتكى بولىپ، قىرعىزستان مەن تاجىكستان ورتاسىنداعى تىنىشتىققا سىزات سالىپ وتىرعانى ايتىلدى.

اتالعان تالقىدا اۋعانستاننان اقش پەن ناتو اسكەرلەرىنىڭ شەگىنۋى وڭىردەگى قاۋىپسىزدىك ماسەلەسىندە جاڭا ماسەلەلەردى الىپ كەلەدى دەگەن دە ويلار ايتىلعان ەكەن. بۇل و باستان بەلگىلى بولعان ەدى. اۋعانستاندا باسىم كوپ اۋماقتى باقىلاۋعا الىپ ۇلگىرگەن تالىپتەر شەتەل اسكەرى كەتىسىمەن ىرگەسىن كەڭەيتۋگە، ىرگە كەڭەيتپەگەن كۇننىڭ وزىندە ورتالىق ازياداعى ءبىرشاما ءالسىز تاجىكستان مەن قىرعىزستانداعى ىقپالىن كۇشەيتۋگە كۇش سالىپ جاتپاسىنا ەشكىم كەپىلدىك بەرە المايدى. ونسىز دا جانجال اۋعانستانعا جينالىپ جاتقان نەمەسە ورتا شىعىستا بەلسەندىلىگىن ساقتاپ تۇرعان كەيبىر تەررورلىق توپتاردىڭ دا نازارىن وزىنە اۋدارىپ كەتتى.

بۇلاردىڭ ءبارىن قورىتا كەلگەندە ءوڭىر تۇراقتىلىعى، قاۋىپسىزدىگى، ورنىقتىلىعى جاڭا سىن-قاتەرگە تاپ بولعانىن اڭعارۋعا بولادى. «بۇل تۇيەدە ءبىزدىڭ جۇگىمىز جوق» دەۋگە كەلمەيتىن وسى ماسەلەلەردە قازاق قوعامى توسىن قاۋىپتەردى الىستان بولجاپ، سەرگەك تانىمدا بولعانى مەيلىنشە ءتيىمدى دە. ۇيتەتىنى، ىرگەدەگى وتتىڭ جالىنى وزىمىزگە دە قاۋىپ.

“The Qazaq Times”