Japon-qıtay qatınası jaña sınaqqa tap boldı. Foto; BBC

Japon men qıtay qatınası Şığıs Aziyadağı mañızdı el aralıq qatınas. Eki eldiñ mämilesi öñirdiñ twraqtılığına tikeley äser etedi. Sondıqtanda halıqaralıq geosayasi özgerister kezinde älem elderindegi sayasi sarapşılar Qıtay-Japoniya qatınasına nazar audarıp otıradı. Oğan sebep köp, eki eldiñ tarihi qayşılığın aytpağan künniñ özinde, älemniñ ekinşi jäne üşinşi ekonomikasın ielep otırğan bwl elderdiñ mämilesi köptegen elderge ıqpal etpey qoymaydı.

Japoniyanıñ jaña ükimeti AQŞ-Qıtay qayşılığınıñ twsında bilikke kelip jatır. Wzaq jıldıq odaqtası AQŞ pen tığız sauda qarım-qatınasındağı Qıtaydıñ arasında jaña ükimet eldiñ wlttıq müddelerine oray Uaşington men Beyjiñniñ tepe-teñdigin saqtap qala ala ma degen swraqtar tuuda. Beyjiñ de qazirgidey halıqaralıq qarsılıqtar twsında öziniñ mañızdı sauda serikteriniñ biri Japoniyamen mämileni şıñdap, kelisimderdi tiyanaqtağısı kelgen. Sol maqsatta Qıtay basşısı Şi Jinpiñ Japoniyağa saparlay barıp, sauda-ekonomikalıq kelisimderdi şegelep qaytpaq bolğan. Bwl saparında tipti,  «Besinşi japon-qıtay sayasi qwjatına» qol qoyılıp, eki el mañızdı ıntımaqtastıq kelisim jasauı da mümkin degen boljamdar da aytılıp edi.

Alayda, Qıtayda bastalğan jahandıq indetke baylanıstı Qıtay basşısın Japoniyanıñ dämi tartpay qaldı. Köktemge josparlağan saparı jazğa, jazdan küzge, endi mine keler jılğa qalıp otır. Onıñ üstine Qıtay basşısınıñ Gonkongta jaña wlttıq qauipsizdik zañın jüzege asırıp, demokratiyanı twnşıqtıruı jäne Şıñjañdağı äreketteri Japoniyada Şi Jinpiñge degen işki narazılıqtı örşitken. Osınıñ bäri qabattasqanda keybir sarapşılar Qıtay basşısınıñ Japoniya saparı eşqaşan jüzege aspaydı dep te joramaldağan.

Mine osınday kezde japondıq  Asahi Shimbun basılımınıñ tilşisi Qıtaydıñ Japoniyadağı elşisi Koñ Şyuanyuden swhbat alğan eken. Ol swhbatta japon-qıtay, Qıtay-AQŞ jäne Gonkong pen Şıñjañ mäselesi turalı öz pikirin bildirgen. Qıtay elşisi Beyjiñniñ Qıtay basşısınıñ Japoniya saparı jayında dialogtı jalğastıruğa dayın ekenin ayttı. Onıñ aytuınşa  taraptar eñ qolaylı uaqıttı tañdağanda ğana Qıtay basşısınıñ saparı sätti ötedi jäne eki el qalağanday kelisimderge qol jetkizedi. Sonday-aq, eki eldiñ basşıları jaña däuir talaptarına say keletin qıtay-japon qarım-qatınasın qwrudı ilgeriletu boyınşa mañızdı konsensusqa qol jetkizgenin, «Besinşi japon-qıtay sayasi qwjatında» eki eldiñ wzaq merzimdik ıntımaqtastığın negizdeudi josparlap otırğanın aytqan.

Osı arada ayta keteyik, Tokio men Beyjiñ bwğan deyin tört kelisimge qol qoyğan. «Birinşi sayasi qwjatqa» 1972 jılı qol qoyıldı, onda eki el diplomatiyalıq qarım-qatınası qalpına keltirilip, jaulasudı toqtatqan,  Japoniya «Bir Qıtay» principin moyındap, Tayuandı derbes el retinde tanımaytın bolğan, esesine Qıtay soğıs şığının talap etpeytin bolıp kelisken. Odan keyin 1978 jılı «Beybitşilik pen dostıq turalı kelisim», 1998 jılı «Qıtay-japon birlesken deklaraciyası» (Beybitşilik pen damu üşin dostıq jäne ıntımaqtastıq seriktestigin qwru turalı birlesken deklaraciya) jäne 2008 jılı qol qoyılğan «Keşendi alğa jılju turalı» qwjattarğa qoyılğan.

Qıtay elgisi Koñ Dyaouydau (japondar Senkaku aralı dep ataydı) sındı eki el ortasındağı näzik mäselede qoğamdıq pikirlerdiñ ükimetter arasındağı baylanısqa keri äser etpeuin ümit etken. Al, Gonkong mäselesinde Qıtay elşisi «Wlttıq qauipsizdik zañı iske asırılğannan keyingi tört ayda Gonkongtağı jağday twraqtalıp, äleumettik tärtip birtindep qalpına keldi» dep Beyjiñniñ qadamın qorğaştağan.

Al, Şınjañ mäselesinde de Koñ Şyuanyu: «Şıñjañ mäselesi soñğı kezde älem nazarın audardı, sebebi keybir şeteldik aqparat qwraldarı ondağı «bilim beru jäne oqıtu ortalıqtarınıñ» qwrılğanı turalı faktilerdi bwzıp, olardı qaralap körsetti», – degen. Alayda, Beyjiñ «Oqıtu ortalıqtarı» dep atağan lagerlerde millionnan astam az sandı wlt ökilderi erikinen tıs qamalğanın BWW da rastağan.

Japoniyadağı Qıtay elşisiniñ bwl pikirleri Beyjiñniñ halıqaralıq narazılıqtar men pikirlerdi qayırıp qoyıp, öziniñ jasağanın aqtauğa ğana köñil böletinin bildirse kerek.

“The Qazaq Times”