سوعىستىڭ سالدارى: جاھاندىق اشتىق قاۋپى ءتونىپ تۇر

رەسەي مەن ۋكراينا اراسىنداعى سوعىستىڭ الەمدەگى جاسايتىن ءتۇرلى كەرى اسەرلەرىنىڭ بار ەكەنى انىق. سونىڭ ىشىندە قازاقستاندى جانە الەم ەلدەرىن الاڭداتىپ وتىرعانى باستى ماسەلە – ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگى. رەسەي الەمدەگى ماڭىزدى استىق قويمالارىنىڭ ءبىرى سانالاتىن ۋكرايناعا شابۋىل جاسادى، بۇل جاھاندىق ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىنە ۇلكەن ىقپال ەتپەك. قازىر ازىق-تۇلىك جەتكىزۋدىڭ جاھاندىق تىزبەگىنە وراسان زور قاۋىپ ءتوندى، بۇل الەم ەلدەرىندەگى ازىق-تۇلىك باعاسىنىڭ وسۋىنە، ءتىپتى اۋىر بولعان جاعدايدا اشتىققا اپارىپ سوعۋى دا مۇمكىن.  

كەشە، Bloomberg ۋكرايناداعى سوعىستىڭ جاھاندىق ازىق-تۇىلىك قاۋىپسىزدىگىنە جاسايتىن ىقپالى تۋرالى ارنايى ساراپتاما جاريالادى. وندا ۋكراينانىڭ ەۋروپا جانە وزگە دە ەلدەر مەن ايماقتار ءۇشىن ماڭىزدى استىق داقىلدارىن ەكسپورتتاۋشى ەل ەكەنىن ايتا كەلىپ، وندا بولىپ جاتقان سوعىس ازىق-تۇلىك جەتكىزۋ تىزبەگىن بۇزىپ، باعالاردىڭ ءوسۋىن، ازىق-تۇلىكتىڭ جەتىسپەۋشىلىگىن تۋدىرۋى مۇمكىن دەگەن بولجام ايتىلعان.

جاھاندىق ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىنىڭ اۋىر سىن-قاتەردە تۇرعانىن بۇۇ-دا ءوز ەسەپتەرى ارقىلى ەسكەرتتى. حالىقارالىق قاۋىمداستىق ەسەبىنشە، ۋكرايناداعى سوعىس جوسپارلانعان ەگىن شارۋاشىلىعىنا كەدەرگى كەلتىرىپ، ناتيجەسىندە قازىردىڭ وزىندە رەكورتتىق ازىق-تۇلىك باعاسى 22 پايىزعا ءوسىپ كەتكەن.

ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە سوعىستىڭ ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىنە اسەر ەتۋ مەحانيزمى مىناداي: تاسىمالداۋ قۇنىنىڭ جوعارىلادى، ەنەرگيا باعاسى شارىقتادى، توتەنشە اۋا رايى جانە جۇمىس كۇشىنىڭ تاپشىلىعى قوسىلىپ ازىق-تۇلىك ءوندىرىسى داعدارىستا قالدى. بۇل بۇكىل الەمدەگى تۇتىنۋشىلاردى الاڭداتىپ وتىر.

الەمدەگى استىق قورى قاتارىنان بەسىنشى جىل ازايدى. ال، رەسەيدىڭ ۋكرايناعا شابۋىل جاساۋى باعانى ودان سايىن جوعارلاتتى. حالىقارالىق استىق كەڭەسىنىڭ ەسەبىنشە قازىر اشتىق قاۋپى سوڭعى بىرنەشە ون جىلداعى ەڭ جوعارى دەڭگەيدە تۇر.

بۇۇ ەسەبىنشە قازىرگى جاھاندىق جاعدايدان العاندا الەمدە 45 ميلليون ادام تىكەلەي اشتىق قاۋپىنىڭ الدىندا تۇر. رەسەيدىڭ ۋكرايناعا باسىپ كىرۋى كەڭ تاراعان ازىق-تۇلىك تاپشىلىعى قورقىنىشىن تۋدىرعاننان كەيىن، ۆەنگريا، يندونەزيا جانە ارگەنتينا سياقتى كەيبىر ەلدەر ازىق-تۇلىك تاۋارلارىنىڭ ەكسپورتىنا بيدايدان جەۋگە جارامدى مايعا دەيىن ساۋدا كەدەرگىلەرىن ورناتىپ، ىشكى ازىق-تۇلىكتىڭ جوعارى باعاسىن باسىپ، وزدەرىنىڭ ازىق-تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتۋدە. بۇل تيىسىنشە ەكىنشى ءبىر ەلگە، ەكىنشى ەلدىڭ ىشكى شەكتەۋ شارالارى ءۇشىنشى ءبىر ەلگە، ارى قاراي ءتورتىنشى، بەسىنشى ەلدەرگە دەيىن اسەر ەتىپ جاتىر.

«جۇت جەتى اعايىندى» دەگەندەي، رەسەي مەن ۋكراينا سىندى استىق پەن وزگە شيكىزاتتىڭ نەگىزگى بازالارىندا سوعىس جەتكىزۋ تارماقتارىن بۇزىپ، ەكىنشىلىككە كەدەرگى كەلتىرىپ جاتسا، الەمدەگى بۇلارعا بالاما بولاتىن برازيليا سەكىلدى اۋىلشارۋاشىلىعى ەكسپورتىن نەگىز ەتكەن ەلدەردە قۇرعاقشىلىق سەكىلدى تابيعي سەبەپتەر دە جاھاندىق ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىنە قاتەر توندىرۋدە. وتكەن جىلعى قۇرعاقشىلىق كانادا مەن اقش-تىڭ دا نەگىزگى اۋىلشارۋاشىلىق الاڭدارىنا ۇلكەن ىقپال ەتتى. ناتيجەدە اتالعان ەلدەردەگى استىق ءوندىرىسى جىلداعىدان الدە قايدا كەمىدى.

بۇنىمەن قويماي، ازىق-تۇلىك ءوندىرۋ قۇنى دا ايتارلىقتاي ءوستى. ەگىندىكتەردىڭ بارلىق تۇرلەرىنە تىڭايتقىشتاردىڭ نەگىزگى جاھاندىق جەتكىزۋشىسى رەسەي وسى ايدىڭ باسىندا وتاندىق تىڭايتقىش وندىرۋشىلەرىن ەكسپورتتى ازايتۋعا شاقىردى، بۇل تىڭايتقىش تاپشىلىعى تاعى ءبىر قاتەر رەتىندە بوي كورسەتەدى دەگەندى بىلدىرەدى. رەسەيدىڭ بۇل قادامى الەمدىك نارىقتاردى ودان سايىن قۇبىلمالى ەتەدى. تىڭايتقىشقا ەڭ تاۋەلدى ەل سانالاتىن برازيليا قازىردىڭ وزىندە تىڭايتقىشتاردى يمپورتتاۋدا قيىندىقتارعا تاپ بولدى. پۋتين تەك رەسەيدىڭ «دوس ەلدەرىنە» تىڭايتقىش بەرەتىنىن ايتىپ جاتىر.

ال، حالقى ەڭ كوپ قىتاي مەن ءۇندىستاندا ازىق-تۇلىك جەتكىزىلىمىنە قاتىستى الاڭداۋشىلىق ءتىپتى دە الاڭداتارلىق كۇيدە. قىتاي بيلىگى ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىنە باسا نازار اۋدارعاندىقتان، قىتايلىق ساتىپ الۋشىلار اقش-تان جۇگەرى مەن سويا ساتىپ الۋعا اسىعۋدا. ءۇندىستان جەۋگە جارامدى مايدىڭ الەمدەگى ەڭ ءىرى يمپورتتاۋشىسى جانە تۇتىنۋشىلار تاعامدىق مايدىڭ جوعارى باعاسىنا وتە سەزىمتال. بۇل ەكى ەلدەگى ازىق-تۇلىكتىڭ جەتىسپەۋشىلىگى الەمگە سونىڭ ىشىندە ورتا ازياعا ۇلكەن ىقپال ەتپەك.

The Qazaq Times