جاپون-قىتاي قاتىناسىنا جاڭا سىناق: قىتاي باسشىسى جاپونياعا بارا الا ما؟

جاپون مەن قىتاي قاتىناسى شىعىس ازياداعى ماڭىزدى ەل ارالىق قاتىناس. ەكى ەلدىڭ مامىلەسى ءوڭىردىڭ تۇراقتىلىعىنا تىكەلەي اسەر ەتەدى. سوندىقتاندا حالىقارالىق گەوساياسي وزگەرىستەر كەزىندە الەم ەلدەرىندەگى ساياسي ساراپشىلار قىتاي-جاپونيا قاتىناسىنا نازار اۋدارىپ وتىرادى. وعان سەبەپ كوپ، ەكى ەلدىڭ تاريحي قايشىلىعىن ايتپاعان كۇننىڭ وزىندە، الەمنىڭ ەكىنشى جانە ءۇشىنشى ەكونوميكاسىن يەلەپ وتىرعان بۇل ەلدەردىڭ مامىلەسى كوپتەگەن ەلدەرگە ىقپال ەتپەي قويمايدى.

جاپونيانىڭ جاڭا ۇكىمەتى اقش-قىتاي قايشىلىعىنىڭ تۇسىندا بيلىككە كەلىپ جاتىر. ۇزاق جىلدىق وداقتاسى اقش پەن تىعىز ساۋدا قارىم-قاتىناسىنداعى قىتايدىڭ اراسىندا جاڭا ۇكىمەت ەلدىڭ ۇلتتىق مۇددەلەرىنە وراي ۋاشينگتون مەن بەيجىڭنىڭ تەپە-تەڭدىگىن ساقتاپ قالا الا ما دەگەن سۇراقتار تۋدا. بەيجىڭ دە قازىرگىدەي حالىقارالىق قارسىلىقتار تۇسىندا ءوزىنىڭ ماڭىزدى ساۋدا سەرىكتەرىنىڭ ءبىرى جاپونيامەن مامىلەنى شىڭداپ، كەلىسىمدەردى تياناقتاعىسى كەلگەن. سول ماقساتتا قىتاي باسشىسى شي جينپيڭ جاپونياعا ساپارلاي بارىپ، ساۋدا-ەكونوميكالىق كەلىسىمدەردى شەگەلەپ قايتپاق بولعان. بۇل ساپارىندا ءتىپتى،  «بەسىنشى جاپون-قىتاي ساياسي قۇجاتىنا» قول قويىلىپ، ەكى ەل ماڭىزدى ىنتىماقتاستىق كەلىسىم جاساۋى دا مۇمكىن دەگەن بولجامدار دا ايتىلىپ ەدى.

الايدا، قىتايدا باستالعان جاھاندىق ىندەتكە بايلانىستى قىتاي باسشىسىن جاپونيانىڭ ءدامى تارتپاي قالدى. كوكتەمگە جوسپارلاعان ساپارى جازعا، جازدان كۇزگە، ەندى مىنە كەلەر جىلعا قالىپ وتىر. ونىڭ ۇستىنە قىتاي باسشىسىنىڭ گونكونگتا جاڭا ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك زاڭىن جۇزەگە اسىرىپ، دەموكراتيانى تۇنشىقتىرۋى جانە شىڭجاڭداعى ارەكەتتەرى جاپونيادا شي جينپيڭگە دەگەن ىشكى نارازىلىقتى ورشىتكەن. وسىنىڭ ءبارى قاباتتاسقاندا كەيبىر ساراپشىلار قىتاي باسشىسىنىڭ جاپونيا ساپارى ەشقاشان جۇزەگە اسپايدى دەپ تە جورامالداعان.

مىنە وسىنداي كەزدە جاپوندىق  Asahi Shimbun باسىلىمىنىڭ ءتىلشىسى قىتايدىڭ جاپونياداعى ەلشىسى كوڭ شيۋانيۋدەن سۇحبات العان ەكەن. ول سۇحباتتا جاپون-قىتاي، قىتاي-اقش جانە گونكونگ پەن شىڭجاڭ ماسەلەسى تۋرالى ءوز پىكىرىن بىلدىرگەن. قىتاي ەلشىسى بەيجىڭنىڭ قىتاي باسشىسىنىڭ جاپونيا ساپارى جايىندا ديالوگتى جالعاستىرۋعا دايىن ەكەنىن ايتتى. ونىڭ ايتۋىنشا  تاراپتار ەڭ قولايلى ۋاقىتتى تاڭداعاندا عانا قىتاي باسشىسىنىڭ ساپارى ءساتتى وتەدى جانە ەكى ەل قالاعانداي كەلىسىمدەرگە قول جەتكىزەدى. سونداي-اق، ەكى ەلدىڭ باسشىلارى جاڭا ءداۋىر تالاپتارىنا ساي كەلەتىن قىتاي-جاپون قارىم-قاتىناسىن قۇرۋدى ىلگەرىلەتۋ بويىنشا ماڭىزدى كونسەنسۋسقا قول جەتكىزگەنىن، «بەسىنشى جاپون-قىتاي ساياسي قۇجاتىندا» ەكى ەلدىڭ ۇزاق مەرزىمدىك ىنتىماقتاستىعىن نەگىزدەۋدى جوسپارلاپ وتىرعانىن ايتقان.

وسى ارادا ايتا كەتەيىك، توكيو مەن بەيجىڭ بۇعان دەيىن ءتورت كەلىسىمگە قول قويعان. «ءبىرىنشى ساياسي قۇجاتقا» 1972 جىلى قول قويىلدى، وندا ەكى ەل ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناسى قالپىنا كەلتىرىلىپ، جاۋلاسۋدى توقتاتقان،  جاپونيا «ءبىر قىتاي» ءپرينتسيپىن مويىنداپ، تايۋاندى دەربەس ەل رەتىندە تانىمايتىن بولعان، ەسەسىنە قىتاي سوعىس شىعىنىن تالاپ ەتپەيتىن بولىپ كەلىسكەن. ودان كەيىن 1978 جىلى «بەيبىتشىلىك پەن دوستىق تۋرالى كەلىسىم»، 1998 جىلى «قىتاي-جاپون بىرلەسكەن دەكلاراتسياسى» (بەيبىتشىلىك پەن دامۋ ءۇشىن دوستىق جانە ىنتىماقتاستىق سەرىكتەستىگىن قۇرۋ تۋرالى بىرلەسكەن دەكلاراتسيا) جانە 2008 جىلى قول قويىلعان «كەشەندى العا جىلجۋ تۋرالى» قۇجاتتارعا قويىلعان.

قىتاي ەلگىسى كوڭ دياوۋيداۋ (جاپوندار سەنكاكۋ ارالى دەپ اتايدى) سىندى ەكى ەل ورتاسىنداعى نازىك ماسەلەدە قوعامدىق پىكىرلەردىڭ ۇكىمەتتەر اراسىنداعى بايلانىسقا كەرى اسەر ەتپەۋىن ءۇمىت ەتكەن. ال، گونكونگ ماسەلەسىندە قىتاي ەلشىسى «ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك زاڭى ىسكە اسىرىلعاننان كەيىنگى ءتورت ايدا گونكونگتاعى جاعداي تۇراقتالىپ، الەۋمەتتىك ءتارتىپ بىرتىندەپ قالپىنا كەلدى» دەپ بەيجىڭنىڭ قادامىن قورعاشتاعان.

ال، شىنجاڭ ماسەلەسىندە دە كوڭ شيۋانيۋ: «شىڭجاڭ ماسەلەسى سوڭعى كەزدە الەم نازارىن اۋداردى، سەبەبى كەيبىر شەتەلدىك اقپارات قۇرالدارى ونداعى «ءبىلىم بەرۋ جانە وقىتۋ ورتالىقتارىنىڭ» قۇرىلعانى تۋرالى فاكتىلەردى بۇزىپ، ولاردى قارالاپ كورسەتتى»، – دەگەن. الايدا، بەيجىڭ «وقىتۋ ورتالىقتارى» دەپ اتاعان لاگەرلەردە ميلليوننان استام از ساندى ۇلت وكىلدەرى ەرىكىنەن تىس قامالعانىن بۇۇ دا راستاعان.

جاپونياداعى قىتاي ەلشىسىنىڭ بۇل پىكىرلەرى بەيجىڭنىڭ حالىقارالىق نارازىلىقتار مەن پىكىرلەردى قايىرىپ قويىپ، ءوزىنىڭ جاساعانىن اقتاۋعا عانا كوڭىل بولەتىنىن بىلدىرسە كەرەك.

“The Qazaq Times”