Qırğızstan men Täjikstan arasındağı şekara qaqtığısı kezi. Foto: Askar Baymuratovtan.

Qırğız-täjik şekara janjalı eki eldiñ ğana emes öñirge ortaq keybir tüytkildi tüyinderdiñ aşıp körsetti. Qattalmağan şekara öz aldına, bir-birine tağdırı tığız baylanıstı elderdiñ arasında bolaşaq qaqtığısqa jol bermeu üşin tübegeyli şeşip, tolıqtay kelisimge kelu tiis köptegen mäselelerdiñ barlığı añğarttı. Atap aytqanda, şekara attap jatqan anklavtar, daulı su resurstarı, esirtki tasımalı men kontrabandalıq «wrı joldar» jäne solardı baqılauğa alıp otırğan türli toptar. Mine osı sekildi mäselelerdiñ özi elder arasında iri qaqtığıstarğa sebep bola alatının bayqattı. Al, onday mäsele bir ğana qırğız ben täjik ortasında ğana bolıp jatqan joq.

Atalğan irili-wsaqtı mäselelerdi der kezinde şeşudiñ mañızdı ekenin biz Orta Şığıs elderindegi zobalañdardan anıq kördik. Alpauıt elder sol öñirdegi öz müddesin alğa jıljıtu üşin elder arasındağı bolmaşı, tipti jay közge eleusiz tüytkilderdi qalay paydalanıp ketkenine de kuä boldıq. Qırğız ben täjik arasındağı janjaldıñ artında özge memleketterdiñ de müddesi jatuı mümkin degen boljamdı biz ğana emes, keşe Qırğızstanda ekspertter arasında ötken otırısta da ayttı.

Orta Aziyada özge elderge salıstırğanda Qazaqstannıñ kürdeli şekaralıq dauı joq. Qalay desek te, bwl geosayasi twrğıda qazaq biliginiñ belgili deñgeydegi jetistigi. Degenmen, körşiles elder arasındağı şeşim tappağan tüyinder twtas öñir qauipsizdigine qauip töndirui ğajap emes. Qalay deseñiz, halıqaralıq qarım-qatınastar jaña ağısqa aunap tüsti, derjavalar arasındağı tartıs kün sayın üdep, olar ıqpal etken aymaqtardağı tartıs, bäseke qarqın qosıp baradı. Soğan ilese bizdiñ öñirdiñ de halıqaralıq geosayasi salmağı kün sayın auırlap, mañızı özektilenip, AQŞ, Europa alıptarı, Resey, Qıtay arasındağı oyın alañı bolıp ketu kädiginde twr.

Qırğızstannıñ «Kabar» wlttıq agenttigi keşe reseylik jäne qırğızstandıq ekspertterdiñ qatısuımen säuir soñındağı janjaldı taqırıp etken talqı otırısın ötkizdi. Onda ekspertter mäseleni türli qırınan taldağanday boldı. Aytalıq, üş memlekettiñ şekarası bar Ferğana aymağındağı daulı mäsele tek şekara talası ğana emes ekendigi aşıq aytıldı. Jer-su talası, jol talasınan tıs qırğız ben täjik arasındağı janjalğa kontrabandalıq, esirtki atkezşilik toptarınıñ da äseri bar ekenin alğa tarttı.

Qırğızstandağı «Al'fa» arnayı äskeri bölimi ardagerleriniñ halıqaralıq associyasınıñ prezidenti YUri Pogiba sözinde Ferğana öñirinde şekara men su resurstarın bölisu eñ eleuli şeşim tappağan mäsele bolğanımen, şekara attağan «wrı joldarğa» tosqauıl qoyudıñ özi agressivti ülken qarsılıqtarğa tap bolıp otırğanın ayttı. Qaqtığıstar kezinde keybir eldi mekenderde örtengen üylerdiñ köbi derlik kontrabanda men esirtki saudasına qatısı barğa tän ekenine nazar audaradı. Qırğızstannıñ aqparat qwraldarında şekara attağan esirtki saudası men kontrabandalıq toptar turalı jäne olardıñ şekara janjalına bolğan baylanısı jayında tolıq aqparat alu qiın. Degenmen, ekspertterdiñ sözderinde daulı şekara mäselelerimen qatar bwl aytılğandar da elaralıq janjalğa türtki bolıp, Qırğızstan men Täjikstan ortasındağı tınıştıqqa sızat salıp otırğanı aytıldı.

Atalğan talqıda Auğanstannan AQŞ pen NATO äskerleriniñ şeginui öñirdegi qauipsizdik mäselesinde jaña mäselelerdi alıp keledi degen de oylar aytılğan eken. Bwl o bastan belgili bolğan edi. Auğanstanda basım köp aumaqtı baqılauğa alıp ülgirgen tälipter şetel äskeri ketisimen irgesin keñeytuge, irge keñeytpegen künniñ özinde Ortalıq Aziyadağı birşama älsiz Täjikstan men Qırğızstandağı ıqpalın küşeytuge küş salıp jatpasına eşkim kepildik bere almaydı. Onsız da janjal Auğanstanğa jinalıp jatqan nemese Orta Şığısta belsendiligin saqtap twrğan keybir terrorlıq toptardıñ da nazarın özine audarıp ketti.

Bwlardıñ bärin qorıta kelgende öñir twraqtılığı, qauipsizdigi, ornıqtılığı jaña sın-qaterge tap bolğanın añğaruğa boladı. «Bwl tüyede bizdiñ jügimiz joq» deuge kelmeytin osı mäselelerde qazaq qoğamı tosın qauipterdi alıstan boljap, sergek tanımda bolğanı meylinşe tiimdi de. Üytetini, irgedegi ottıñ jalını özimizge de qauip.

“The Qazaq Times”