Pandemiya parağı: Bıltır 3 esege artqan pnevmoniyanıñ qanşası koronavirus?

Redakciya keyingi bes jıldağı resmi statistikağa qol jetkizdi. Säykesinşe bıltır,  koronavirus pandemiyası tarağan 2020 jılı Qazaqstanda pnevmoniyanıñ koronavirustan özge türleri, yağni halıqaralıq aurular jüyesinde J12-18 kodtarımen belgilenetin tipteri boyınşa 392 mıñnan astam adam auırğan. Bwl 2017, 2018, 2019 jıldardı qosa eseptegendegi jiıntıq körsetkişke teñ. Bwdan özge ötken jıldıñ 1 tamızı men 31 jeltoqsan aralığında 46 mıñ adamnan «KVI-» / «koronavirus pnevmoniyası» anıqtalğan. Zerttelgen pnevmoniyanıñ nelikten kürt köbeygeni turalı mamandardıñ baylamı ortaq.

Olar ministrlik qarapayım pnevmoniyağa şaldıqtı deytin nauqastardıñ basım böligi koronavirustıq türimen auırğanın aytadı.

Redakciya tildesken virusologiya jäne molekulyarlı biologiya salasınıñ PhD, ğalım Äsel Mwsabekova mwnıñ birneşe sebebin bılay tarqatadı.

«Bıltırğı şildedegi derek aytarlıqtay köp. Pnevmoniyanıñ bwlayşa örşuine – äueli koronavirus, ekinşiden bakterialdı infekciyanıñ asqınuı, üşinşiden jappay auruhanağa jatqızu sebep. Pandemiya örşigen jazdıgüni bakterialdı infekciyanıñ ülesi eleusiz ekendigine qaramastan, el arasında antibiotikter keñinen qoldanıldı. Pnevmoniyanıñ qajetti deñgeyi pisip-jetilmey jatıp bir emes, birneşe antibiotikti birdey alğandar az bolğan joq. Äu basta qaulıdağı qatelikter qazir tüzetilgenimen, eldiñ köbi soğan jügindi. Adamdardı jön-orınsız jappay auruhanağa jatqızu da qauipti. Densaulıq saqtau jüyesine ädetten tıs auırtpalıq tüskendikten, tötenşe jağdayğa dayındığı pısıqtalmağan jüye älsiredi, därigerler sozılmalı auruı bar nauqastarğa der kezinde kömek körsete almadı. Qaytıs bolğandardıñ köp böligi resmi esepte «pnevmoniyadan» dep jazıldı. Şının aytqanda, mwnıñ bäri naq pnevmoniyadan emes, pandemiya kezindegi wyımdastıru jwmısınıñ dwrıs bolmauınan», – deydi ol.

2016-2020 jıldarı Qazaqstanda pnevmoniyağa şaldıqqan nauqastar sanı

Neyrohirurg däriger Mıñjılqı Berdiqojaev 392 mıñnan astam keystiñ «tirkelmegen koronavirus pnevmoniyası esebinen artqanın» alğa tartadı. Tipti «barlığın tirkelmegen koronavirus pnevmoniyasına jatqızuğa boladı, statistikada negizinen sayasattıñ ıqpalı körinedi» deydi. Sonday-aq, Şveycariyadağı qazaq därigeri Serik Twrsın da pnevmoniyanıñ topalañdauına koronavirustıñ qatısı bar degen pikirdi quattaydı.

«Ärine, körip otırğanımızday basqa jıldarmen salıstırğanda nauqastar bıltır birneşe ese arttı. Koronavirustan basqa infekciya joq. Bir jağınan qarasaq, ötken jıldıñ kökteminde Qıtay elşiligi «Qazaqstanda basqa pnevmoniya jürip, köp adam qaytıs bolıp jatqanın» älem tilderinde jar salıp edi. Sodan bastap aqparat betterinde mwnıñ koronavirustan ekenin däleldeuge tırıstıq. Ol twsta AQŞ prezidenti Tramp pademiya jauapkerşiligin Qıtay moynına iluge ärekettenip jatqan-dı, al körşi derjava basqa jaqqa tıqpalamaq bop, osınday aqparat tarattı», – degen däriger koronavirus küşeygenin jasırmaydı.

Zerttelgen pnevmoniya jäne koronavirus pnevmoniyasınıñ ayırmaşılığı

Äsel Mwsabek Europa elderindegi nauqastardıñ köptep anıqtaluınıñ bir sebebin PTR testiniñ sapası men testileu ayasınıñ auqımdılığımen baylanıstıradı.

«Pnevmoniya* degenimiz äldebir infekciyanıñ payda boluı, asqınuı desek, sonımen qosa, onıñ türli sebepteri bar. Koronavirus jwqtırğannan keyingi onıñ saldarı tikeley de, pnevmoniya türinde de damitını belgili. PTR teris äri oñ şığuı mümkin. Mwnı är el är qalay qarastıradı. Mäselen, men mekendeytin Franciyada tek PTR arqılı rastalğanı esepke alınuda. Birinşiden, testileu auqımı keñ; ekinşiden, sapası joğarı. Sondıqtan Qazaqstanğa qarağanda jwqqandar qatarı köp tirkeledi. PTR testiniñ sapası elderge baylanıstı ärtürli ekenin ayta ketken jön. Epidemiya kezinde bwl birneşe ret özgergeni esimizde. Spekulyaciya siyaqtı sebepterden PTR keyde 50%, tipti jartısınan köbinde qate körsetti, yağni teris qorıtındınıñ özi jalğan bolıp şığadı. Koronavirustı alğaşqı simptomdarı bayqalğanğa deyin joğarğı tınıs joldarınan anıqtauğa boladı. Al tömengi böligine ötip ketse, onı tabu qiınday tüsedi», – deydi ğalım.

Mıñjılqı Berdiqojaevtıñ sözinşe, ädettegi pnevmoniya köbine pnevmokokktıq infekciya, yağni bakteriyadan bastaladı. Bakterialdı infekciyanı «antibiotikpen emdese, adam bir jwmanıñ işinde qızuı tömendep, jöteli azayıp, klinikalıq jağınan jazıp şığuğa boladı».

– Pnevmoniya qart adamdar men qant diabetimen auıratındarda auır ötui mümkin. Onday jağdayda nauqas auruhanada emdeledi. Mwnday pnevmoniya qan tamırınıñ işinde trom tüzbeydi. Qosımşa auru bolmasa jürekke salmaq tüsire qoymaydı. Antibiotiktermen nauqastıñ beti beri qaratuğa boladı, – deydi.

Al koronavirustıñ pnevmoniyası «alğaşında jedel respiratorlı virustıq infekciyanıñ belgileri türinde bayqaladı: tamağı auırıp, dene qızuı köteriledi» deydi däriger. Jay pnevmoniyağa qarağanda, jötel keşirek bastaladı. 4-5 künde entigu qosılıp, pnevmoniya belgileri ayqındala tüsedi.

Koronavirus pnevmoniyasına şaldıqqan 33 jastağı äyeldiñ tört künde qabınğan ökpesiniñ KT sureti. Qıtay, Lanjou. Foto: Radiology / rsna.org

Serik Twrsın äriptesiniñ sözin jalğaydı: «jeñil türde jüretin koronavirus pen suıq tiyudiñ arasında aytarlıqtay ayırmaşılıq joq». Ekeuinde de tamağı, bası, dene bwlşıq etteri auıradı, jöteledi, qızuı köteriledi. Bwdan bastapqı satıda aurulardıñ ortaq belgilermen damitının köremiz».

Şamamen 85% nauqasta pnevmoniya belgileri bilinbey, qalğan 15%-ında ortaşa nemese auır türde ötetinin aytqan Berdiqojaev koronavirustıq aqökpege şaldıqqan nauqastıñ emdeu ädisi özgeşe deydi. «Ağzada tromb jii tüzilip, qant deñgeyi kürt köterilui mümkin, işimen jatqan kezde tınıstauı jeñildeydi, ökpeniñ bölikteri aldı-artımen de zaqımdanadı. Deksametazon, geparin, antikoagulyanttar jaqsı kömektesedi. Bwlar ädettegi qarapayım pnevmoniyada berilmeydi».

Europa täjiribesinde jwmıs isteytin därigerdiñ aytuınşa, adam tamağı auırsa da PTR test jasatu qajet. Adenovirus ne basqa twmau dep talğauğa bolmaydı. Sebebi basında bäriniñ sırtqı simptomatikası wqsas keledi. Keyinnen däm-iis sezimderi älsireydi.

– Pnevmoniyağa aydar taqpas bwrın onıñ etiologiyasın zertteu kerek. Bakterialdı bolsa, antibiotikter kömektesedi. Al virustıq bolsa, onda basqa jolmen emdeydi. Qazirgi sapalı PTR testi virustıñ bar-joğın 99% däldikte körsete aladı. Degenmen Qazaqstannıñ qay eldiñ ülgisin, qanday sapadağasın qoldanıp jatqanı belgisiz. Radiologtar men därigerlerdiñ käsibi biliginiñ azdığınan keyde diagnoz qoyuda qatelikter jiberilip, statistika da bwrıs jasaladı. ...Rentgenge qarağanda komp'yuterlik tomografiyanıñ sipattaması arqılı aurudı tereñirek tanuğa boladı. Silekey-qaqırıq ülgisi alınıp, bakteriya ne virustıñ etiologiyası anıqtaladı, – deydi Twrsın.

Oñ jaq ökpede sına tärizdi bakterialdı pnevmoniyanıñ bir türi qwrğaq plevrit anıqtalğan rentgen sureti. Foto: Wikipedia

Mamandardıñ sözine qarağanda, zerttelgen bakterialdı pnevmoniya dene qızuı  köterilgende, al koronavirus pnevmoniyası qalıptı jağdayda da berilui mümkin. Eki türinde de aua tamşıları arqılı tasımaldanadı. Alayda kovid tudıratın pnevmoniyanıñ jwğu ıqtimaldığı äldeqayda joğarı. Sonday-aq, simptomsız pacientter infekciya taratpaydı degen qate tüsinik ekenin eskertedi. «Jañadan payda bolğan koronavirusqa immun jüyesiniñ toleranttılığı tötep bere almağandıqtan, äli zerttelip bolmağan infekiya düniejüzilik pandemiyağa wlastı» deydi Serik Twrsın.

392 mıñnan astam nauqastıñ qanşası koronavirus pnevmoniyasına şaldıqqan?

Sarapşı mamandarğa ädettegiden 3 esege ösken qalıptı pnevmoniyanıñ qanşası tirkelmegen koronavirus pnevmoniyası boluı ıqtimal degen saual qoyıldı. Berdiqojaev osı cifrdıñ 4/3 böligi jäne Köneev 70% mölşerindegi 250 mıñday jağday koronavirus pnevmoniyası dep esepteydi.

– Bwl swraq öte kürdeli, naqtı jauap beru qiın. Mäsäle densaulıq saqtau jüyesine tikeley täueldi. Meniñ biluimşe, Qazaqstanda memlekettik medicinanıñ  qarjılandırıluı tösek-orın sanına tura proporcional jürgiziledi. Osı sebepti auruhanağa mwqtaj emes köptegen nauqastar simptomsız jäne häliniñ auır emestigi eskerilmegen küyde jappay tösekke tañıldı. Saldarınan köp adamnıñ jağdayın kerisinşe uşıqtırıp aldı. AQŞ, Wlıbritaniya siyaqtı elderde gospitalizaciya eñ soñğı kezekte qabıladanatın şeşim retinde wğınıladı, – deydi Äsel Mwsabekova üylestiru jwmısındağı ketken bastı kemşilikti sınap.

Arnayı saraptamasız nauqastar sanın naqtı atau qiın ekenin aytqan Serik Twrsın öz wsınısın bildirdi. Onıñ pikirinşe, «mausım-şilde qırğınında» qauırt jwmıs istegen kez kelgen diagnostika ortalığınıñ jaz aylarındağı KT tüsirilimderin qayta zerdelese, radiolog köptegen qatelikterdi tüzeter edi. «Onı däleldeu üşin auruhananıñ bir aydağı deregin qayta qarau qajet. Biraq bwğan bilik te, auruhana basşılığı, sol kezde diagnoz qoyğan därigerler de kelise qoymaytını anıq. Bir anığı – zerttelgen pnevmoniyanıñ birneşe esege ösui koronavirus sebebinen» deydi.

2020 jılğı pnevmoniya sal'dosın koronavirus pnevmoniyasınan dep sanau kerek deytin däriger, medicina ğılımdarınıñ kandidatı Qayırğali Köneev qırküyek ayındağı Sandj wyımınıñ äleumettik zertteuin nazarğa aladı. Reprezentatitvti zertteu jürgizdik degen «Sandj» zertteu ortalığı küzge deyin eldiñ besten bir böligi ne 3,7 mln adam koronaviruspen auırğanın habarlağan. Wyımnıñ barlıq aymaqtı qamtığan saualnaması boyınşa, Qazaqstan halqınıñ 4,6%-ı, yağni 865 mıñday adam Covid simptomdarımen, 3,8%-ı  (718 mıñday adam) pnevmoniya simptomdarımen, al qalğanı simptomdarı koronavirusqa wqsas jedel respiratorlıq virustıq infekciya jwqtırıp auırğan.

Medicina statistikasına senimsizdik sebepteri

Qazaqstandağı koronavirus jönindegi resmi statistikanıñ aşıqtığı men şınayılığı töñireginde dau köp. Prezident Toqaev bwğan deyin bıltırğı 16 qaraşada jäne 8 qañtarda koronavirus esebin jürgizudegi kemşilikterdi sınağan. COVID-19 pandemiyasınıñ payda bolğanına jılğa juıq uaqıt ötse de densaulıq saqtau salasındağı statistika isiniñ jolğa qoyılmau sebebi jöninde mamandardıñ aytarı mol.

– Ökinişke qaray, bizde köptegen jıldar boyı statistikada ülken mäseleler qordalanğan. Bwl jöninde belgili däriger-ğalım Qayrat Däuletov swhbatında 30 jılday ölim esebiniñ statistikası jasırılıp kele jatqanın aytadı. Şınayı jağday müldem basqaşa. Eger tüpnwsqa derekti jariyalasa, eldiñ halıqaralıq bedeline nwqsan kelui mümkin degen pikir bar. Ökiniştisi biz bwl statistikanı şaruağa jarata almaymız, eşqanday analiz, qorıtındı joq, qateni tüzetuge mümkindik beretin mälimet qoljetimsiz, – dep aşınadı virusolog maman Mwsabekova.

Serik Twrsın statistikanı densaulıq saqtau salasınıñ bağıttarı (jekemenşik-memlekettik), därigerler eñbekaqısı jäne servis siyaqtı jüyeli mäsele retinde qarastıradı.

«Toqaevtıñ özi koronavirus statistikasınıñ jürgiziluindegi kemşilikti körip, moyındap otır. Ol turalı ayttı da. Biraq mwnı jüyeniñ mına jwmıs istesimen özgerte qoyu ekitalay. Öytkeni bas därigerler joğarığa esep bererde özin qızmette jaqsı körsetu maqsatında negativ körsetkişterdi kemitip körsetedi. Cifrda tömendegenimen, jağday jaqsara salmaytını belgili. Qazaqstanda tipti 100 mıñ adamğa şaqqanda qanşa adam auırıp jatqanı turalı qarapayım statistika joq. Mısalı, Batıs elderi 100 mıñ adamnan 60 adam auırsa, karantin şaraların qabıldaydı», – deydi şetelde qızmet etetin däriger Twrsın.

Nevropatolog Qayırğali Köneev statistikanıñ bwrmalanuı qasaqana emes, saladağı  jüyesizdikten deydi. Därigerdiñ aytuınşa, şınayı jağdaydı sarapşı-zertteuşiler twrmaq ministr Coydıñ özi bilmeydi.

– DenMin resmi statitistika jasırıp-bwrmalağanğannan emes, şın mäninde naqtı sandı eşkim bilmeytindikten belgisiz küyde qalıp otır. Medicinalıq statistika tolıqtay qwrdımğa ketken. Basqa aurular qatarlı koronavirus esebi anıq emes, birde-bir adam bilmeydi. Sondıqtan resmi esep şındıqtan alıs. Onı bireu ädeyi jasırıp jatqan joq, jay ğana ükimet, ministrliktiñ özi de bilmeydi, – deydi.

Osı orayda Äsel Mwsabekova Şveycariyadağı däriger Twrsınnıñ jüyeli mäsele taqırıbın tolıqtırarda eki birdey sebepti söz etedi. Derek tüpnwsqadan alıstau boluında sayasi müdde barın joqqa şığarmaydı.

– Bir mısal keltirsem, jürek-qan tamırları jetispeuşiliginiñ mamanı Däuletovtiñ sözinşe, däl osı aurudıñ kesirinen ömirden ötkender kemidi degenimen şındığında basqa, naqtı jağday jwmbaqtalıp, derek qolğa timegen soñ bwl boyınşa eşteñe istey almaymız. İs pen esepte qabıspaytın statistikanıñ bolğanınan bolmağanı jaqsı. Koronavirus ta osı keyipte. Kovid mälimeti de jalpı statistika tärizdi şaşau-şaşau. Mwnıñ bir mısalın epidahual «qızarıp» ketken Almatı qalası erteñine, bir şara ötkizer twsta, qajetine qaray birden jasıl aymaqqa ötuinen köruge boladı. Tağı bir sebebi – epidemiolog mamandardıñ jetispeuşiligi jäne därigerlerdiñ derektermen jwmıs isteude, onı taldap-dayındauda bazalıq biliminiñ bolmauı. Pandemiya kezinde de elde epidemologiya salasınıñ ğılımi bağıtı jolğa qoyılmadı, tipti nazar da audarılmadı. Tüyindey aytqanda, sayasi müdde men statistikanı dwrıs jürgizip-öñdeytin mamandardıñ joqtığınan, – deydi ol.

Bwğan 1 tamızdan bastap eseptele bastağan «koronavirustıq infekciya belgileri bar pnevmoniya» dep atalatın nemese  U07.2 kodımen belgilenetin koronavirus pnevmoniyasınıñ 45 939 nauqasın (2020 jılğı 31 jeltoqsandağı derek – QT) qosa eseptesek, bıltırğı esep 438 mıñnan astam juıqtaydı.

Toqaev üş soqsa da oñalmaytın out-statistka

Bıltır 17 şildede Toqaev koronavirus statistikasın birizdendiruge mindettegen. «Aqparat qanşa jerden aşı bolsa da, onı qoğam biluge tiis» dep, ministrlikke statistikanı «birizdendirudi» tapsırğan.

Sonda da jüyelenbedi, redakciyanıñ wzaq aylar boyğı talabınan keyin birneşe tüzetu engizildi. Äli de resmi esep aşıq äri tolıq emes. Artınşa 16 qaraşa prezident «birqatar oblıstarda koronavirus indetine qatıstı jaña jağdaylardı jasıru derekteri anıqtalğanın» mälimdegen.

Toqaev «ötirikti şınday söyletu asa qauipti qwbılıs ekenin tüsinu kerek. Öytkeni ol şınayı qauiptiñ betin bürkemeleydi. Sonday-aq  bükil elimiz boyınşa koronavirus indetine qarsı jürgizilip jatqan küres strategiyasına ziyanın tigizedi» dep eskertu jasağan. Statistikanı bwrmalau faktisine jol bergen ŞQO,

SQO, Pavlodar,  Aqmola,  Qostanay oblıstarında jüzdegen jağday uaqıtılı tirkelmegen. Prezidenttiñ aytuınşa, «atalğan problemanıñ densaulıq saqtau jüyesinde de sozılmalı sipat alğanın moyındau kerek». Ol «ötirikpen jasırılğanın» aşıq ayıptasa da, ministrlik pen öñir äkimderi statistikadağı kemşilikti «jüyeniñ jetilmeui, tehnikalıq qatelik, jükteme auırtpalığı men maman tapşılığına» ısırıp, «solay bolıp qaldığa» keltirdi. Prezident sınınan keyin eşbir şeneunik jauapqa tartılğan joq. Arada eki ayday uaqıt ötkende Toqaev statistikadağı olqılıqqa qayta toqtaldı. Üşinşi eskertu.

«Pandemiya kezinde medicina statistikasına senim mäselesi ötkir köterildi. Reyting jolına ayanbaytın jäne jazadan qorqaqtaytın aymaqtar naqtı jağdaydı jasıradı. Osılayşa qarajat jwmsalğanına qaramastan barlıq jwmıstı beker etedi. Halıq tağdırına qatıstı asa mañızdı äri negizdi şeşim qabıldarda aldımızda jwrt densaulığınıñ şınayı esebi boluğa tiis», – dedi 26 qañtardağı sözinde.

Ükimetke «barlıq öñirler men eldiñ jas erekşeligi boyınşa sırqattanuşılıqtıñ naqtı körinisin beretin senimdi statistikalıq zertteudi qolğa aludı tapsırğan. Twraqtı türde jañarıp otıradı delingen jobanı iske asıruğa bir ay mwrsat bergen.

Immunolog-därigerler ädette zerttelgen pnevmoniya qırküyek jäne naurız aylarınıñ aralığında öte sirek kezdesetinin aytadı. Biraq ministrliktiñ bıltırğı esebinde «mausım-şilde qırğınına» twspa-tws pnevmoniyanıñ koronavirustan özge türleri bwrın-soñdı bolmağan deñgeyde örşigeni körsetilgen. Aleksey Coy bastağan basşılar tobı ötken derekterdi qayta qarap, koronavirustıq türin ajıratudı artıq şaruağa balaydı. Prezidenttiñ qatañ eskertulerine qaramastan, ministrlik şınayı statistikağa basın auırtqısı joq.

Bıltır 1 qañtar-2 tamız aralığında elde 256 541 adam (onıñ 35 mıñı mausımda, 152 mıñı şildede) pnevmoniyağa şaldıqqan.  Bwl körsetkiş 2019 jılğı däl osı uaqıtpen (76 986 sırqat) salıstırğanda 3,3 esege köp. Mwnımen qosa ölim jağdayı 1,9 esege artqan. 2020 jılı tamız ayınıñ basında DenMin basşısı Aleksey Coy men orınbasarı pandemiya kezinde kürt örşigen pnevmoniyadan koronavirustıq türin ajıratudı artıq is sanap, 256 mıñ keysti qayta qarauğa qwlıqsız ekenin mälimdegen.

*Pnevmoniya turalı tolığıraq mına siltemeden bile alasız – QT

"The Qazaq Times"