تۇرىك پرەزيدەنتى رەدجەپ تايىپ ەردوعان: فوتو: Minval.az

تۇركيادا كونستيتۋتسياعا وزگەرتۋ ەنگىزۋ بويىنشا رەفەرەندۋم ءوتتى.
سايلاۋشىلار وزگەرتۋلەردى قولداپ داۋىس بەرسە تۇرىك تاريحىنداعى ۇلكەن وزگەرىس بولارى انىق. نەمەسە بۇل ەل پارلامەنتتىك باسقارۋدان پرەزيدەنتتىك باسقارۋعا وتەدى، دەپ جازدى بي-بي-ءسيدىڭ قىرعىز قىزمەتى.
بۇلاي بولعاندا پرەمەر-ءمينيستردىڭ قىزمەت ورنى جويىلىپ، پارلامەنتتەگى دەپۋتاتتاردىڭ سانى كوبەيەدى جانە سوت قۇرلىمىنا وزگەرتۋ كىرگىزىلەدى.
تۇرىك بيلىگى بۇل جولمەن ولكەنىڭ باسقارۋ سيستەماسى نىعايادى جانە جەڭىل بولادى دەپ سەندىرەدى. ەگەردە رەفەرەندۋم ناتيجەسى كۇتكەندەي بولسا وندا پرەزيدەنت ەردوعانعا قوسىمشا ۇقىقتار بەرىلمەك. پرەزيدەنت ۇكىمەتتىڭ دە مەملەكەتتىڭ دە باسشىسى بولادى.
كونسيتۋتسياعا وزگەرتۋ ەنگىزۋ زاڭ جوباسىن تۇركياداعى باسقارۋشى پارتيا "اقيقات جانە دامۋ" پارتياسى باستاعان. ەردوعان ەكى جىل بۇرىن پرەزيدەنت بولىپ سايلانعاننان كەيىن وسىنداي رەفورما قاجەت ەكەنىن ايتقان ەدى. بىراق ونىڭ قارسىلاستارى اۆتوريتاريزم كۇش الىپ كەتەدى دەپ قاۋىپتەنۋدە.
ال، وزگەرتۋلەردى قولداۋشىلار باسقا ەلدەردىڭ ساياسي جۇيەسىن مىسالعا كەلتىرۋدە. ايتالىق، فرانتسيا، اقش پرەزيدەنتتەرىنىڭ ءرولى تۋرالى ايتىپ، ەردوعان سوت جۇيەسىن باسقارۋ ارقىلى پارلامەنتتى ىرىقسىز ورىنعا تۇسىرەدى دەگەن سىنداردى شەتكە قاعۋدا.
كونستيتۋتسياداعى وزگەرىستە اسكەري قىزمەتكەرلەردىڭ ۇقىقتارى شەكتەلگەن. قارۋلى كۇشتەرگە قاتىسى بار ادامدار سايلاۋعا قاتىسا المايدى.
جاڭا اتا زاڭ ەردوعاننىڭ 2029 جىلعا دەيىن بيلىكتە قالۋىنا جول بەرەدى. زاڭدا پرەزيدەنتتىك قىزمەتتىڭ مەرزىمى بەس جىل بولىپ، ەكى مەرزىمنەن سايلانۋعا جول بەرەدى. ەگەر ەردوعان 2019 جىلعى سايلاۋدان وتسە، تاعى ون جىل بيلىكتى ۇستاپ تۇرۋعا مۇمكىندىگى بار.
رەفەرەندۋمنىڭ وتۋىنە وتكەن جىلعى ىسكە اسپاي قالعان اسكەري توڭكەرىس سەبەپ بولىپ وتىر. باتىس ەلدەرى اسكەري توڭكەرىسشىلەردى جاپپاي قاماۋعا الۋىن جانە قۋعىنداۋىنا قاتتى الاڭداۋشىلىق ءبىلدىرىپ كەلگەن ەدى. ەندى ەردوعاندى اۆتوريتارلىق بيلىك قۇرۋعا ۇمىتىلىپ جاتىر دەپ ايىپتادى.
ناۋرىزدىڭ سوڭىندا ەردوعان رەفەرەندۋمداعى جاڭا وزگەرۋلەر ىسكە اسسا "فاشيستىك" جانە "قاتىگەز" ەۋروپاعا جاۋاپ بولادى دەپ مالىمدەگەن بولاتىن.
رەفەرەندۋم الدىندا باتىس ەلدەرىمەن تۇركيانىڭ ورتاسىندا كوپتەگەن كەلىسپەۋشىلىكتەر ورىن الدى. رەفەرەندۋم بويىنشا نيدەرلاندياداعى ميگرانتتارىنا ۇگىت جۇرگىزبەك بولعان ەكى تۇرىك ءمينيسترىن بۇل ەل كىرگىزبەي قويعان ەدى. اۆستريا، گەرمانيا جانە شۆەيتساريا بيلىگى تۇرىك بيلىگىنىڭ وكىلدەرىنىڭ ۇگىت جۇرگىزۋىنە تيىم سالعان.
تۇرىك دياسپورالارى ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ەۋروپالىق كوپتەگەن ەلدەر قوعامداعى شينەلىس ارتىپ كەتپەسىن دەگەن قورقىنىشپەن تۇرىك رەسميلەرىمەن بولاتىن باس قوسۋلارمەن ميتينگتەرگە قارسى بولعان.
تۇركيانىڭ كونسيتۋتسياسى 1982 جىلى 7 قاراشادا بۇكىل ەلدىك رەفەرەندۋم ارقىلى قابىلدانعان. بۇل ەل تاريحىنداعى ءتورتىنشى اتا زاڭ. بۇل زاڭدى اسكەري جەتەكشى توپ جاساعان. ويتكەنى 1980 جىلى اسكەري توڭكەرىستەن كەيىن بيلىككە كەلگەن.

“The Qazaq Times”