مەديتسينا سالاسىنىڭ ساراپشى ماماندارى – عالىم اسەل مۇسابەكوۆا جانە دارگەرلەر سەرىك تۇرسىن، قايىرعالي كونەەۆ، مىڭجىلقى بەردىقوجاەۆ. وڭنان سولعا قاراي. فوتوكوللاج: كەيىپكەرلەردىڭ جەكە مۇراعاتىنان

رەداكتسيا كەيىنگى بەس جىلداعى رەسمي ستاتيستيكاعا قول جەتكىزدى. سايكەسىنشە بىلتىر،  كوروناۆيرۋس پاندەمياسى تاراعان 2020 جىلى قازاقستاندا پنەۆمونيانىڭ كوروناۆيرۋستان وزگە تۇرلەرى، ياعني حالىقارالىق اۋرۋلار جۇيەسىندە J12-18 كودتارىمەن بەلگىلەنەتىن تيپتەرى بويىنشا 392 مىڭنان استام ادام اۋىرعان. بۇل 2017, 2018, 2019 جىلداردى قوسا ەسەپتەگەندەگى جيىنتىق كورسەتكىشكە تەڭ. بۇدان وزگە وتكەن جىلدىڭ 1 تامىزى مەن 31 جەلتوقسان ارالىعىندا 46 مىڭ ادامنان «كۆي-» / «كوروناۆيرۋس پنەۆمونياسى» انىقتالعان. زەرتتەلگەن پنەۆمونيانىڭ نەلىكتەن كۇرت كوبەيگەنى تۋرالى مامانداردىڭ بايلامى ورتاق.

ولار مينيسترلىك قاراپايىم پنەۆمونياعا شالدىقتى دەيتىن ناۋقاستاردىڭ باسىم بولىگى كوروناۆيرۋستىق تۇرىمەن اۋىرعانىن ايتادى.

رەداكتسيا تىلدەسكەن ۆيرۋسولوگيا جانە مولەكۋليارلى بيولوگيا سالاسىنىڭ PhD, عالىم اسەل مۇسابەكوۆا مۇنىڭ بىرنەشە سەبەبىن بىلاي تارقاتادى.

«بىلتىرعى شىلدەدەگى دەرەك ايتارلىقتاي كوپ. پنەۆمونيانىڭ بۇلايشا ورشۋىنە – اۋەلى كوروناۆيرۋس، ەكىنشىدەن باكتەريالدى ينفەكتسيانىڭ اسقىنۋى، ۇشىنشىدەن جاپپاي اۋرۋحاناعا جاتقىزۋ سەبەپ. پاندەميا ورشىگەن جازدىگۇنى باكتەريالدى ينفەكتسيانىڭ ۇلەسى ەلەۋسىز ەكەندىگىنە قاراماستان، ەل اراسىندا انتيبيوتيكتەر كەڭىنەن قولدانىلدى. پنەۆمونيانىڭ قاجەتتى دەڭگەيى ءپىسىپ-جەتىلمەي جاتىپ ءبىر ەمەس، بىرنەشە انتيبيوتيكتى بىردەي العاندار از بولعان جوق. ءاۋ باستا قاۋلىداعى قاتەلىكتەر قازىر تۇزەتىلگەنىمەن، ەلدىڭ كوبى سوعان جۇگىندى. ادامداردى ءجون-ورىنسىز جاپپاي اۋرۋحاناعا جاتقىزۋ دا قاۋىپتى. دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىنە ادەتتەن تىس اۋىرتپالىق تۇسكەندىكتەن، توتەنشە جاعدايعا دايىندىعى پىسىقتالماعان جۇيە السىرەدى، دارىگەرلەر سوزىلمالى اۋرۋى بار ناۋقاستارعا دەر كەزىندە كومەك كورسەتە المادى. قايتىس بولعانداردىڭ كوپ بولىگى رەسمي ەسەپتە «پنەۆمونيادان» دەپ جازىلدى. شىنىن ايتقاندا، مۇنىڭ ءبارى ناق پنەۆمونيادان ەمەس، پاندەميا كەزىندەگى ۇيىمداستىرۋ جۇمىسىنىڭ دۇرىس بولماۋىنان»، – دەيدى ول.

2016-2020 جىلدارى قازاقستاندا پنەۆمونياعا شالدىققان ناۋقاستار سانى

نەيروحيرۋرگ دارىگەر مىڭجىلقى بەردىقوجاەۆ 392 مىڭنان استام كەيستىڭ «تىركەلمەگەن كوروناۆيرۋس پنەۆمونياسى ەسەبىنەن ارتقانىن» العا تارتادى. ءتىپتى «بارلىعىن تىركەلمەگەن كوروناۆيرۋس پنەۆمونياسىنا جاتقىزۋعا بولادى، ستاتيستيكادا نەگىزىنەن ساياساتتىڭ ىقپالى كورىنەدى» دەيدى. سونداي-اق، شۆەيتسارياداعى قازاق دارىگەرى سەرىك تۇرسىن دا پنەۆمونيانىڭ توپالاڭداۋىنا كوروناۆيرۋستىڭ قاتىسى بار دەگەن پىكىردى قۋاتتايدى.

«ارينە، كورىپ وتىرعانىمىزداي باسقا جىلدارمەن سالىستىرعاندا ناۋقاستار بىلتىر بىرنەشە ەسە ارتتى. كوروناۆيرۋستان باسقا ينفەكتسيا جوق. ءبىر جاعىنان قاراساق، وتكەن جىلدىڭ كوكتەمىندە قىتاي ەلشىلىگى «قازاقستاندا باسقا پنەۆمونيا ءجۇرىپ، كوپ ادام قايتىس بولىپ جاتقانىن» الەم تىلدەرىندە جار سالىپ ەدى. سودان باستاپ اقپارات بەتتەرىندە مۇنىڭ كوروناۆيرۋستان ەكەنىن دالەلدەۋگە تىرىستىق. ول تۇستا اقش پرەزيدەنتى ترامپ پادەميا جاۋاپكەرشىلىگىن قىتاي موينىنا ىلۋگە ارەكەتتەنىپ جاتقان-دى، ال كورشى دەرجاۆا باسقا جاققا تىقپالاماق بوپ، وسىنداي اقپارات تاراتتى»، – دەگەن دارىگەر كوروناۆيرۋس كۇشەيگەنىن جاسىرمايدى.

زەرتتەلگەن پنەۆمونيا جانە كوروناۆيرۋس پنەۆمونياسىنىڭ ايىرماشىلىعى

اسەل مۇسابەك ەۋروپا ەلدەرىندەگى ناۋقاستاردىڭ كوپتەپ انىقتالۋىنىڭ ءبىر سەبەبىن پتر تەستىنىڭ ساپاسى مەن تەستىلەۋ اياسىنىڭ اۋقىمدىلىعىمەن بايلانىستىرادى.

«پنەۆمونيا* دەگەنىمىز الدەبىر ينفەكتسيانىڭ پايدا بولۋى، اسقىنۋى دەسەك، سونىمەن قوسا، ونىڭ ءتۇرلى سەبەپتەرى بار. كوروناۆيرۋس جۇقتىرعاننان كەيىنگى ونىڭ سالدارى تىكەلەي دە، پنەۆمونيا تۇرىندە دە داميتىنى بەلگىلى. پتر تەرىس ءارى وڭ شىعۋى مۇمكىن. مۇنى ءار ەل ءار قالاي قاراستىرادى. ماسەلەن، مەن مەكەندەيتىن فرانتسيادا تەك پتر ارقىلى راستالعانى ەسەپكە الىنۋدا. بىرىنشىدەن، تەستىلەۋ اۋقىمى كەڭ; ەكىنشىدەن، ساپاسى جوعارى. سوندىقتان قازاقستانعا قاراعاندا جۇققاندار قاتارى كوپ تىركەلەدى. پتر تەستىنىڭ ساپاسى ەلدەرگە بايلانىستى ءارتۇرلى ەكەنىن ايتا كەتكەن ءجون. ەپيدەميا كەزىندە بۇل بىرنەشە رەت وزگەرگەنى ەسىمىزدە. سپەكۋلياتسيا سياقتى سەبەپتەردەن پتر كەيدە 50%، ءتىپتى جارتىسىنان كوبىندە قاتە كورسەتتى، ياعني تەرىس قورىتىندىنىڭ ءوزى جالعان بولىپ شىعادى. كوروناۆيرۋستى العاشقى سيمپتومدارى بايقالعانعا دەيىن جوعارعى تىنىس جولدارىنان انىقتاۋعا بولادى. ال تومەنگى بولىگىنە ءوتىپ كەتسە، ونى تابۋ قيىنداي تۇسەدى»، – دەيدى عالىم.

مىڭجىلقى بەردىقوجاەۆتىڭ سوزىنشە، ادەتتەگى پنەۆمونيا كوبىنە پنەۆموكوككتىق ينفەكتسيا، ياعني باكتەريادان باستالادى. باكتەريالدى ينفەكتسيانى «انتيبيوتيكپەن ەمدەسە، ادام ءبىر جۇمانىڭ ىشىندە قىزۋى تومەندەپ، جوتەلى ازايىپ، كلينيكالىق جاعىنان جازىپ شىعۋعا بولادى».

– پنەۆمونيا قارت ادامدار مەن قانت ديابەتىمەن اۋىراتىنداردا اۋىر ءوتۋى مۇمكىن. ونداي جاعدايدا ناۋقاس اۋرۋحانادا ەمدەلەدى. مۇنداي پنەۆمونيا قان تامىرىنىڭ ىشىندە تروم تۇزبەيدى. قوسىمشا اۋرۋ بولماسا جۇرەككە سالماق تۇسىرە قويمايدى. انتيبيوتيكتەرمەن ناۋقاستىڭ بەتى بەرى قاراتۋعا بولادى، – دەيدى.

ال كوروناۆيرۋستىڭ پنەۆمونياسى «العاشىندا جەدەل رەسپيراتورلى ۆيرۋستىق ينفەكتسيانىڭ بەلگىلەرى تۇرىندە بايقالادى: تاماعى اۋىرىپ، دەنە قىزۋى كوتەرىلەدى» دەيدى دارىگەر. جاي پنەۆمونياعا قاراعاندا، جوتەل كەشىرەك باستالادى. 4-5 كۇندە ەنتىگۋ قوسىلىپ، پنەۆمونيا بەلگىلەرى ايقىندالا تۇسەدى.

كوروناۆيرۋس پنەۆمونياسىنا شالدىققان 33 جاستاعى ايەلدىڭ ءتورت كۇندە قابىنعان وكپەسىنىڭ كت سۋرەتى. قىتاي، لانجوۋ. فوتو: Radiology / rsna.org

سەرىك تۇرسىن ارىپتەسىنىڭ ءسوزىن جالعايدى: «جەڭىل تۇردە جۇرەتىن كوروناۆيرۋس پەن سۋىق ءتيۋدىڭ اراسىندا ايتارلىقتاي ايىرماشىلىق جوق». ەكەۋىندە دە تاماعى، باسى، دەنە بۇلشىق ەتتەرى اۋىرادى، جوتەلەدى، قىزۋى كوتەرىلەدى. بۇدان باستاپقى ساتىدا اۋرۋلاردىڭ ورتاق بەلگىلەرمەن داميتىنىن كورەمىز».

شامامەن 85% ناۋقاستا پنەۆمونيا بەلگىلەرى بىلىنبەي، قالعان 15%-ىندا ورتاشا نەمەسە اۋىر تۇردە وتەتىنىن ايتقان بەردىقوجاەۆ كوروناۆيرۋستىق اقوكپەگە شالدىققان ناۋقاستىڭ ەمدەۋ ءادىسى وزگەشە دەيدى. «اعزادا ترومب ءجيى ءتۇزىلىپ، قانت دەڭگەيى كۇرت كوتەرىلۋى مۇمكىن، ىشىمەن جاتقان كەزدە تىنىستاۋى جەڭىلدەيدى، وكپەنىڭ بولىكتەرى الدى-ارتىمەن دە زاقىمدانادى. دەكسامەتازون، گەپارين، انتيكواگۋليانتتار جاقسى كومەكتەسەدى. بۇلار ادەتتەگى قاراپايىم پنەۆمونيادا بەرىلمەيدى».

ەۋروپا تاجىريبەسىندە جۇمىس ىستەيتىن دارىگەردىڭ ايتۋىنشا، ادام تاماعى اۋىرسا دا پتر تەست جاساتۋ قاجەت. ادەنوۆيرۋس نە باسقا تۇماۋ دەپ تالعاۋعا بولمايدى. سەبەبى باسىندا ءبارىنىڭ سىرتقى سيمپتوماتيكاسى ۇقساس كەلەدى. كەيىننەن ءدام-ءيىس سەزىمدەرى السىرەيدى.

– پنەۆمونياعا ايدار تاقپاس بۇرىن ونىڭ ەتيولوگياسىن زەرتتەۋ كەرەك. باكتەريالدى بولسا، انتيبيوتيكتەر كومەكتەسەدى. ال ۆيرۋستىق بولسا، وندا باسقا جولمەن ەمدەيدى. قازىرگى ساپالى پتر تەستى ۆيرۋستىڭ بار-جوعىن 99% دالدىكتە كورسەتە الادى. دەگەنمەن قازاقستاننىڭ قاي ەلدىڭ ۇلگىسىن، قانداي ساپاداعاسىن قولدانىپ جاتقانى بەلگىسىز. راديولوگتار مەن دارىگەرلەردىڭ كاسىبي بىلىگىنىڭ ازدىعىنان كەيدە دياگنوز قويۋدا قاتەلىكتەر جىبەرىلىپ، ستاتيستيكا دا بۇرىس جاسالادى. ...رەنتگەنگە قاراعاندا كومپيۋتەرلىك توموگرافيانىڭ سيپاتتاماسى ارقىلى اۋرۋدى تەرەڭىرەك تانۋعا بولادى. سىلەكەي-قاقىرىق ۇلگىسى الىنىپ، باكتەريا نە ۆيرۋستىڭ ەتيولوگياسى انىقتالادى، – دەيدى تۇرسىن.

وڭ جاق وكپەدە سىنا ءتارىزدى باكتەريالدى پنەۆمونيانىڭ ءبىر ءتۇرى قۇرعاق پلەۆريت انىقتالعان رەنتگەن سۋرەتى. فوتو: Wikipedia

مامانداردىڭ سوزىنە قاراعاندا، زەرتتەلگەن باكتەريالدى پنەۆمونيا دەنە قىزۋى  كوتەرىلگەندە، ال كوروناۆيرۋس پنەۆمونياسى قالىپتى جاعدايدا دا بەرىلۋى مۇمكىن. ەكى تۇرىندە دە اۋا تامشىلارى ارقىلى تاسىمالدانادى. الايدا كوۆيد تۋدىراتىن پنەۆمونيانىڭ جۇعۋ ىقتيمالدىعى الدەقايدا جوعارى. سونداي-اق، سيمپتومسىز پاتسيەنتتەر ينفەكتسيا تاراتپايدى دەگەن قاتە تۇسىنىك ەكەنىن ەسكەرتەدى. «جاڭادان پايدا بولعان كوروناۆيرۋسقا يممۋن جۇيەسىنىڭ تولەرانتتىلىعى توتەپ بەرە الماعاندىقتان، ءالى زەرتتەلىپ بولماعان ينفەكيا دۇنيەجۇزىلىك پاندەمياعا ۇلاستى» دەيدى سەرىك تۇرسىن.

392 مىڭنان استام ناۋقاستىڭ قانشاسى كوروناۆيرۋس پنەۆمونياسىنا شالدىققان؟

ساراپشى ماماندارعا ادەتتەگىدەن 3 ەسەگە وسكەن قالىپتى پنەۆمونيانىڭ قانشاسى تىركەلمەگەن كوروناۆيرۋس پنەۆمونياسى بولۋى ىقتيمال دەگەن ساۋال قويىلدى. بەردىقوجاەۆ وسى تسيفردىڭ 4/3 بولىگى جانە كونەەۆ 70% مولشەرىندەگى 250 مىڭداي جاعداي كوروناۆيرۋس پنەۆمونياسى دەپ ەسەپتەيدى.

– بۇل سۇراق وتە كۇردەلى، ناقتى جاۋاپ بەرۋ قيىن. ماسالە دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىنە تىكەلەي تاۋەلدى. مەنىڭ بىلۋىمشە، قازاقستاندا مەملەكەتتىك مەديتسينانىڭ  قارجىلاندىرىلۋى توسەك-ورىن سانىنا تۋرا پروپورتسيونال جۇرگىزىلەدى. وسى سەبەپتى اۋرۋحاناعا مۇقتاج ەمەس كوپتەگەن ناۋقاستار سيمپتومسىز جانە ءحالىنىڭ اۋىر ەمەستىگى ەسكەرىلمەگەن كۇيدە جاپپاي توسەككە تاڭىلدى. سالدارىنان كوپ ادامنىڭ جاعدايىن كەرىسىنشە ۋشىقتىرىپ الدى. اقش، ۇلىبريتانيا سياقتى ەلدەردە گوسپيتاليزاتسيا ەڭ سوڭعى كەزەكتە قابىلاداناتىن شەشىم رەتىندە ۇعىنىلادى، – دەيدى اسەل مۇسابەكوۆا ۇيلەستىرۋ جۇمىسىنداعى كەتكەن باستى كەمشىلىكتى سىناپ.

ارنايى ساراپتاماسىز ناۋقاستار سانىن ناقتى اتاۋ قيىن ەكەنىن ايتقان سەرىك تۇرسىن ءوز ۇسىنىسىن ءبىلدىردى. ونىڭ پىكىرىنشە، «ماۋسىم-شىلدە قىرعىنىندا» قاۋىرت جۇمىس ىستەگەن كەز كەلگەن دياگنوستيكا ورتالىعىنىڭ جاز ايلارىنداعى كت تۇسىرىلىمدەرىن قايتا زەردەلەسە، راديولوگ كوپتەگەن قاتەلىكتەردى تۇزەتەر ەدى. «ونى دالەلدەۋ ءۇشىن اۋرۋحانانىڭ ءبىر ايداعى دەرەگىن قايتا قاراۋ قاجەت. بىراق بۇعان بيلىك تە، اۋرۋحانا باسشىلىعى، سول كەزدە دياگنوز قويعان دارىگەرلەر دە كەلىسە قويمايتىنى انىق. ءبىر انىعى – زەرتتەلگەن پنەۆمونيانىڭ بىرنەشە ەسەگە ءوسۋى كوروناۆيرۋس سەبەبىنەن» دەيدى.

2020 جىلعى پنەۆمونيا سالدوسىن كوروناۆيرۋس پنەۆمونياسىنان دەپ ساناۋ كەرەك دەيتىن دارىگەر، مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى قايىرعالي كونەەۆ قىركۇيەك ايىنداعى ساندج ۇيىمىنىڭ الەۋمەتتىك زەرتتەۋىن نازارعا الادى. رەپرەزەنتاتيتۆتى زەرتتەۋ جۇرگىزدىك دەگەن «ساندج» زەرتتەۋ ورتالىعى كۇزگە دەيىن ەلدىڭ بەستەن ءبىر بولىگى نە 3,7 ملن ادام كوروناۆيرۋسپەن اۋىرعانىن حابارلاعان. ۇيىمنىڭ بارلىق ايماقتى قامتىعان ساۋالناماسى بويىنشا، قازاقستان حالقىنىڭ 4,6%-ى، ياعني 865 مىڭداي ادام Covid سيمپتومدارىمەن، 3,8%-ى  (718 مىڭداي ادام) پنەۆمونيا سيمپتومدارىمەن، ال قالعانى سيمپتومدارى كوروناۆيرۋسقا ۇقساس جەدەل رەسپيراتورلىق ۆيرۋستىق ينفەكتسيا جۇقتىرىپ اۋىرعان.

مەديتسينا ستاتيستيكاسىنا سەنىمسىزدىك سەبەپتەرى

قازاقستانداعى كوروناۆيرۋس جونىندەگى رەسمي ستاتيستيكانىڭ اشىقتىعى مەن شىنايىلىعى توڭىرەگىندە داۋ كوپ. پرەزيدەنت توقاەۆ بۇعان دەيىن بىلتىرعى 16 قاراشادا جانە 8 قاڭتاردا كوروناۆيرۋس ەسەبىن جۇرگىزۋدەگى كەمشىلىكتەردى سىناعان. COVID-19 پاندەمياسىنىڭ پايدا بولعانىنا جىلعا جۋىق ۋاقىت وتسە دە دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى ستاتيستيكا ءىسىنىڭ جولعا قويىلماۋ سەبەبى جونىندە مامانداردىڭ ايتارى مول.

– وكىنىشكە قاراي، بىزدە كوپتەگەن جىلدار بويى ستاتيستيكادا ۇلكەن ماسەلەلەر قوردالانعان. بۇل جونىندە بەلگىلى دارىگەر-عالىم قايرات داۋلەتوۆ سۇحباتىندا 30 جىلداي ءولىم ەسەبىنىڭ ستاتيستيكاسى جاسىرىلىپ كەلە جاتقانىن ايتادى. شىنايى جاعداي مۇلدەم باسقاشا. ەگەر تۇپنۇسقا دەرەكتى جاريالاسا، ەلدىڭ حالىقارالىق بەدەلىنە نۇقسان كەلۋى مۇمكىن دەگەن پىكىر بار. وكىنىشتىسى ءبىز بۇل ستاتيستيكانى شارۋاعا جاراتا المايمىز، ەشقانداي اناليز، قورىتىندى جوق، قاتەنى تۇزەتۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن مالىمەت قولجەتىمسىز، – دەپ اشىنادى ۆيرۋسولوگ مامان مۇسابەكوۆا.

سەرىك تۇرسىن ستاتيستيكانى دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنىڭ باعىتتارى (جەكەمەنشىك-مەملەكەتتىك), دارىگەرلەر ەڭبەكاقىسى جانە سەرۆيس سياقتى جۇيەلى ماسەلە رەتىندە قاراستىرادى.

«توقاەۆتىڭ ءوزى كوروناۆيرۋس ستاتيستيكاسىنىڭ جۇرگىزىلۋىندەگى كەمشىلىكتى كورىپ، مويىنداپ وتىر. ول تۋرالى ايتتى دا. بىراق مۇنى جۇيەنىڭ مىنا جۇمىس ىستەسىمەن وزگەرتە قويۋ ەكىتالاي. ويتكەنى باس دارىگەرلەر جوعارىعا ەسەپ بەرەردە ءوزىن قىزمەتتە جاقسى كورسەتۋ ماقساتىندا نەگاتيۆ كورسەتكىشتەردى كەمىتىپ كورسەتەدى. تسيفردا تومەندەگەنىمەن، جاعداي جاقسارا سالمايتىنى بەلگىلى. قازاقستاندا ءتىپتى 100 مىڭ ادامعا شاققاندا قانشا ادام اۋىرىپ جاتقانى تۋرالى قاراپايىم ستاتيستيكا جوق. مىسالى، باتىس ەلدەرى 100 مىڭ ادامنان 60 ادام اۋىرسا، كارانتين شارالارىن قابىلدايدى»، – دەيدى شەتەلدە قىزمەت ەتەتىن دارىگەر تۇرسىن.

نەۆروپاتولوگ قايىرعالي كونەەۆ ستاتيستيكانىڭ بۇرمالانۋى قاساقانا ەمەس، سالاداعى  جۇيەسىزدىكتەن دەيدى. دارىگەردىڭ ايتۋىنشا، شىنايى جاعدايدى ساراپشى-زەرتتەۋشىلەر تۇرماق مينيستر تسويدىڭ ءوزى بىلمەيدى.

– دەنمين رەسمي ستاتيتيستيكا جاسىرىپ-بۇرمالاعانعاننان ەمەس، شىن مانىندە ناقتى ساندى ەشكىم بىلمەيتىندىكتەن بەلگىسىز كۇيدە قالىپ وتىر. مەديتسينالىق ستاتيستيكا تولىقتاي قۇردىمعا كەتكەن. باسقا اۋرۋلار قاتارلى كوروناۆيرۋس ەسەبى انىق ەمەس، بىردە-ءبىر ادام بىلمەيدى. سوندىقتان رەسمي ەسەپ شىندىقتان الىس. ونى بىرەۋ ادەيى جاسىرىپ جاتقان جوق، جاي عانا ۇكىمەت، مينيسترلىكتىڭ ءوزى دە بىلمەيدى، – دەيدى.

وسى ورايدا اسەل مۇسابەكوۆا شۆەيتسارياداعى دارىگەر تۇرسىننىڭ جۇيەلى ماسەلە تاقىرىبىن تولىقتىراردا ەكى بىردەي سەبەپتى ءسوز ەتەدى. دەرەك تۇپنۇسقادان الىستاۋ بولۋىندا ساياسي مۇددە بارىن جوققا شىعارمايدى.

– ءبىر مىسال كەلتىرسەم، جۇرەك-قان تامىرلارى جەتىسپەۋشىلىگىنىڭ مامانى داۋلەتوۆتىڭ سوزىنشە، ءدال وسى اۋرۋدىڭ كەسىرىنەن ومىردەن وتكەندەر كەمىدى دەگەنىمەن شىندىعىندا باسقا، ناقتى جاعداي جۇمباقتالىپ، دەرەك قولعا تيمەگەن سوڭ بۇل بويىنشا ەشتەڭە ىستەي المايمىز. ءىس پەن ەسەپتە قابىسپايتىن ستاتيستيكانىڭ بولعانىنان بولماعانى جاقسى. كوروناۆيرۋس تا وسى كەيىپتە. كوۆيد مالىمەتى دە جالپى ستاتيستيكا ءتارىزدى شاشاۋ-شاشاۋ. مۇنىڭ ءبىر مىسالىن ەپيداحۋال «قىزارىپ» كەتكەن الماتى قالاسى ەرتەڭىنە، ءبىر شارا وتكىزەر تۇستا، قاجەتىنە قاراي بىردەن جاسىل ايماققا وتۋىنەن كورۋگە بولادى. تاعى ءبىر سەبەبى – ەپيدەميولوگ مامانداردىڭ جەتىسپەۋشىلىگى جانە دارىگەرلەردىڭ دەرەكتەرمەن جۇمىس ىستەۋدە، ونى تالداپ-دايىنداۋدا بازالىق ءبىلىمىنىڭ بولماۋى. پاندەميا كەزىندە دە ەلدە ەپيدەمولوگيا سالاسىنىڭ عىلىمي باعىتى جولعا قويىلمادى، ءتىپتى نازار دا اۋدارىلمادى. تۇيىندەي ايتقاندا، ساياسي مۇددە مەن ستاتيستيكانى دۇرىس جۇرگىزىپ-وڭدەيتىن مامانداردىڭ جوقتىعىنان، – دەيدى ول.

بۇعان 1 تامىزدان باستاپ ەسەپتەلە باستاعان «كوروناۆيرۋستىق ينفەكتسيا بەلگىلەرى بار پنەۆمونيا» دەپ اتالاتىن نەمەسە  U07.2 كودىمەن بەلگىلەنەتىن كوروناۆيرۋس پنەۆمونياسىنىڭ 45 939 ناۋقاسىن (2020 جىلعى 31 جەلتوقسانداعى دەرەك – QT) قوسا ەسەپتەسەك، بىلتىرعى ەسەپ 438 مىڭنان استام جۋىقتايدى.

توقاەۆ ءۇش سوقسا دا وڭالمايتىن out-ستاتيستكا

بىلتىر 17 شىلدەدە توقاەۆ كوروناۆيرۋس ستاتيستيكاسىن بىرىزدەندىرۋگە مىندەتتەگەن. «اقپارات قانشا جەردەن اششى بولسا دا، ونى قوعام بىلۋگە ءتيىس» دەپ, مينيسترلىككە ستاتيستيكانى «بىرىزدەندىرۋدى» تاپسىرعان.

سوندا دا جۇيەلەنبەدى، رەداكتسيانىڭ ۇزاق ايلار بويعى تالابىنان كەيىن بىرنەشە تۇزەتۋ ەنگىزىلدى. ءالى دە رەسمي ەسەپ اشىق ءارى تولىق ەمەس. ارتىنشا 16 قاراشا پرەزيدەنت «بىرقاتار وبلىستاردا كوروناۆيرۋس ىندەتىنە قاتىستى جاڭا جاعدايلاردى جاسىرۋ دەرەكتەرى انىقتالعانىن» مالىمدەگەن.

توقاەۆ «وتىرىكتى شىنداي سويلەتۋ اسا قاۋىپتى قۇبىلىس ەكەنىن ءتۇسىنۋ كەرەك. ويتكەنى ول شىنايى قاۋىپتىڭ بەتىن بۇركەمەلەيدى. سونداي-اق  بۇكىل ەلىمىز بويىنشا كوروناۆيرۋس ىندەتىنە قارسى جۇرگىزىلىپ جاتقان كۇرەس ستراتەگياسىنا زيانىن تيگىزەدى» دەپ ەسكەرتۋ جاساعان. ستاتيستيكانى بۇرمالاۋ فاكتىسىنە جول بەرگەن شقو،

سقو، پاۆلودار،  اقمولا،  قوستاناي وبلىستارىندا جۇزدەگەن جاعداي ۋاقىتىلى تىركەلمەگەن. پرەزيدەنتتىڭ ايتۋىنشا، «اتالعان پروبلەمانىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىندە دە سوزىلمالى سيپات العانىن مويىنداۋ كەرەك». ول «وتىرىكپەن جاسىرىلعانىن» اشىق ايىپتاسا دا، مينيسترلىك پەن ءوڭىر اكىمدەرى ستاتيستيكاداعى كەمشىلىكتى «جۇيەنىڭ جەتىلمەۋى، تەحنيكالىق قاتەلىك، جۇكتەمە اۋىرتپالىعى مەن مامان تاپشىلىعىنا» ىسىرىپ، «سولاي بولىپ قالدىعا» كەلتىردى. پرەزيدەنت سىنىنان كەيىن ەشبىر شەنەۋنىك جاۋاپقا تارتىلعان جوق. ارادا ەكى ايداي ۋاقىت وتكەندە توقاەۆ ستاتيستيكاداعى ولقىلىققا قايتا توقتالدى. ءۇشىنشى ەسكەرتۋ.

«پاندەميا كەزىندە مەديتسينا ستاتيستيكاسىنا سەنىم ماسەلەسى وتكىر كوتەرىلدى. رەيتينگ جولىنا ايانبايتىن جانە جازادان قورقاقتايتىن ايماقتار ناقتى جاعدايدى جاسىرادى. وسىلايشا قاراجات جۇمسالعانىنا قاراماستان بارلىق جۇمىستى بەكەر ەتەدى. حالىق تاعدىرىنا قاتىستى اسا ماڭىزدى ءارى نەگىزدى شەشىم قابىلداردا الدىمىزدا جۇرت دەنساۋلىعىنىڭ شىنايى ەسەبى بولۋعا ءتيىس»، – دەدى 26 قاڭتارداعى سوزىندە.

ۇكىمەتكە «بارلىق وڭىرلەر مەن ەلدىڭ جاس ەرەكشەلىگى بويىنشا سىرقاتتانۋشىلىقتىڭ ناقتى كورىنىسىن بەرەتىن سەنىمدى ستاتيستيكالىق زەرتتەۋدى قولعا الۋدى تاپسىرعان. تۇراقتى تۇردە جاڭارىپ وتىرادى دەلىنگەن جوبانى ىسكە اسىرۋعا ءبىر اي مۇرسات بەرگەن.

يممۋنولوگ-دارىگەرلەر ادەتتە زەرتتەلگەن پنەۆمونيا قىركۇيەك جانە ناۋرىز ايلارىنىڭ ارالىعىندا وتە سيرەك كەزدەسەتىنىن ايتادى. بىراق مينيسترلىكتىڭ بىلتىرعى ەسەبىندە «ماۋسىم-شىلدە قىرعىنىنا» تۇسپا-تۇس پنەۆمونيانىڭ كوروناۆيرۋستان وزگە تۇرلەرى بۇرىن-سوڭدى بولماعان دەڭگەيدە ورشىگەنى كورسەتىلگەن. الەكسەي تسوي باستاعان باسشىلار توبى وتكەن دەرەكتەردى قايتا قاراپ، كوروناۆيرۋستىق ءتۇرىن اجىراتۋدى ارتىق شارۋاعا بالايدى. پرەزيدەنتتىڭ قاتاڭ ەسكەرتۋلەرىنە قاراماستان، مينيسترلىك شىنايى ستاتيستيكاعا باسىن اۋىرتقىسى جوق.

بىلتىر 1 قاڭتار-2 تامىز ارالىعىندا ەلدە 256 541 ادام (ونىڭ 35 مىڭى ماۋسىمدا، 152 مىڭى شىلدەدە) پنەۆمونياعا شالدىققان.  بۇل كورسەتكىش 2019 جىلعى ءدال وسى ۋاقىتپەن (76 986 سىرقات) سالىستىرعاندا 3,3 ەسەگە كوپ. مۇنىمەن قوسا ءولىم جاعدايى 1,9 ەسەگە ارتقان. 2020 جىلى تامىز ايىنىڭ باسىندا دەنمين باسشىسى الەكسەي تسوي مەن ورىنباسارى پاندەميا كەزىندە كۇرت ورشىگەن پنەۆمونيادان كوروناۆيرۋستىق ءتۇرىن اجىراتۋدى ارتىق ءىس ساناپ، 256 مىڭ كەيستى قايتا قاراۋعا قۇلىقسىز ەكەنىن مالىمدەگەن.

*پنەۆمونيا تۋرالى تولىعىراق مىنا سىلتەمەدەن بىلە الاسىز – QT

"The Qazaq Times"