قىتايدىڭ ەكى ءماجىلىسى داستۇردەن جاڭىلدى ما؟ فوتو: AP.

ءار جىلى ناۋرىز ايىندا الەم ەلدەرىنىڭ ساياساتكەرلەرى مەن جۋرناليستەرى قىتايداعى «ساياسي دراماعا» نازار اۋدارادى. كەشە، 4 ناۋرىز كۇنى بەيجىڭدە «بۇكىلقىتايلىق حالىق جينالىسى» (حالىق قۇرىلتايى دەپ تە اتالادى) اشىلدى; ال بۇگىن قىتاي حالىقتىق ساياسي بيۋروسى ۇلتتىق كوميتەتىنىڭ وتىرىسى باستالدى. قاتار باستالاتىن بۇل ەكى جينالىستى «ەكى قۇرىلتاي» دەپ تە اتايدى.

بيىلعى جينالىستا قىتاي ءوزىنىڭ ەكونوميكالىق ءوسۋ مەجەسىن كورسەتە مە دەگەن ساۋال كوپتى قىزىقتىرۋدا. بىلتىر مامىر ايىندا قىتاي پرەمەر-ءمينيسترى لي كىچياڭ (لي كەتسيان) «ۇكىمەتتىڭ جۇمىسى تۋرالى ەسەبىن» جاريا ەتكەن كەزدە ەكونوميكالىق ءوسۋدىڭ ناقتى جوسپارلى مەجەسىن كورسەتپەگەن بولاتىن. بۇنداي جاعداي قىتايدا 1994 جىلدان بەرى العاش رەت رەت بولعان. قىتاي پرەمەرى بۇل ارەكەتىن پاندەميا اسەرىنەن جاھاندىق ەكونوميكالىق وسىمدەگى بەلگىسىزدىكدەرمەن تۇسىندىرگەن.

الەم ەلدەرىندەگىدەي، كوروناۆيرۋس الىپ كەلگەن داعدارىس تا قىتاي ەكونوميكاسىنىڭ ءوسىمىن الدىن-الا ناقتى بولجاۋعا مۇمكىندىك بەرمەي وتىر. لي كىچياڭ ءوزىنىڭ بايانداماسىندا قىتاي ۇكىمەتى دە بولجاۋعا بولمايتىن كەيبىر ماڭىزدى فاكتورلارمەن بەتپە-بەت كەلىپ وتىرعانىن مويىنداعان ەدى. دەگەنمەن، بىلتىر جىلدىڭ ەكىنشى جارتىسىنان باستاپ قىتاي ءوز ىشىندەگى ىندەت جاعدايىن بىرتىندەپ باقىلاۋىنا ۇستاپ، شەكتەۋ شارالرىن جەڭىلدەتۋگە مۇمكىندىك الدى. ال، قىتاي كوممۋنيستىك پارتياسى XIX ورتالىق كوميتەتىنىڭ 5-ءشى پلەنۋمىندا قىتايدىڭ 2035 جىلعا دەيىنگى دامۋ ماقساتىن جوسپارلاپ جاريا ەتتى. سول جوسپار بويىنشا، 2035 جىلعا بارعاندا ادام باسىنا شاققانداعى ءجىو ورتاشا دامىعان ەلدەردىڭ دەڭگەيىنە جەتەدى دەلىنگەن. ال وسى ءجىو ءوسۋىن كەزەكتى ەكى سەسسيا كەزىندە بەلگىلەي مە دەگەن سۇراق تۋدا.

«حالىق قۇرىلتايى» وكىلدەرىنىڭ قىتاي اقپارات قۇرالدارىنا بەرگەن جاۋابىنا قاراعاندا ءجىو ءوسۋ كورسەتكىشى كەزەكتى ەكى سەسسيادا بەلگىلەنۋى مۇمكىن. سەبەبى، دەلەگاتسيا وكىلدەرى بۇل قىتايدىڭ ۇلتتىق دامۋىمەن تىعىز قاتىستى دەپ سانايدى.

ءجىو يندەكسىن ورناتۋ قىتايعا نە ءۇشىن كەرەك؟

بىلتىر جاھاندىق ىندەت جاعدايىندا قىتاي ەكونوميكاسى 2,3 پايىزعا وسكەنى تۋرالى رەسمي مالىمەتتەر تارادى. ءجىو العاش رەت ءجۇز ميلليارد يۋاندى اسىپ، قىتاي ءوزىن وڭ ءوسۋ كورسەتكىشىن كورسەتكەن الەمدەگى جالعىز ەكونوميكا رەتىندە جاريالادى. گونكونگ باسىلىمدارىنىڭ ساراپتاۋىنشا، قىتاي بيلىگى ەندى جاڭا ەكونوميكالىق ماقساتتارىن اشىق جاريالاۋعا تىرىسۋى مۇمكىن.

ارينە، ءجىو-ءنىڭ ءوسۋىن جوعارى ەتىپ كورسەتۋ ءۇشىن جىلجىمايتىن مۇلىكتى پايدالاناتىنىن كوپ ساندى ەل بىلەدى. قىتاي تۇراقتى مۇلىكتەر ارقىلى ءجىو-ءدى جوعارى ەتىپ كورسەتۋ ءادىسىن بۇعان دەيىن دە قولانعان. ەلدەگى تۇرعىن ۇي، قۇرىلىس، جول سەكىلدى جوبالاردى كوبەيتۋ ارقىلى جالپى ىشكى ءونىم كورسەتكىشىن جوعارىلاتىپ، ناتيجەسىندە كوپىرشىك ەكونوميكاعا باتىپ كەتە جازداعان كەزدەرى دە بولعان. «بىراق، بۇل جولى كوپىرشىك ەكونوميكاعا بوي ۇرمايدى دەپ ۇمىتتەنەمىن»،  – دەيدى گونكونگ ۋنيۆەرسيتەتى قارجى جانە ەكونوميكا كافەدراسىنىڭ پروفەسسورى لۋو جياسوڭ. ول گونكونگ باسىلىمدارىنا بەرگەن جاۋابىندا: «شىن مانىسىندە قىتايدىڭ ىشكى ەكونوميكالىق جاعدايى پاندەميادان كەيىن ونشا كەرەمەت كۇيدە تۇرعان جوق. سىرتقى الەمگە ەكونوميكالىق جاعدايىن جاقسى ەتىپ كورسەتۋ ءۇشىن ينۆەستيتسيالىق مۇمكىندىككە تولى ەتىپ كورسەتۋدە. ەكونوميكالىق ءوسۋدىڭ الەمدىك چەمپيونى ەتىپ كورسەتىلۋى دە وسىمەن قاتىستى»، – دەگەن.

قىتاي بيىل ءجىو ءوسىمىن بەلگىلەۋى مۇمكىن بە؟

اتالعان گونكونگ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورىنىڭ بولجاۋىنشا قىتاي بيىلعى ءجىو ءوسىمىن بىلتىرعىدان جوعارى ەتىپ قويا الادى. سەبەبى، جالپى 2020 جىلى الەمدىك ەكونوميكالىق ءوسىم تىم ناشار بولدى. ال، بيىل بىلتىرعىمەن سالىستىرعاندا كوپ جاقسى بولۋى مۇمكىن، قىتاي ۇكىمەتى وسىدان پايدالانا وتىرىپ، ءوزىنىڭ ءجىو ءوسىمىن 7 پايىز نەمەسە ودان دا جوعارى ەتىپ بەلگىلەۋى مۇمكىن.

بىراق، بۇنىڭ كەرىسىنشە، Reuters اقپارات اگەنتتىگى وسى اپتادا ءوزىنىڭ سەنىمدى دەرەككوزدەرىنە سىلتەمە جاساي وتىرىپ، قكپ ەكى سەسسيادا ەپيدەميانىڭ اسەرىن العا تارتا وتىرىپ، بيىلعى «ۇكىمەت جۇمىسىنىڭ ەسەبى» بىلتىرعىمەن بىردەي بولادى، جىلدىق ەكنوميكالىق ءوسۋ كورسەتكىشىن جوسپارلامايدى دەپ مالىمدەدى.

اۋستراليالىق زەرتتەۋشىلەردىڭ پايىمىنشا، پاندەميا قىتاي ەكونوميكاسىنا ولار ايتقاننان كورى اۋىر اسەرىن تيگىزدى، سوندىقتان قىتاي ۇكىمەتىنە ءجىو ءوسۋىنىڭ تومەن دەڭگەيىن ساقتاۋ دۇرىس تاڭداۋ بولۋى مۇمكىن دەگەن پىكىرلەرىن ايتادى. ايتالىق، سيدنەي تەحنولوگيالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قىتايتانۋ كافەدراسىنىڭ دوتسەنتى فەن چونگي VOA اگەنتتىگىنە بەرگەن سۇحباتىندا: «قىتاي ەكونوميكاسى بۇرىندارى قيىن جاعدايدا بولسا، قازىر دە قاۋىپتى كۇيدە تۇر. ءوندىرىس كۇرت تومەندەدى، جابىلعان بيزنەس ورىندارىنىڭ سانى ارتىپ، جۇمىسسىزدىق كۇشەيگەن. وسىنداي جاعدايدا ۇكىمەت بارلىق ۆەدومستۆولاردىڭ ناقتى مالىمەتتەرىن اشىپ كورسەتەتىن بولسا، ونداي جاعدايعا قكپ-نىڭ بەتى شىداي المايدى. سوندىقتان ءجىو كورسەتكىشىن تومەندەتىپ، ەكونوميكالىق ءوسىم كورسەتكىشىن كورسەتپەيدى»، – دەگەن كوزقاراسىمەن بولىسكەن.

قورىتىندىلاي ايتقاندا، پاندەميانىڭ قىتاي ەكونوميكاسىنا تيگىزگەن تەرىس اسەرى قكپ رەسمي مالىمەتتەرىمەن سالىستىرعاندا اناعۇرلىم اۋىر. بۇعان دەيىن قىتاي بيلىگى جاساندى ءوسىم كورسەتكىشتەرىنە بەرىلىپ كەلگەنى تۋرالى دا كوپ ايتىلىپ كەلگەن. پروۆينتسيا، قالا، اۋدان اكىمشىلىكتەرى وڭىرلىك ەكونوميكالىق كورسەتكىشتەرىن مالىمدەۋدە اسىرەشىلدىككە بوي ۇرىپ كەلگەنى شي جينپيڭ تۇسىندا كوبىرەك سىنعا الىنعان. قازىرگى الەمدەگى ەكونومكالىق بەلسەندىلىكتىڭ تومەندەۋى جانە داعدارىستىڭ، جۇمىسسىزدىق پەن قۇلدىراۋدىڭ كۇشەيۋىنەن قىتاي بيلىگى ەندىگى جەردە ءوزىنىڭ ەكونوميكالىق ءوسىمىن الدىن الا كورسەتۋدەن بارىنشا تىزگىن تارتىپ قالدى. وسىنىڭ ءوزى ەلدەگى ەكونوميكالىق كارتينانى ايقىنداسا كەرەك.

“The Qazaq Times”