جاسىرارى جوق، بۇگىنگى تاڭدا قىتايعا شەكارالاس ەلدەردىڭ ەكونوميكا، تەحنولوگيا، ساۋدا جانە ساياسي تاۋەلسىزدىگى ۇقساماعان دەڭگەيدەگى قاۋىپكە تاپ بولدى. قىتاي بيلىگى ءوزىنىڭ سىرتقى اگرەسسيالىق پيعىلىن اشىق بىلدىرە باستادى. اسىرەسە، قكپ بيلىگىنە شي جينپيڭ كەلگەننەن بەرى بەيجىڭ ءوزىنىڭ ىشكى جانە سىرتقى ساياساتىنداعى وكتەم پوزيتسياسىن جاسىرمايتىن بولعان. ورتا ازيا ەلدەرىندە قىتاي ەكسپانتسياسىنا دەگەن الاڭداۋشىلىق بۇعان دەيىن دە بار ەدى، قىتايدى قورشاعان ەلدەر مەن ايماقتاردىڭ جاعدايىن سالىستىرا قاراعاندا بۇل قاۋىپتىڭ بۇرىنعىدان گورى كۇشەيە تۇسكەنىن بايقاۋ قيىن ەمەس. دەگەنمەن، ايتىپ وتكەنىمىزدەي قىتاي قاۋپى وعان شەكارالاس ەلدەر مەن ايماقتاردا ءار ءتۇرلى دەڭگەيدە. ءدال قازىرگى كەزدە تىكەلەي قىتاي قاۋپىندە تۇرعان ەل – تايۆان (ارى قاراي قازاقشالاپ تايۋان).

بىزدەن الىس تايۋان تاقىرىبى بىزگە نە ءۇشىن ماڭىزدى؟ قىتاي قاۋپىنە قارسى تايۋان نە ىستەپ جاتىر؟ تايۋاننىڭ وڭىرلىك ماڭىزى قانداي؟ تومەندە وسى سۇراقتارعا ءجىتى جاۋاپ بەرۋگە تىرىسامىز.

كونكونگتان كەيىن تايۋان

اقش، تايۋان، جاپونيا جانە اۋستراليا ساراپشىلارى، ستراتەگ-ساياساتكەرلەرى دەرلىك قىتايدىڭ ءدال قازىرگى اگرەسسيالىق ارەكەتتەرىنىڭ نىساناسىندا تايۋان تۇرعانىن ايتادى (بۇل قاتارداعى پىكىرلەردى سايتىمىزدا وسىعان دەيىن دە كەلتىرگەن ەدىك). انىعىندا قازىر تايۋاننان كورى گونكونگ جاعدايى ەڭ قيىن كۇيدە تۇر. بۇعان دەيىن بەيجىڭ گونكونگتاعى كوممۋنيستىك رەجيمدى قابىلداعىسى كەلمەيتىن دەموكرات كۇشتەردى جويىپ، گونكونگ بيلىگىن تولىقتاي وزىنە لايىقتاۋدى نەگىزگى كۇن تارتىپكە قويىپ كەلگەن. بەيجىڭنىڭ بۇل ماقساتى تولىقتاي بولماسا دا تۇگەلگە جۋىق ورىندالدى دەۋگە بولادى. «ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك تۋرالى جاڭا زاڭنىڭ» قابىلدانۋى جانە ونى اتقارۋداعى باتىل قادامدار گونكونگتاعى دەموكراتيالىق كۇشتەردىڭ، نارازى توپتاردى باسىپ-جانشىدى.

سايتىمىزدا جاريالانعان گونكونگقا قاتىستى بۇعان دەيىنگى ساراپتاما ماتەريالداردا گونكونگ ماسەلەسىندە باتىستىق دەموكراتيالى ەلدەردىڭ السىزدىك تانىتقانىن تالاي مارتە ايتقان بولاتىنبىز. ارينە، قىتاي وزىنە تاۋەلدى گونكونگتا باتىستىڭ دەگەنىن بولدىرا قويمايتىنى بەلگىلى. ونىڭ ۇستىنە باتىس ەلدەرى، اسىرەسە «بەس كوز» ەلدەرى ءۇشىن گونكونگقا تاۋەكەل ەتۋىنىڭ قۇنى قىمباتقا تۇسەر ەدى. سوندىقتان دا، قىتايدىڭ كۇن سايىن ارتىپ كەلە جاتقان ىقپالىن توقتاتۋدى كوزدەگەن ءۇندى-تىنىق مۇحيتى ايماعىنداعى ەلدەر مەن اقش جانە ناتو قۇرامىنداعى بىرقاتار ەلدەر تايۋان ەگەمەندىگى مەن قاۋىپسىزدىگىنە الاڭداۋشىلىق ءبىلدىرىپ وتىر.

تايۋاننىڭ وڭىرلىك ماڭىزى

تايۋاننىڭ قاۋىپسىزدىگى ونىڭ ءوزىن عانا ەمەس، وڭىردەگى كوپتەگەن ەلدەردى الاڭداتادى. تايۋان وڭىردەگى ەلدەرمەن تىعىز جانە بەلسەندى ەكونوميكالىق بايلانىس ورناتقان. وزىندىك ءوندىرىسى مەن عىلىم-تەحنيكاسى، قارۋلى كۇشتەرى، مىعىم ەكونوميكاسى مەن بەرىك دەموكراتيالىق جۇيەسى بار. تايبەيدىڭ (تايپەي) كوروناۆيرۋسقا قارسى ناتيجەلى كۇرەسى ونىڭ حالىقارالىق بەدەلىن كۇشەيتتى. بۇعان قوسا سايلاۋ كەزىندە قىتايدىڭ سىرتتاي ارالاسۋىنا قارسى ءساتتى توسقاۋىل قويىپ، ءوزىنىڭ بەرىك دەموكراتيلىق جۇيەسىن الەمگە ايگىلى ەتتى. ونسىز دا وڭىردەگى ەلدەر تايۋاننىڭ ءۇندى-تىنىق مۇحيتى ەكونوميكالىق تىنىسىنا ۇلكەن ۇلەس قوسىپ وتىرعانىن مويىندايدى. اسىرەسە، اۋستراليا تايۋاندى ايماقتاعى گەو-ستراتەگيالىق، ەكونوميكالىق، ساياسي ماڭىزى اسا جوعارى ەل رەتىندە تانىعان.

تايۋاننىڭ گەرگرافيالىق تۇرعىدان داۋلى وڭتۇستىك قىتاي تەڭىزىنە جاقىن بولۋى; تاريحي تۇرعىدان ءبىر كەزدەرى جاپونيانىڭ يەلىگىندەگى، كەيىننەن كوممۋنيستىك رەجيمنەن جەڭىلىپ قىتايدان شەگىنگەن چان كايشى ۇكىمەتىنىڭ قاراماعىندا بولۋى; ەكونوميكالىق تۇرعىدا قىتايدىڭ بەلەندى ەكونوميكالىق زوناسىنا جاقىن، ءوزىنىڭ دە ەكونوميكاسى، جالپى ىشكى ءونىم قۇنى جوعارى بولۋى; ساياسي تۇرعىدا تەگەۋرىندى كوممۋنيستىك رەجيم جانىنداعى دەموكراتيالىق ارالدى ەل بولۋى، تاعىسىن تاعىلار تايۋاننىڭ وڭىرلىك ماڭىزىن ارتتىردى.

تايۋان قاۋىپسىزدىگى شالعاي قۇرىلىقتىق مەملەكەت ءبىزدى دە الاڭداتپاي قويمايدى. سەبەبى، بەيجىڭ تايۋاندى تولىقتاي ءوز رەجيمىنە باعىندىرعان جاعدايدا قىتايدىڭ شىعىس جانە وڭتۇستىك قىتاي تەڭىزىندەگى ءتىپتى، تۇتاس ءۇندى-تىنىق مۇحيتى ايماعىنداعى ىقپال-قۋاتى مەيلىنشە ارتىپ، ونداعى مۇددەلىرىن بىرتىندەپ جۇزەگە اسىرۋى مۇلدە وڭاي بولماق. اگرەسسيالىق پىيعىلعا يە كوممۋنيستىك رەجيمنىڭ مۇنداي مۇمكىندىككە يە بولۋى ونىڭ ەندىگى جەردە قۇرلىقتىق شەكارالارىنداعى امبيتسياسىن جۇزەگە اسىرۋىنا جول اشادى. وسىلايشا كەزەك ەكونوميكالىق، ساياسي جانە اسكەري جاقتان ءالسىز ورتالىق ازيا ەلدەرىنە كەلەدى. انىعىندا، ەڭ الدىمەن قىتايدىڭ قازىرگى بيلىگىنە ىشكى قولداۋعا يە بولۋ ءۇشىن تايۋاندى وزىنە قاراتۋ، سوعان قوسا اشىق تەڭىزگە شىعاتىن مۇمكىندىگىن الدىمەن قاناعاتتاندىرۋ كەرەك بولىپ وتىر. بۇل ورتا ازياعا دەگەن قىتايدىڭ ەكسپانتسياسىن ۋاقىتشا بولسا كەشىكتىرىپ كەلەدى.

اقش پەن جاپونيانىڭ تايۋان تۋرالى ۇستانىمى اشىق بولا ءتۇستى

شي جينپيڭ بيلىگىنىڭ اگرەسسيالىق ۇستانىمى اشىققا شىقانعا دەيىن، ۋشينگتون تايۋان تاقىرىبىنان بارىنشا اينالىپ وتۋگە تىرىسىپ كەلگەن. بىراق، سوڭعى كەزدەرى اقش ساياساتكەرلەرى ءۇندى-تىنىق مۇحيتى قاۋىپسىزدىگىندە تايۋان تاقىرىبىن اشىق تالقىعا سالا باستادى. ترامپ ۇكىمەتىنىڭ تۇسىندا اقش پەن تايۋان قارىم-قاتىناسى سوڭعى 30 جىلداعى ەڭ جوعارى دەڭگەيگە كوتەرىلدى دەۋگە بولادى. قىتايدىڭ تايۋانعا توندىرگەن قاۋپى سەيىلمەيىنشە، اقش پەن تايۋان قاتىناسى بارعان سايىن جاقسارۋى مۇمكىن دەپ بولجاۋعا بولادى.

تىنىق مۇحيتىنداعى وداقتاس، سەرىكتەس ەلدەر رەتىندە اقش پەن جاپونيا كەز-كەلگەن وڭىرلىك ماسەلەگە ورتاق قادام جاسايتىنىن بۇعان دەيىن دە اڭعارتقان. وتكەن اپتانىڭ سوڭىندا اقش قورعانىس دەپارتامەنتى وكىلدەرى مەن جاپونيا قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ وكىلدەرى اراسىندا ءۇندى-تىنىق مۇحيتى ايماعىنىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن تۇراقتىلىعىن تاقىرىپ ەتكەن تالقى كەزدەسۋى وتكەن بولاتىن. وسى تالقى بارىسىندا دا ەكى ەلدىڭ وكىلدەرى اقش پەن جاپونيا وداقتاس ەلدەر رەتىندە تايۋان بۇعازىنداعى جاعدايدى قالاي شەشۋ كەرەكتىگىن تالقىلايتىن كەز كەلگەنىن اشىق ايتتى.

جاپونيا قورعانىس ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى ياسۋحيدە ناكاياما جۋىردا Reuters-كە بەرگەن ەكسكليۋزيۆتى سۇحباتىندا تايۋان قاۋىپسىزدىگىنە قاتىستى الاڭداۋشىلىعىن جاسىرمادى. ول ءتىپتى «تايۋان قاۋىپسىزدىگى – ازيا قاۋىپسىزدىگىنىڭ قىزىل سىزىعى» دەگەن باعاسىن بەرگەن. بىلايشا ايتقاندا قىتاي تاراپىنان تايۋانعا جاسالعان قاندايدا ءبىر شابۋىل نەمەسە سول سيپاتتاعى ارەكەت ازيانىڭ قازىرگى بەت-بەينەسىن تۇبەگەيلى وزگەرتىپ جىبەرۋى مۇمكىن ەكەنىن العا تارتادى. ناكاياما بۇعان قوسا بايدەن ۇكىمەتى تەز ارادا تايۋانعا ءوزىنىڭ قولداۋىن اشىق بىلدىرەدى دەپ ۇمىتتەنەتىنىن جەتكىزگەن.

توكيو ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، حالىقارالىق ساياسات جونىندەگى اعا زەرتتەۋشىسى ياسۋحيرو ماتسۋدا دا VOA اگەنتتىگىنە بەرگەن سۇحباتىندا جوعارىداعى ياسۋحيرو ناكايامانىڭ مالىمدەمەسىنىڭ ماڭىزىن بىلاي دەپ ءتۇسىندىرىپتى: «بۇل قازىرگى جاپونياداعى ىشكى اتموسفەرانى دا بەينەلەيدى. ەندى ءبىر جاعىنان ونىڭ سوزىندە قىتايدىڭ بارعان سايىن اگرەسسيۆتى مىنەز-قۇلقىنا دەگەن سەنىمسىزدىگى، الاڭداۋشىلىعى جاتىر». ماتسۋدا بۇعان قوسا قازىرگى جاعدايدا بايدەن بيلىگىنە شيراقى قيمىلداۋ كەرەك ەكەنىن، سەبەبى، اقش-تىڭ ىشكى داۋلارى قىتايدىڭ كىرۋىنە مۇمكىندىك بەرەتىنىن ەسكەرتكەن.

انىعىندا دا سولاي. بايدەن بيلىگىنىڭ ىشكى بولىنۋلەردى رەتتەۋمەن قاتار تۇرعان تاعى ءبىر ماڭىزدى مىندەتى – ءۇندى-تىنىق مۇحيت ايماعىنىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن دەموكراتياسىن دامىتۋ. بۇل پىكىردى جاپونيا مەن اۋستراليا ساراپشىلارىنىڭ پىكىرىنە سىلتەمە جاساي وتىرىپ VOA اگەنتتىگى ءوزىنىڭ ارنايى ساراپتاماسىندا دا كەلتىرگەن. قۇراما شتاتتىڭ كوشباسشىلىعى جانە ونىڭ دەموكراتيالىق الەمنىڭ ليدەرى رەتىندە ساقتاپ قالۋ ءۇشىن وعان قىتايدىڭ ازيا-تىنىق مۇحيتى، قالا بەردى ءۇندى-تىنىق مۇحيتى ايماعىنداعى ارتىپ بارا جاتقان اگرەسسيا مۇمكىندىگىنە توسقاۋىل قويۋى ءتيىس.

ونداي ستراتەگيالىق قادامدى بايدەن كومانداسى دا ويلاماي وتىرعان جوق. بايدەن جاقىندا جاساعان مالىمدەمەسىندە تايۋان تاقىرىبىن دا ءسوز ەتتى. ول ءۇندى-تىنىق مۇحيت ەلدەرىنىڭ كوممۋنيستىك قىتاي بيلىگىنىڭ ەكسپانتسياسى قاتەرىندە قالعانىن اشىق ايتتى. ونىڭ ايتۋىنشا، قىتاي اتالعان اۋماقتاعى ەلدەردىڭ ساۋدا-ەكونوميكالىق قاتىناستارىنا، تەحنولوگيا جانە جەلىلىك قاۋىپسىزدىگىنە، ەركىن جانە اشىق الەمىنە قاۋىپ ءتوندىرىپ وتىر.

قىتاي قاۋپىنە قارسى تايۋان قانداي شارالارعا بارۋدا؟

تايۋان ءوزىنىڭ قورعانىس قۋاتىن ارتتىرۋ ماقساتىنداعى شارالارى تۋرالى بۇعان دەيىن تالاي مارتە جازعان ەدىك. الايدا، قىتاي قاتەرىنە قارسى تەك قارۋلى كۇرەس مۇلدە جەتكىلىكسىز. ءتىپتى، تايۋان قازىرگى دەڭگەيدەگى حالىق-ازاتتىق ارمياسىنا قارسى توتەپ بەرۋى ەكى تالاي. سوندىقتان، تايبەي بيلىگى ءوزىنىڭ حالىقارالىق ارەناداعى ورنىن جوعارىلاتۋعا، ءۇندى-تىنىق مۇحيتى ايماعىنىڭ قاۋىپسىزدىك جۇيەسىنە كىرۋگە كۇش سالىپ كەلەدى.

جوعارىدا ايتىپ وتكەنىمىزدەي، جاپونيانىڭ، اقش-تىڭ، اۋستراليانىڭ، ءتىپتى تۇتاس ءۇندى-تىنىق مۇحيتى ەلدەرىنىڭ تايۋان ءۇشىن الاڭداپ وتىرۋىنىڭ ءوزى تايۋاننىڭ دەربەستىك پەن ەركىندىككە، قاۋىپسىزدىككە دەگەن ۇمتىلىسىنىڭ ناتيجەسى. قۇداي بەتىن ارى قىلسىن، زاۋدە قالام كۇن تۋىپ رەسەي مەن قىتاي قازاق ەلىن سىرتىنان ساۋداعا سالىپ جاتسا قازاقستان ءۇشىن سىرتقى الەم وسىنشالىق الاڭداي ما، جوق؟ اڭگىمەنىڭ اۋانى وسىندا جاتىر.

تايۋان ۇمتىلىپ وتىرعان ءۇندى-تىنىق مۇحيتىنىڭ قاۋىپسىزدىك جۇيەسى دەگەنىمىز نە؟ بۇل ءبىر سوزبەن ايتقاندا وسى ايماقتاعى شاعىن جانە ءىرى ەلدەر اراسىنداعى ساۋدا-ەكونوميكانى، قاۋىپسىزدىكتى جانە وزگە دە مۇددەلەردى ورتاقتاستىرعان كەلىسىمدەرى. شىن مانىندە بۇل جۇيەنىڭ ارتىندا قۇراما شتاتتار تۇر. قۇراما شتات وسى وڭىردەگى سەرىكتەرستەرىن ءوزىنىڭ دەموكراتيالىق پرەنتسيپتەرىن قورعاۋدىڭ جانە قىتايعا قارسى كۇرەستىڭ جۇيەسى ەتىپ قۇرۋعا تىرىسىپ كەلەدى. ال، تايۋانعا تونگەن قاۋىپ تەك قانا ايماقتاعى ەكونوميكاعا عانا ەمەس، قالىپتاسىپ كەلە جاتقان وسىنداي جۇيەنى ىدىراتىپ جىبەرۋى مۇمكىن.

تايۋان ءۇشىن قاۋىپ اسىندا جاڭا مۇمكىندىكتەر اشىلدى  

قىتاي قىسىمى ءبىر جاعىنان تايۋاندى بەيجىڭ بيلىگىن قابىلداپ، قحر قۇرامىنا تولىقتاي قوسىلۋعا جاقىنداتقانداي كورىنگەنىمەن، ەندى ءبىر جاعىنان بۇل تايۋاندى ءتىپتى دە سىرتقا قاراي تەپتى. ايتالىق، تايۋاننىڭ قانداي دا ءبىر ديالوگتار، كەلىسىمدەر، ساۋدا قاتىناستارىن جەلەۋ ەتىپ ءۇندى-تىنىق مۇحيتى ايماعىنا كىرىگۋگە يتەرمەلەدى. ەكى كۇن بۇرىن تايۋان ءسىم باسشىسى ۋ جاۋشيە مالىمدەمەسىندە تايبەيدىڭ ءۇندى-تىنىق مۇحيتى قاۋىپسىزدىك شەڭبەرىنە قوسۋعا بولاتىن كوپتەگەن ارنالاردى ۇسىنىپ وتىرعانىن راستادى.

جاپون ساراپشىلار، تايۆانعا ايماقتىق قاۋىپسىزدىكتى تالقىلاۋعا قاتىساتىن الاڭ دايىنداۋ كەرەك ەكەنىن كوبىرەك ايتىپ كەلەدى. تىنىق مۇحيتى ايماعىنداعى باستى قاۋىپسىزدىك جونىندەگى ۇستانىمى ونىڭ اشىقتىعى مەن بوستاندىعىن ساقتاۋ. قىتاي مۇنى ەرتەرەكتە ءبىلىپ، تايۋان قاتىسۋى مۇمكىن كوپتەگەن ارنالاردى ءوز ىقپالىمەن جاۋىپ تاستاپ وتىردى. ناتيجەسىندە ايماقتاعى ءتۇرلى تالقى الاڭدارىندا تايۋاننىڭ داۋىسى ەستىلمەي قالىپ وتىرلدى.

قازىر اقش، جاپونيا، اۋستراليا جانە ءۇندىستان اراسىندا «تورتجاقتى ديالوگ» جوباسى ءجۇرىپ جاتىر. بۇل جوبا ءالى دە باستاپقى دەڭگەيدى. جاپون ساياساتتانۋشىلارى وسى جوباعا تايۋاندى دا تارتۋ مۇمكىندىگىن قاراستىرۋدى ۇسىنادى. بۇعان قوسا ايماقتا كوپتەگەن ەركىن ساۋدا كەلىسىمدەرى بار. ايتالىق،  «ترانس-تىنىق مۇحيتى جان-جاقتى پروگرەسس تۋرالى كەلىسىمنەن» (CPTPP), الايدا جاپونيا ىقپال ەتەتىن بۇل ۇيىمنان تايۆان شىعارىلىپ تاستالدى. RCEP سىندى قىتاي باس بولعان ساۋدا كەلىسىمدەرىنەن دە شەت قالدى. ال، بۇل ەكەۋىنە دە اقش پەن ءۇندىستان قاتىسپاعان. ساراپشىلاردىڭ بولجاۋىنشا، «تورتجاقتى ديالوگ» بولاشاقتا «ترانس-تىنىق مۇحيتتىق سەرىكتەستىك تۋرالى كەلىسىمگە» (TPP, CPTPP) اينالۋى مۇمكىن. ال، ول تايۋاندى وزىنە قامتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

اۆستراليا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوللەدجىنىڭ دەكانى روري مەدكالف تا وسىنداي پىكىرمەن كەلىسەدى. ونىڭ ايتۋىنشا، قازىرگى كەزدەگى تەحنولوگيالار، ينتەرۆەنتسيالار، جابدىقتاۋ تىزبەگى جانە ينفراقۇرىلىمعا قاتىستى ماسەلەلەر ەكونوميكالىق جانە قاۋىپسىزدىك، حالىقارالىق جانە ىشكى ماسەلەلەر اراسىنداعى شەكارانى اجىراعىسىز ەتىپ جىبەرگەن. «قىتايدىڭ ۇستانىمى بويىنشا ەلدەر تايۋانمەن ەكونوميكالىق قاتىناس ورناتۋىنا بولادى، بىراق قاۋىپسىزدىك بويىنشا ىنتىماقتاستىق جاساۋىنا بولمايدى. سوندىقتان ەكونوميكالىق جانە قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرىن اجىراتۋدىڭ قيىندىقتارى تايۋانعا ۇلكەن مۇمكىندىك الىپ كەلەدى»، – دەيدى «كيوتو نيۋسكە» بەرگەن سۇحباتىندا روري مەدكالف.  

اقش نە ىستەۋى مۇمكىن؟

اقش-تىڭ وسى اپتادا جاريا ەتكەن «ءۇندى-تىنىق مۇحيتى ستراتەگيالىق شەڭبەرى» اتتى قۇجاتىندا تايۋان قاۋىپسىزدىگىن ستراتەگيالىق تۇرعىدان قاراستىرىپ جاتقانى انىق بايقالدى.  بۇعان دەيىن قۇپيا سانالىپ كەلگەن قۇجاتتا اق ءۇي مەن پەنتاگوننىڭ «ءبىرىنشى ارال تىزبەگى» (تايۋان مەن جاپونيا اراسىنداعى ۇساق ارالدار تىرزبەگى) ىشىندەگى ەلدەردىڭ، سونىڭ ىشىندە تايۋاننىڭ قاۋىپسىزدىگىن قورعاۋ جانە تايۋانعا قىتايلىق ماجبۇرلىككە قارسى تۇرۋ ءۇشىن اسيممەتريالىق مۇمكىندىكتەردى دامىتۋعا كومەكتەسۋ تۋرالى تالقىلاعانى انىق كورىنەدى. قۇجاتتا اقش-تىڭ باستى ماقساتىن بىلاي دەپ كورسەتكەن: «قىتايدى اقش-قا جانە ونىڭ وداقتاستارىنا قارسى كۇش قولدانۋ نيەتىنەن تۇبەگەيلى باس تارتقىزۋ; قىتايدى ءتۇرلى قاقتىعىستاردا جەڭۋ ءۇشىن مۇمكىندىكتەرىن ارتتىرۋ».  قۇجاتتا وسى ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن اقش «ءبىرىنشى ارال تىزبەگى شەڭبەرىندە» قىتايدىڭ تەڭىز بەن اۋە كەڭىستىگىن باقىلاۋىن جەڭە الاتىن، تايۋاندى قامتىعان «ءبىرىنشا ارال تىزبەگى ەلدەرىن قورعاي الاتىن قورعانىس ستراتەگياسىن جوبالاۋ جانە ونى جۇزەگە اسىرۋى كەرەك دەپ كورسەتكەن.

بەيجىڭ بۇل قۇجاتتىڭ جاريالانۋىنا بىردەن رەاكتسيا ءبىلدىردى، ەڭ دۇرىسى «شىر» ەتە قالدى دەۋگە بولادى. قىتاي ءسىم تارابىنىڭ مالىمدەمەسىندە بۇل قۇجاتتى «قىرعي-قاباق سوعىسىنىڭ» مىنەز-قۇلقى مەن اسكەري قاقتىعىس نيەتىنە تولى» دەپ باعالادى. ءارى، تايۋان بويىنشا اقش پەن قىتاي اراسىندا كەلىسكەن مىندەتتەرىن بۇزادى دەپ سىنعا الدى. قالاي دەگەن كۇندە دە تايۋان ماسەلەسى الداعى ۋاقىتتا ازيا، ءۇندى-تىنىق مۇحيتى ايماعىنىڭ بەيبىتشىلىگى مەن تۇراقتىلىعىنا اسەر ەتەتىن ەڭ ۇلكەن ماسەلەگە اينالۋى مۇمكىن.

“The Qazaq Times”