Qıtaydıñ eki mäjilisi dästürden jañıldı ma? Foto: AP.

Är jılı naurız ayında älem elderiniñ sayasatkerleri men jurnalisteri Qıtaydağı «sayasi dramağa» nazar audaradı. Keşe, 4 naurız küni Beyjiñde «Bükilqıtaylıq Halıq jinalısı» (Halıq qwrıltayı dep te ataladı) aşıldı; al bügin Qıtay Halıqtıq sayasi byurosı Wlttıq komitetiniñ otırısı bastaldı. Qatar bastalatın bwl eki jinalıstı «Eki qwrıltay» dep te ataydı.

Biılğı jinalısta Qıtay öziniñ ekonomikalıq ösu mejesin körsete me degen saual köpti qızıqtıruda. Bıltır mamır ayında Qıtay prem'er-ministri Li Kıçyañ (Li Kecyan) «Ükimettiñ jwmısı turalı esebin» jariya etken kezde ekonomikalıq ösudiñ naqtı josparlı mejesin körsetpegen bolatın. Bwnday jağday Qıtayda 1994 jıldan beri alğaş ret ret bolğan. Qıtay prem'eri bwl äreketin pandemiya äserinen jahandıq ekonomikalıq ösimdegi belgisizdikdermen tüsindirgen.

Älem elderindegidey, koronavirus alıp kelgen dağdarıs ta Qıtay ekonomikasınıñ ösimin aldın-ala naqtı boljauğa mümkindik bermey otır. Li Kıçyañ öziniñ bayandamasında Qıtay ükimeti de boljauğa bolmaytın keybir mañızdı faktorlarmen betpe-bet kelip otırğanın moyındağan edi. Degenmen, bıltır jıldıñ ekinşi jartısınan bastap Qıtay öz işindegi indet jağdayın birtindep baqılauına wstap, şekteu şaralrın jeñildetuge mümkindik aldı. Al, Qıtay Kommunistik partiyası XIX Ortalıq komitetiniñ 5-şi Plenumında Qıtaydıñ 2035 jılğa deyingi damu maqsatın josparlap jariya etti. Sol jospar boyınşa, 2035 jılğa barğanda adam basına şaqqandağı JİÖ ortaşa damığan elderdiñ deñgeyine jetedi delingen. Al osı JİÖ ösuin kezekti eki sessiya kezinde belgiley me degen swraq tuuda.

«Halıq qwrıltayı» ökilderiniñ Qıtay aqparat qwraldarına bergen jauabına qarağanda JİÖ ösu körsetkişi kezekti eki sessiyada belgilenui mümkin. Sebebi, delegaciya ökilderi bwl Qıtaydıñ wlttıq damuımen tığız qatıstı dep sanaydı.

JİÖ indeksin ornatu Qıtayğa ne üşin kerek?

Bıltır jahandıq indet jağdayında Qıtay ekonomikası 2,3 payızğa öskeni turalı resmi mälimetter taradı. JİÖ alğaş ret jüz milliard yuandı asıp, Qıtay özin oñ ösu körsetkişin körsetken älemdegi jalğız ekonomika retinde jariyaladı. Gonkong basılımdarınıñ saraptauınşa, Qıtay biligi endi jaña ekonomikalıq maqsattarın aşıq jariyalauğa tırısuı mümkin.

Ärine, JİÖ-niñ ösuin joğarı etip körsetu üşin jıljımaytın mülikti paydalanatının köp sandı el biledi. Qıtay twraqtı mülikter arqılı JİÖ-di joğarı etip körsetu ädisin bwğan deyin de qolanğan. Eldegi twrğın wy, qwrılıs, jol sekildi jobalardı köbeytu arqılı jalpı işki önim körsetkişin joğarılatıp, nätijesinde köpirşik ekonomikağa batıp kete jazdağan kezderi de bolğan. «Biraq, bwl jolı köpirşik ekonomikağa boy wrmaydı dep ümittenemin»,  – deydi Gonkong universiteti Qarjı jäne ekonomika kafedrasınıñ professorı Luo Jyasoñ. Ol Gonkong basılımdarına bergen jauabında: «Şın mänisinde Qıtaydıñ işki ekonomikalıq jağdayı pandemiyadan keyin onşa keremet küyde twrğan joq. Sırtqı älemge ekonomikalıq jağdayın jaqsı etip körsetu üşin investiciyalıq mümkindikke tolı etip körsetude. Ekonomikalıq ösudiñ älemdik çempionı etip körsetilui de osımen qatıstı», – degen.

Qıtay biıl JİÖ ösimin belgileui mümkin be?

Atalğan Gonkong universitetiniñ professorınıñ boljauınşa Qıtay biılğı JİÖ ösimin bıltırğıdan joğarı etip qoya aladı. Sebebi, jalpı 2020 jılı älemdik ekonomikalıq ösim tım naşar boldı. Al, biıl bıltırğımen salıstırğanda köp jaqsı boluı mümkin, Qıtay ükimeti osıdan paydalana otırıp, öziniñ JİÖ ösimin 7 payız nemese odan da joğarı etip belgileui mümkin.

Biraq, bwnıñ kerisinşe, Reuters aqparat agenttigi osı aptada öziniñ senimdi derekközderine silteme jasay otırıp, QKP eki sessiyada epidemiyanıñ äserin alğa tarta otırıp, biılğı «Ükimet jwmısınıñ esebi» bıltırğımen birdey boladı, jıldıq eknomikalıq ösu körsetkişin josparlamaydı dep mälimdedi.

Australiyalıq zertteuşilerdiñ payımınşa, pandemiya Qıtay ekonomikasına olar aytqannan köri auır äserin tigizdi, sondıqtan Qıtay ükimetine JİÖ ösuiniñ tömen deñgeyin saqtau dwrıs tañdau boluı mümkin degen pikirlerin aytadı. Aytalıq, Sidney tehnologiyalıq universitetiniñ Qıtaytanu kafedrasınıñ docenti Fen Çongi VOA agenttigine bergen swhbatında: «Qıtay ekonomikası bwrındarı qiın jağdayda bolsa, qazir de qauipti küyde twr. Öndiris kürt tömendedi, jabılğan biznes orındarınıñ sanı artıp, jwmıssızdıq küşeygen. Osınday jağdayda ükimet barlıq vedomstvolardıñ naqtı mälimetterin aşıp körsetetin bolsa, onday jağdayğa QKP-nıñ beti şıday almaydı. Sondıqtan JİÖ körsetkişin tömendetip, ekonomikalıq ösim körsetkişin körsetpeydi», – degen közqarasımen bölisken.

Qorıtındılay aytqanda, pandemiyanıñ Qıtay ekonomikasına tigizgen teris äseri QKP resmi mälimetterimen salıstırğanda anağwrlım auır. Bwğan deyin Qıtay biligi jasandı ösim körsetkişterine berilip kelgeni turalı da köp aytılıp kelgen. Provinciya, qala, audan äkimşilikteri öñirlik ekonomikalıq körsetkişterin mälimdeude äsireşildikke boy wrıp kelgeni Şi Jinpiñ twsında köbirek sınğa alınğan. Qazirgi älemdegi ekonomkalıq belsendiliktiñ tömendeui jäne dağdarıstıñ, jwmıssızdıq pen qwldıraudıñ küşeyuinen Qıtay biligi endigi jerde öziniñ ekonomikalıq ösimin aldın ala körsetuden barınşa tizgin tartıp qaldı. Osınıñ özi eldegi ekonomikalıq kartinanı ayqındasa kerek.

“The Qazaq Times”