وتكەن سارسەنبىدە، 4 ناۋرىز استانانىڭ سوتى تۇندە وتكەن پروتسەستە «پوليتسيا تالابىنا باعىنبادى» (ءاكىمشىلىك كودەكستىڭ 667-بابى) دەگەن ايىپپەن ازاماتتىق بەلسەندىگە ون تاۋلىككە قاماۋ ۇكىمىن شىعاردى.
بىرنەشە ساعاتقا سوزىلعان سوت تۇنگى وننان اسقاندا اياقتالىپتى. سۋديا ەلۆيرا يششانوۆا قاراعان ىستەگى ايىپتالۋشى نازىم سەرىكبەكوۆا ەلدى دۇرلىكتىرگەن بەلسەندى دۋلات اعادىلدىڭ «جۇمباق ءولىمىن» داۋلاعان. 25 اقپاندا ول وزگە ونداعان بەلسەندىلەرمەن بىرگە ءىىم عيماراتىنىڭ الدىندا تالاپ جيىنعا شىققالى بەرى ۇستالعان ونىنشى ازامات. ازاتتىقتىڭ دەرەگىنشە، سەرىكبەكوۆاعا دەيىن جاۋاپتى ۆەدومستۆودان دۋلات اعادىلدىڭ اباقتىداعى قازاسىنىڭ سەبەبىن اشىق ايتۋدى تالاپ ەتكەن بىرقاتار بەلسەندىلەر (مەدەت ارىستانوۆ، سەرىك اسقاروۆ، ەربول ەسحوجين، نۇرسۇلتان تاستاەۆ، اسقار قايىربەك، ايدار سىزدىقوۆ، ايبەك ءسابيتوۆ، ايدار مۇباراكوۆ، داۋلەت بالشىقباەۆ)تۇرلى اكىمشىلىك باپتارىمەن 10-15 تاۋلىككە قامالعان.
4 ناۋرىز تۇستەن كەيىن ساعات 15:08-دە پوليتسيا مايورى ەربول تاڭىربەرگەنوۆ سوتتالۋشىنىڭ ۇيىنە شاقىرتۋ قاعازىن الىپ كەلىپ، تەك «سۇحبات تۇرىندە وتەدى دەلىنگەن اڭگىمەلەسۋگە» كەلۋىن سۇراعان. بىراق تەرگەۋگە بارعان «كۋاگەر» ايىپتالۋشى رەتىندە بىردەن سوتتالعان.
جۋىردا وتكەن سانكتسيالانباعان ميتينگ قارساڭىندا دەمپارتيا جەتەكشىسى جانبولات ماماي ۇستالىپ، 22 اقپان تۇنگى ۇشتە سوت 3 تاۋلىككە قاماۋعا ۇكىم شىعارعان ەدى. ازاماتتىق قوعامنىڭ «ويانۋى» سانالاتىن جەر داۋى كەزىندە، 2016 جىلى كوكتەمدە اتىراۋدان باستالعان بەيبىت شەرۋدە كوزگە ءتۇسىپ، 15 كۇنگە قامالعان بەلسەندىلەر ماكس بوقاەۆ پەن تالعات ايانعا قاتىستى سوت پروتسەسى دە تۇنگى ساعات 23:00-2.30 ارالىعىندا وتكەن بولاتىن.
استانالىق ازاماتتىق بەلسەندى نازىم سەرىكبەكوۆا "ساياسي تۇتقىنداردىڭ" بوساتىلۋىن تالاپ ەتىپ تۇر. فوتو: Facebook جەلىسىنەن
قانداي جاعدايدا «تۇنگى سوت» تەتىگى قولدانىلادى؟
2018 جىلى سوت ورگاندارى شەت ەلدەردىڭ تاجىريبەسى نەگىزىندە ۇساق ىستەردى قاراۋعا ۋاقىت ءبولۋ ءۇشىن «تۇنگى سوتتىڭ» باستالاتىنىن سۇيىنشىلەي حابارلاپ ەدى. اتاپ ايتقاندا جول-كولىك وقيعاسى، وتباسى-تۇرمىستىق قاتىناستار، ۇساق بۇزاقىلىق جانە ت.ب. قۇقىق بۇزۋشىلىقتار جاتادى. وتكەن كۇزدە استانا سوتىنىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى بوتاگوز بايانوۆا تۇنگى سوتتا داۋدى قاراۋ ءۇشىن نەبارى ەكى شارت – «قۇقىق بۇزۋشى ءوزىنىڭ كىناسىن مويىنداۋى جانە تاراپتاردىڭ ءىستى كەشكى ۋاقىتتا قاراۋعا كەلىسىمدەرى بولۋى كەرەك» ەكەنىن مالىمدەگەن.
2019 جىلدىڭ 6 قاراشاسىندا ۇكىمەت قاۋلىسىمەن بەكىتىلگەن «قر-نىڭ ادام قۇقىقتارى جونىندەگى امبەباپ كەزەڭدىك شولۋ شەڭبەرىندەگى ءۇشىنشى كەزەڭدىك ۇلتتىق باياندامادا» 2018 جىلى 7000-نان استام ءىس تۇنگى سوتتا قارالعانى جازىلعان. ءمان بەرەرلىك تۇسى، الەم قاۋىمداستىعىنىڭ نازارىنا ۇسىنىلعان باياندامانىڭ «سوت تورەلىگىن جۇزەگە اسىرۋ جانە سوت جۇيەسى» تاراۋىنداعى 60-پۋنكتىدە جاڭا مەحانيزم:
«اكىمشىلىك سوت ءىسىن جۇرگىزۋ شەڭبەرىندە جوعارعى سوت «تۇنگى سوتتار» جوباسىن ىسكە اسىردى، ولاردا اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق جاسالعان ساتتەن باستاپ 3 كۇن ىشىندە كەشكى جانە تۇنگى ۋاقىتتا ىستەردىڭ داۋسىز ساناتتارى، ياعني جول-كولىك وقيعالارى بويىنشا اكىمشىلىك ىستەر قارالاتىن بولادى. مۇنداي ىستەر بويىنشا مىندەتتى شارت قۇقىق بۇزۋشىنىڭ ءوز كىناسىن مويىنداۋى بولىپ تابىلادى»، – دەپ سيپاتتالعان.
جوعارىدا اتالعان رەسمي ۋاكىلدىڭ ءسوزى مەن ۇكىمەت قاۋلىسى نەگىزىندە دايىندالعان قۇجاتتىڭ دەرەگىنە قاراعاندا، تۇنگى سوتى وتكىزۋدىڭ باستى تالابى – «ايىپتالۋشىنىڭ ءوز كىناسىن مويىنداۋى كەرەك». ال پراكتيكادا قازاقستان سوتتارى ازاماتتىق بەلسەندىلەردىڭ نارازىلىعىنا قاراماستان، ەش ادۆوكاتسىز، جاۋاپكەر كۇدىكتىنىڭ مويىنداۋىنسىز، كەلىسىمىنسىز ءتۇن ىشىندە سوت وتكىزىپ،ونداعان تاۋلىككە قاماۋ ۇكىمىن شىعارىپ جاتادى. بەلسەندىلەر مەن ساراپشىلاردىڭ، قۇقىق قورعاۋشىلاردىڭ ءسوزى وسىعان سايادى.
بەلگىلى قۇقىق قورعاۋشى، ەل ىشىندە «حالىق ادۆوكاتى» اتانىپ كەتكەن ابزال قۇسپان سوتتىڭ بۇل تۇرىنەن زور ءۇمىت كۇتكەنىمەن، ءىس جۇزىندە «تۇزاق ءتاسىل» بولىپ شىققانىن ايتادى.
– تۇنگى سوتتى ەنگىزۋدەگى نەگىزگى ماقسات جول كولىك وقيعاسى، وتباسىلىق جانجال تۋعاندا دەر ۋاقىتىندا ازاماتتاردىڭ قۇقىعىن جەدەل قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن دەپ ايتىلعان. وسىلاي ايتىلعان سوڭ جاقسى قابىلداعان ەدىك. دەگەنمەن ءىس جۇزىندە تەك ازاماتتىق بەلسەندىلەردى جىلدام قاماۋعا قولدانۋ ءۇشىن شىققان مەحانيزم ەكەنىن كورىپ وتىرمىز، – دەيدى ول.
قۇقىق قورعاۋشىلاردىڭ سوزىنشە، بۇعان كوپتەپ مىسال كەلتىرۋگە بولادى. ماسەلەن، بىلتىر ساۋىردەن بەرى، ياعني ون ءبىر ايدىڭ ىشىندە Oyan, Qazaqstan ازاماتتىق قوزعالىسىنىڭ بەلسەندىلەرى «بيلىك جاعىنان ءارتۇرلى قىسىم كورىپ كەلەدى». قوزعالىس مۇشەسى، جۋرناليست اسەم جاپىشەۆانىڭ ايتۋىنشا، وسى ارالىقتا ويانقازاقستاندىقتار «23 رەت ۇستالعان; 50 رەت ءارتۇرلى زاڭسىز تىڭداۋ، شاقىرۋ، پاتەردەن قۋ، تۋىستارىنا قىسىم كورسەتۋ، قوقان-لوقى جاساۋ فاكتىسىنە ۇشىراعان; ەكى بەلسەندى 15 تاۋلىككە قامالعان; بەس بەلسەندىگە ايىپپۇل سالىنعان».
«تۇنگى سوتتىڭ» كوكسەگەنى نەمەسە «استىرتىن ميسسيا»
قۇقىق قورعاۋشى، «ار.رۋح.حاق» قوعامدىق ۇيىمىنىڭ توراعاسى باقىتجان تورەعوجينا «اكىمشىلىك كودەكس بويىنشا، سوت اكىمشىلىك ءىستى تاۋلىك بويى، ءتىپتى سەنبى-جەكسەنبى كۇندەرى دە قاراۋعا حاقىلى» ەكەنىن، بىراق «سوتتى اباقتى قابىرعاسىندا، پوليتسيا بولىمىندە وتكىزۋگە بولمايتىنىن» ايتادى. تورەعوجينا «بىلتىر ءبىز سايلاۋ كۇنى ۇستالعان 4500 ادامدى اۋداندىق پوليتسيا بولىمدەرىندە سوتتاعانىن كوردىك. وندا جاپپاي اكىمشىلىك قاماۋعا، ايىپپۇل تولەۋگە ۇكىم شىعاردى. بۇل ءبىزدىڭ زاڭىمىزدا كورسەتىلمەگەن ارەكەت»، – دەيدى.
– قۇقىق فيلوسوفياسىندا «زاڭعا ساياسات ارالاسسا نەمەسە ساياساتكەرلەر زاڭدى قالاۋىنا قاراي پايدالاناتىن بولسا، وندا بۇل ءسوزسىز ادىلەتسىزدىككە الىپ كەلەدى» دەگەن التىن قاعيدا بار. قازاقستانداعى ساياساتتىڭ قۇقىق-زاڭ ينستيتۋتىنا تولىعىمەن ارالاسىپ كەتۋى وكىنىشتى جاعداي. بۇل قۇقىقتىق نيگيليزمگە، ال مۇنىڭ سالدارى ءتۇبى مەملەكەتتىڭ قۇلاۋىنا اكەپ سوعادى. ساياساتكەرلەردىڭ ادام قۇقىعىن اياققا تاپتاپ، قولجاۋلىققا اينالدىرۋدىڭ اقىرى جاقسىلىق بولماسى انىق، – دەگەن ادۆوكات قۇسپاننىڭ ءۋاجىن تاۋەلسىز ساراپشىلاردىڭ كوبى قولدايدى.
ادۆوكات «قازىرگى قالىپتاعى» تۇنگى سوتقا قارسى. «سەبەبى سوت دەگەن ەڭ جوعارعى مىنبەر، پروكۋرور، تەرگەۋ جانە قورعاۋ تاراپتارى ۇلكەن سىيلاستىقپەن، ءۇمىت-سەنىممەن بارۋدىڭ ورنىنا قازىر سوت، اسىرەسە اكىمشىلىك سوت قۇقىق قورعاۋ ورگانىنىڭ قولجاۋلىعىنا اينالىپ كەتتى» دەيدى. ونىڭ ويىنشا، «بۇل سوتقا ەشقانداي بەدەل الىپ كەلمەيدى» جانە «دامىعان ەلدەردە مۇنداي سۇمدىق تاجىريبە جوق». سونداي-اق ابزال قۇسپان «تۇنگى سوت مەملەكەتتىك ينستيتۋت رەتىندە وزەكتى ماسەلەگە اينالىپ بارادى، ال نازىم سەرىكبەكوۆا ازاماتتىق بەلسەندىلىككە قارسى قۇرالعا اينالعان اكىمشىلىك ىستەر ناۋقانىنىڭ قۇربانى» دەپ سانايدى.
ازاماتتىق بەلسەندىلەرگە قىسىم جاساۋدى «اقىلعا سىيىمسىز» دەپ باعالايتىن ساياساتتانۋشى شالقار نۇرسەيىتوۆتىڭ پىكىرىنشە، «10-15 كۇندىك سوتتاۋ بيلىكتىڭ بەلسەندىلەرگە جاۋابىنا اينالىپ كەتتى». ول اشىق ءارى ءادىل دەموكراتيالى سايلاۋ بولماعاننان كەيىن كۇرەس سانكتسيالانباعان ميتينگكە شىعۋ، الەۋمەتتىك جەلىدە شۋلاۋ تۇرىندە جۇرەتىنىن ايتادى. «وكىنىشكە قاراي، بۇل كۇش تەڭ بولماعاننان كەيىن، ازاماتتار كونستيتۋتسيالىق قۇقىعىن قولدانا الماعاندىقتان جاسالاتىن ارەكەتتتەر. ەگەر قازاقستان ءوزىن حالىقارالىق قۇقىقتىڭ سۋبەكتىسى دەپ ساناسا، اتازاڭدا جاريالاعانداي قۇقىقتىق مەملەكەت بولسا، وندا ازاماتتارعا كۇش كورسەتۋگە ەمەس، تىڭداۋعا ۇمتىلۋ كەرەك», – دەيدى ساياساتتانۋشى.
بيلىك ساياساتىنىڭ قايسىبىر تۇسىنا كوڭىلى تولمايتىن نارازىلاردىڭ قارسىلىعىنان قاندايدا ءبىر ناتيجە بول ما دەگەن سۇراققا ساراپشى «ەسەسىنە ازاماتتاردىڭ بويىنان بيلىك كۋلتى، اۆتوريتارلى بيلىكتىڭ قاھارىنان قورقۋ سەكىلدى ۇرەيدىڭ كەتۋى دەموكراتيالىق باعىتقا قوزعالۋعا ۇلەس قوسادى» دەپ جاۋاپ بەردى.
بەلسەندىلەردى نكۆد ادىسىمەن تۇندە سوتتاۋدىڭ سىرى نەدە؟
– مەنىڭ بولجاۋىمشا، تۇنگى سوت دەگەن كەزىندەگى نكۆد ءتاسىلى سياقتى. ەشقانداي كۋاگەرسىز، فاكتىسىز بىردەن ۇكىم شىعارۋ. قوعامداعى ۇرەيدى كۇشەيتۋ ءۇشىن. بيلىك ەلگە تانىمال ەمەس ادامداردى تۇندە سوتتاۋ ارقىلى رەزونانس تۋدىرىپ، ءوز قولىنان ساياسي بەلسەندىلىكتى ارتتىرىپ، ەشقانداي ساياساتقا ارالاسقىسى كەلمەگەن ازاماتتىق پوزيتسياسىن بىلدەرگەن ادامداردان ساياسي قاھارمانداردىڭ شىعۋىنا ىقپال ەتۋى مۇمكىن، – دەگەن ساراپشى شالقار نۇرسەيىتوۆتىڭ سوزىنشە، تۇنگى سوتتى ورىنسىز، جازالاۋ مانىندە قولدانۋدىڭ ءوز تاۋەكەل-زاردابى بار.
ادەتتە، قىلمىستىق ىستەن باسقا اكىمشىلىك ىسكە قاتىستى سوتقا باق وكىلدەرى، باقىلاۋشىلار مەن ەرىكتىلەر «ەمىن-ەركىن قاتىسۋعا قۇقىلى». زاڭ بويىنشا اكىمشىلىك ءىس اشىق قارالادى. «الايدا نازىمنىڭ سوتىنا ەشكىمدى كىرگىزبەدى، پروتسەس جاقىندارىنسىز، جۋرناليستەرسىز ءوتتى، بۇل سوت جاعىنان قۇقىق بۇزۋشىلىق بولىپ سانالادى» دەيدى قۇقىق قورعاۋشى باقىتجان تورەعوجينا.
قاراپايىم ازاماتتاردىڭ ازاماتتىق بەلسەندىلەر قاتارىن تولىقتىرۋى، بيلىكتىڭ نارازىلىق تۋدىرۋشى العىشارت سەبەپپەن ەمەس، نارازىنىڭ وزىمەن كۇرەسۋى الداعى ۋاقىتتا جاعدايدى ودان ءارى ۋشىقتىرۋى مۇمكىن.
«سوت ارەكەتى ارقىلى اكىمشىلىك ىستەن گورى ساياسي ءىس ەكەنىن كورسەتىپ وتىر. ايىپتاۋ ۇكىمىنىڭ كوبەيۋى – سوتتىڭ بىرجاقتىلىعىنىڭ كورسەتكىشى. ازاماتتىق بەلسەندىلەرگە كەلگەندە باسقالارعا ساباق بولسىن دەگەن ۇعىمدا سوتتايدى، سوت زاڭ قۇرالىنان گورى كوبىنەسە ساياسي قۇرالعا اينالىپ كەتتى. اسىرەسە ازاماتتىق قوعام بەلسەندىلەرىنە قاتىستى سوتتاردا ەشقانداي ادامگەرشىلىككە-گۋماندىققا، حالىقارالىق تاجىريبەگە ساي شەشىمدەردى كورىپ تۇرعامىز جوق»، – دەيدى ساياسات ساراپشىسى.
پارتيا قۇرۋدى كوزدەيتىن Respublika ازاماتتىق قوزعالىسىنىڭ مۇشەسى، قوعام بەلسەندىسى بەللا ورىنبەتوۆا سوتتىڭ ەڭ وزەكتى پروبلەماسى رەتىندە «تەك تۇندە بولۋى عانا ەمەس، ونىڭ جابىق ءوتۋىن» اتادى. ونىڭ ايتۋىنشا، رۇقسات ەتىلمەگەن ميتينگ كۇنى، 16 جەلتوقساندا «ۇستالعان ۇيىم مۇشەلەرىنە ادۆوكاتتار مەن قۇقىق قورعاۋشىلاردى كىرگىزىلمەگەن، ءتىپتى تەگرەۋ كەزەڭىندە دە». ول ۆەدومستۆو ۇسىناتىن مەملەكەتتىك ادۆوكاتتاردان «ەشقانداي قايىر جوق، ولاردىڭ بولعانىنان بولماعانى جاقسى» دەپ سانايدى.
«ءوزىڭىز ەلەستەتىپ كورىڭىزشى، ەشبىر بايلانىس قۇرالىڭىز جوق، قاسىڭىزدا ادۆوكات تا جوق. بەينە ءبىر جات ەلدە وتىرعان ءتارىزدى. ءسويتىپ ادامداردىڭ قۇقىعى تاپتالادى. ءبىزدىڭ قوزعالىس مۇشەلەرىن دە ءدال وسىنداي جاعدايدا ارقايسىسىن بولەك الىپ كەتتى. جەلتوقساندا ادۆوكاتتاردى الىپ كەلگەن كەزىمىزدە ىشتەگى جاقتاستارىمىزعا كىرگىزبەدى. شاعىم قابىلداۋى ءتيىس پروكۋروردىڭ وزىمەن بايلانىستىرمادى. ءارتۇرلى ادىسپەن مورالدىق تۇرعىدا قىسىم جاسايدى»، – دەيدى بەلسەندى.
بۇعاۋداعى تالاپشىل قوعام: «نازىمنىڭ نوقتالانۋىنان دۋلاتتىڭ ولىمىنە دەيىن»
رەسپۋبليكالىق جۋرناليست بەللا ورىنبەتوۆانىڭ ايتۋىنشا، قازاقستاندا بيلىكتىڭ باستى ءۇش تارماعى (اتقارۋشى جانە زاڭ شىعارۋشى بيلىك، سوت جۇيەسى) ءبىر-بىرىنە «بەيتاراپ بولۋى كەرەك دەگەن زاڭدىلىق جوق».
– ەشقانداي دا جەكە-دارا پوزيتسيادا ەمەس، بارلىعى اۋىزجالاسقان ءبىر جۇيە، ءۇش تارماق بىرىگىپ كەتكەن. ماسەلەن، اكىمدىككە جاقپاي قالساڭ، وندا مىندەتتى تۇردە ۇستاۋدىڭ ءبىر امالىن تابادى. پروكۋرورعا شاعىمدانساڭ، مىرس ەتىپ ساركازممەن قارايدى، – دەيدى ول.
تاجىريبەلى قۇقىق قورعاۋشى باقىتجان تورەعوجينا اڭگىمەگە شاقىرىلىپ، ىلە-شالا سوتتالىپ كەتكەن نازىم سەرىكبەكوۆانىڭ ىسىندە كەراعارلىق بار دەسەدى. مۇنى «ماسقارا» دەپ اتادى.
– نازىمنىڭ جاعدايىندا ءتۇن ىشىندە سوتتايتىنداي قاجەتتىلىك بولعان جوق. بۇلاي سوتتايتىنداي ول بىرەۋگە اسا قاۋىپتى قىلمىسكەر ەمەس ەدى. سوتتىڭ بۇل ارەكەتى ءۇشىن ايىپتالۋشى تاراپ جوعارعى سوتقا شاعىم تۇسىرە الادى. سۋدياعا ەسكەرتۋ نە سوگىس بەرەدى، ايتپەسە ول مۇنى قايتالاي بەرەدى، نازىمنىڭ اكىمشىلىك ءىسى – بارىپ تۇرعان ماسقارالىق! ءىستى قاراعان سۋدياعا شاعىمدانۋ قاجەت، – دەيدى ول.
«زاڭدىق تۇرعىدا تۇنگى سوتتاردى توقتاتۋعا بولادى. سەبەبى ازاماتتىق بەلسەندىلەردىڭ سوتى كوبىنە تۇندە وتكىزىلەدى، ءتىپتى ولاردى ميتينگكە بارماي جاتىپ ۇيىنەن ۇستاپ اكەتەدى. نەلىكتەن بۇلاي ىستەيتىنىن سۇراۋ كەرەك. جوعارعى سوت ءاردايىم سوت پروتسەسىنىڭ اشىق وتەتىنىن، باق وكىلدەرى قاتىساتىنىن ايتىپ، العا تارتادى»، – دەيدى «ار.رۋح.حاق» قوعامدىق ۇيىمىنىڭ جەتەكشىسى.
اشىق كوزدەگى اقپاراتتارعا قاراعاندا، قازاقستاندا ەكس-پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ اقوردادان كىتاپحاناعا اۋىcقالى بەرى ەلدە جۇزدەگەن ازامات تۇنگى سوتتا سوتتالعان. تاۋەلسىز ساراپشىلار بيلىكتىڭ ءالى كۇنگە دەيىن ءىس جۇزىندە، ءتىپتى №184 جارلىق سياقتى قۇجاتتاردىڭ نەگىزىندە زاڭدىق تۇرعىدا دا نازارباەۆتىڭ قولىندا ەكەنىن، بيلىك ءترانزيتىنىڭ تولىق ىسكە اسپاعانىن ايتىپ، العا تارتادى. ماماندار «توقاەۆ تا بارا-بارا باستىعى نازارباەۆ سەكىلدى سوت بيلىگىنە كەسىلىپ-ءپىشىلىپ قويعان ساياسي مالىمدەمەلەر ارقىلى ىقپال ەتكىسى كەلەتىن لوببيستكە اينالىپ بارا جاتقانىنا» الاڭداۋلى.
الماتى وبل پركۋراتۋراسى. بەلسەندىلەر: «جالعان جالامەن قاماۋداعى ايگەرىم مەن دۋمانعا بوستاندىق!»
ارمان الىمبەكوۆ: مەن ول جەردىڭ رەزيدەنتسيا ەكەنىن بىلمەدىم. ەشنارسە بۇلدىرمەدىم.
قوساي ماحامباەۆ: وق تيگەن ادامدى قۇتقارام دەگەندە ءوزىمدى اتىپ تاستادى
رەزيدەنتسيا ءىسى. ورىنعازى سەرىكبول: بەيبىت شەرۋگە شىقتىم. ال، 269 باپتى مويىندامايمىن
كيبەرشابۋىلعا ۇشىراعان باق وكىلدەرى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا ارىز ءتۇسىردى