2100 jılğa jetkende älemde halıq sanı azaya tüspek. Foto: Aşıq derekközderden.

Demografiyanı zerttegen ğalımdar osı ğasırda Jer betindegi adam sanınıñ kürt azayıp ketetinin aytıp dabıl qağuda. Zertteu nätijeleri jıl sayın tuu körsetkişiniñ tömendep kele jatqanın, XXI ğasırdıñ soñında älemdegi barlıq elde halıq sanı azayatının körsetip otır.

Bwdan 70 jıl bwrın älemdegi tuu körsetkişi är äyelge 4,7 baladan tura kelse, qazirgi tañda bwl körsetkiş 2,3 balağa deyin tömendegen. Ğalımdar tuu körsetkişi är äyelge 2,1 balağa deyin tömendeytin bolsa bwl twtas Jer betindegi adam sanınıñ kemuine alıp keletinin boljaydı. Osı qarqın jalğasa berse 2100 jılğa barğanda är äyelge 1,7 baladan tura kelmek.

1 mausım balalar küni qwttı bolsın! Foto: Composed Volcano.

Älem halıq sanı 2064 jılı eñ joğarı şegine jetetini boljanuda. 44 jıldan keyin Jer betinde 9 mlrd 700 mln adam ömir sürmek. Al, sodan keyin twtas älem boyınşa halıq sanı keskin qısqara bastaydı. Bwl kezeñde barlıq elde jaña tuğan balalardan köri 80 jasqa tolğandardıñ sanı köbirek bolmaq. Adamzattıñ qarttanu däuirinen keyin halıq sanınıñ qısqaruı tezdey tüspek. Ğasır soñına jetkende 2064 jılmen salıstırğanda 1 mlrd adamğa deyin qısqaratını boljanıp otır.

Lancet jurnalında jariyalanğan zertteu qorıtındısına qarağanda, 80 jıldan keyin älemdegi 23 memlekettegi halıq sanı eki esege deyin azayadı. Bwlardıñ qatarında Japoniya, Italiya, Ispaniya, Portugaliya, Oñtüstik Koreya jäne Tayland sekildi memleketter bar. 2017 jıldan bastap Japoniyanıñ halıq sanınıñ ösimi keri kete bastadı. Sol jılı eldegi halıq sanı 128 mln adam bolıp, tarihtağı eñ joğarı şekke jetken. Al, ğasır soñında Japoniyada 53 mln adam ğana qaladı dep boljanğan. Al, Italiyada bolsa 2100 jılı 30 millionğa jetpeytin adam ömir sürmek.

Adam qwqıqtarı azamattıq frontı wyımdastırğan şerudegi narazılar. Gonkong, Qıtay. 8 jeltoqsan 2019 j. Foto: REUTERS / Danish Siddiqui

Qazir 1,5 milliardqa juıq halıq sanı bar Qıtayda 80 jıldan keyin 732 mln halıq jasauı mümkin. Bwl kezeñde halıq sanı jağınan eñ aldınğı orınğa Ündistan jayğaspaq, onıñ özinde eldegi halıq sanı 900 mln şamasında boluı mümkin. Al, demografiyası eñ auır dağdarısqa wşıraytın el retinde Wlıbritaniya ataluda. 2063 jılı ağılşın memleketinde 75 mln adam bolıp, al ğasır soñına jetkende 4 mln adamğa deyin qısqaruı mümkin dep boljanğan.

Mäsele qayda jatır?

Bwl zertteu qorıtındısın jasağan ğalımdar mäseleniñ jahandıq mänge ie ekenin eskertedi. Bala tuu körsetkişi 195 eldiñ 183-inde keskin qısqaradı. Demografiya zerttermenderiniñ aytuınşa, bala tuudıñ azayuındağı bastı sebep qazirgi zaman äyelderiniñ jeke tañdauına baylanıstı. Bwrınğıday emes, äyelder otbasılı ömirden köri bilim alu men jwmıs isteudi köbirek tañdauda.

Demografiyadağı qazirgi ürdis saqtalıp qala berse, 80 jıldan keyin älemde 5 jasqa deyingi balalardıñ sanı 681 millionnan 401 millionğa azayadı. Al, 80 jasqa tolğan adamdardıñ sanı qazirgi 141 millionnan 866 mln adamğa deyin köbeyedi.

Bwl ülken qoğamdıq özgeristerge alıp kelui mümkin. Ärine, Jer şarında jasağan adam sanı qısqarsa bwl planetamızdıñ tabiğatın qorğap qaluğa mümkindik berer edi. Sebebi, halıq sanı az bolğan sayın resurstarğa degen swranıs azaya tüspek. Oğan qosa öndirister de barınşa qısqarıp, tabiğattı lastau azayadı. Äñgime adamzat qoğamnıñ öz işindegi dağdarısta. Aytalıq, qart adamdardıñ köbeyui, jastardıñ azayuı birtindep adamzat qoğamına zor ıqpal etetin özgeristerge alıp kelui mümkin.

Älemde ormandı aumaqtar 300 mln akrğa qısqardı. Foto: linkedin.com.

Qazir keybir Batıs elderi halıq sanınıñ azayuınan bolatın ekonomikalıq, äleumettik mäselelerdi (jwmıs küşiniñ jetispeui, ekonomikalıq qauipsizdik) migraciya ağını arqılı şeşip otır. Bolaşaqta bwl da kömektespey qaluı bek mümkin. Sondıqtan damığan elderde äyelderdi näresteli boluğa ıntalandıru bağdarlamaları qabıldanuda. Sonıñ özinde nätijeli bolıp jatqan joq. Adamzat osılayşa tabiğattan asa damıp, soñında tabiğat zañınan ajırap, wrpaq örbitu sındı tirşilik iesiniñ eñ negizgi jauapkerşiliginen de bas tartıp ketui mümkin.

“The Qazaq Times”