وسى عاسىردا ادامزاتتىڭ سانى كەسكىن قىسقارىپ كەتۋى مۇمكىن

دەموگرافيانى زەرتتەگەن عالىمدار وسى عاسىردا جەر بەتىندەگى ادام سانىنىڭ كۇرت ازايىپ كەتەتىنىن ايتىپ دابىل قاعۋدا. زەرتتەۋ ناتيجەلەرى جىل سايىن تۋ كورسەتكىشىنىڭ تومەندەپ كەلە جاتقانىن، XXI عاسىردىڭ سوڭىندا الەمدەگى بارلىق ەلدە حالىق سانى ازاياتىنىن كورسەتىپ وتىر.

بۇدان 70 جىل بۇرىن الەمدەگى تۋ كورسەتكىشى ءار ايەلگە 4,7 بالادان تۋرا كەلسە، قازىرگى تاڭدا بۇل كورسەتكىش 2,3 بالاعا دەيىن تومەندەگەن. عالىمدار تۋ كورسەتكىشى ءار ايەلگە 2,1 بالاعا دەيىن تومەندەيتىن بولسا بۇل تۇتاس جەر بەتىندەگى ادام سانىنىڭ كەمۋىنە الىپ كەلەتىنىن بولجايدى. وسى قارقىن جالعاسا بەرسە 2100 جىلعا بارعاندا ءار ايەلگە 1,7 بالادان تۋرا كەلمەك.

1 ماۋسىم بالالار كۇنى قۇتتى بولسىن! فوتو: Composed Volcano.

الەم حالىق سانى 2064 جىلى ەڭ جوعارى شەگىنە جەتەتىنى بولجانۋدا. 44 جىلدان كەيىن جەر بەتىندە 9 ملرد 700 ملن ادام ءومىر سۇرمەك. ال، سودان كەيىن تۇتاس الەم بويىنشا حالىق سانى كەسكىن قىسقارا باستايدى. بۇل كەزەڭدە بارلىق ەلدە جاڭا تۋعان بالالاردان كورى 80 جاسقا تولعانداردىڭ سانى كوبىرەك بولماق. ادامزاتتىڭ قارتتانۋ داۋىرىنەن كەيىن حالىق سانىنىڭ قىسقارۋى تەزدەي تۇسپەك. عاسىر سوڭىنا جەتكەندە 2064 جىلمەن سالىستىرعاندا 1 ملرد ادامعا دەيىن قىسقاراتىنى بولجانىپ وتىر.

Lancet جۋرنالىندا جاريالانعان زەرتتەۋ قورىتىندىسىنا قاراعاندا، 80 جىلدان كەيىن الەمدەگى 23 مەملەكەتتەگى حالىق سانى ەكى ەسەگە دەيىن ازايادى. بۇلاردىڭ قاتارىندا جاپونيا، يتاليا، يسپانيا، پورتۋگاليا، وڭتۇستىك كورەيا جانە تايلاند سەكىلدى مەملەكەتتەر بار. 2017 جىلدان باستاپ جاپونيانىڭ حالىق سانىنىڭ ءوسىمى كەرى كەتە باستادى. سول جىلى ەلدەگى حالىق سانى 128 ملن ادام بولىپ، تاريحتاعى ەڭ جوعارى شەككە جەتكەن. ال، عاسىر سوڭىندا جاپونيادا 53 ملن ادام عانا قالادى دەپ بولجانعان. ال، يتاليادا بولسا 2100 جىلى 30 ميلليونعا جەتپەيتىن ادام ءومىر سۇرمەك.

ادام قۇقىقتارى ازاماتتىق فرونتى ۇيىمداستىرعان شەرۋدەگى نارازىلار. گونكونگ، قىتاي. 8 جەلتوقسان 2019 ج. فوتو: REUTERS / Danish Siddiqui

قازىر 1,5 ميللياردقا جۋىق حالىق سانى بار قىتايدا 80 جىلدان كەيىن 732 ملن حالىق جاساۋى مۇمكىن. بۇل كەزەڭدە حالىق سانى جاعىنان ەڭ الدىنعى ورىنعا ءۇندىستان جايعاسپاق، ونىڭ وزىندە ەلدەگى حالىق سانى 900 ملن شاماسىندا بولۋى مۇمكىن. ال، دەموگرافياسى ەڭ اۋىر داعدارىسقا ۇشىرايتىن ەل رەتىندە ۇلىبريتانيا اتالۋدا. 2063 جىلى اعىلشىن مەملەكەتىندە 75 ملن ادام بولىپ، ال عاسىر سوڭىنا جەتكەندە 4 ملن ادامعا دەيىن قىسقارۋى مۇمكىن دەپ بولجانعان.

ماسەلە قايدا جاتىر؟

بۇل زەرتتەۋ قورىتىندىسىن جاساعان عالىمدار ماسەلەنىڭ جاھاندىق مانگە يە ەكەنىن ەسكەرتەدى. بالا تۋ كورسەتكىشى 195 ەلدىڭ 183-ىندە كەسكىن قىسقارادى. دەموگرافيا زەرتتەرمەندەرىنىڭ ايتۋىنشا، بالا تۋدىڭ ازايۋىنداعى باستى سەبەپ قازىرگى زامان ايەلدەرىنىڭ جەكە تاڭداۋىنا بايلانىستى. بۇرىنعىداي ەمەس، ايەلدەر وتباسىلى ومىردەن كورى ءبىلىم الۋ مەن جۇمىس ىستەۋدى كوبىرەك تاڭداۋدا.

دەموگرافياداعى قازىرگى ءۇردىس ساقتالىپ قالا بەرسە، 80 جىلدان كەيىن الەمدە 5 جاسقا دەيىنگى بالالاردىڭ سانى 681 ميلليوننان 401 ميلليونعا ازايادى. ال، 80 جاسقا تولعان ادامداردىڭ سانى قازىرگى 141 ميلليوننان 866 ملن ادامعا دەيىن كوبەيەدى.

بۇل ۇلكەن قوعامدىق وزگەرىستەرگە الىپ كەلۋى مۇمكىن. ارينە، جەر شارىندا جاساعان ادام سانى قىسقارسا بۇل پلانەتامىزدىڭ تابيعاتىن قورعاپ قالۋعا مۇمكىندىك بەرەر ەدى. سەبەبى، حالىق سانى از بولعان سايىن رەسۋرستارعا دەگەن سۇرانىس ازايا تۇسپەك. وعان قوسا وندىرىستەر دە بارىنشا قىسقارىپ، تابيعاتتى لاستاۋ ازايادى. اڭگىمە ادامزات قوعامنىڭ ءوز ىشىندەگى داعدارىستا. ايتالىق، قارت ادامداردىڭ كوبەيۋى، جاستاردىڭ ازايۋى بىرتىندەپ ادامزات قوعامىنا زور ىقپال ەتەتىن وزگەرىستەرگە الىپ كەلۋى مۇمكىن.

الەمدە ورماندى اۋماقتار 300 ملن اكرعا قىسقاردى. فوتو: linkedin.com.

قازىر كەيبىر باتىس ەلدەرى حالىق سانىنىڭ ازايۋىنان بولاتىن ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى (جۇمىس كۇشىنىڭ جەتىسپەۋى، ەكونوميكالىق قاۋىپسىزدىك) ميگراتسيا اعىنى ارقىلى شەشىپ وتىر. بولاشاقتا بۇل دا كومەكتەسپەي قالۋى بەك مۇمكىن. سوندىقتان دامىعان ەلدەردە ايەلدەردى نارەستەلى بولۋعا ىنتالاندىرۋ باعدارلامالارى قابىلدانۋدا. سونىڭ وزىندە ناتيجەلى بولىپ جاتقان جوق. ادامزات وسىلايشا تابيعاتتان اسا دامىپ، سوڭىندا تابيعات زاڭىنان اجىراپ، ۇرپاق ءوربىتۋ سىندى تىرشىلىك يەسىنىڭ ەڭ نەگىزگى جاۋاپكەرشىلىگىنەن دە باس تارتىپ كەتۋى مۇمكىن.

“The Qazaq Times”