ەۋروپا ەلدەرى اتوم ەلەكتر ستانتسياسىنان باس تارتۋ پروتسەسىن باستادى. جەلتوقساندا شۆەيتساريا مەن گەرمانيا اەس جۇمىسىن توقتاتۋ تۋرالى شەشىم قابىلداسا، فرانتسيا ۇكىمەتى وسى اپتادا فەسسەنحايمداعى اتوم ەلەكتر ستانتسياسىنىڭ ەڭ ەجەلگى رەاكتورىن توقتاتاتپاق.
فرانتسياعا تيەسىلى فەسسەنحايمداعى اەس 1977 جىلى ىسكە قوسىلعان. بيىل 30 ماۋسىمدا نىسان تولىقتاي جابىلادى. شارا ۇكىمەتتىڭ جاڭا ەنەرگەتيكالىق ستراتەگياسىنا ساي قولعا الىنعان. وسىلايشا، پاريج 2035 جىلعا دەيىن ەلدەگى اتوم ەنەرگەتيكاسىنىڭ ۇلەسىن 75 پروتسەنتتەن 50 پايىزعا دەيىن قىسقارتۋدى جوسپارلاپ وتىر. ستانتسيانىڭ جابىلۋى ءۇشىن وپەراتور كومپانيا 400 ميلليون دوللار وتەماقى الادى.
شۆەيتساريادا 1973 جىلى اشىلعان ستانتسيا بەرن قالاسىنىڭ 100 جىل بويى ەنەرگەتيكالىق قۋات ءوندىرىپ كەلگەن. ميۋلەنبەرگ اەس-ى شۆەيتساريانىڭ بەس بىردەي اتوم ستانتسياسىنىڭ ءبىرى. قۋاتى 373 مەگاۆاتتى قۇرايدى. 2017 جىلى شۆەيتساريالىق اتوم ەلەكتروستانتسيالارى ەلدەگى ەلەكتردىڭ ۇشتەن ءبىرىن ءوندىرىپ كەلگەن. ال ەلەكتردىڭ 60%-ى گيدروەلەكتروستانتسيالارعا تيەسىلى. ال بالامالى قۋات كوزدەرىنىڭ ۇلەسى 5%. بۇل – 2017 جىلعى يادرولىق ەنەرگەتيكادان باس تارتۋ تۋرالى رەفەرەندۋمنان كەيىن جابىلعان العاشقى ستانتسيا بولماق. سودان بەرى مەملەكەت كۇن، جەل جانە گيدروەنەرگەتيكانىڭ ۇلەسىن بارىنشا ارتتىرىپ كەلەدى.
گەرمانيا اتوم ەلەكتر ستانتسياسىنان 2022 جىلى باس تارتپاق. سونىمەن بىرگە شۆەيتساريا بيلىگى جاڭا يادرولىق رەاكتورلاردى سالمايتىنىن، ال قالعان ستانتسيالاردى قىزمەت ەتۋ ۋاقىتى اياقتالعاننان كەيىن جاباتىنىن جاريا ەتتى. شۆەيتسارياداعى قالعان ەلەكتر ستانتسيالاردىڭ ناقتى قاشان جابىلاتىنى بەلگىسىز. ايتسە دە جۇمىسىن توقتاتاتىن كەلەسى ستانتسيا گەرمانيامەن شەكاراداعى 1969 جىلى سالىنعان بەتسناۋ بولۋى مۇمكىن.
چەرنوبىلدە بولعان جاعدايدان كەيىن يتاليا اتوم ەلەكتر ستانتسياسى قۇرىلىسىنا تىيىم سالعان. ال فۋكۋسيما اپاتىنان كەيىن جاپونيا ەلدەگى كوپتەگەن ستانتسيانىڭ جۇمىسىن توقتاتتى. بىراق رەسەي، قىتاي، اقش سىندى الپاۋىتتار ءالى كۇنگە دەيىن اتوم ەلەكتر ستانتسيالارىنىڭ قۇرىلىسىن جالعاستىرىپ وتىر. جاپپاي ەلەكتر موبيلگە كوشۋ ماسەلەسىن قولعا العان ۇلىبريتانيادا جاڭا 20 ەنەرگەتيكالىق بلوك سالۋ جوسپارلانعان.
اەس-تەگى العاشقى اپات 1979 جىلى 28 ناۋرىزدا اقش-تىڭ پەنسيلۆانيا شتاتىنداعى تري-مايل-ايلەند ستانتسياسىندا ورىن الدى. اپاتقا رەاكتورداعى سۋىتۋ تىزىمىندەگى نۇقساندار مەن سول جەردەگى مامانداردىڭ قاتەلىكتەرى سەبەپ بولعان. ناتيجەسىندە يادرولىق وتىن ەرىپ كەتكەن. اپات سالدارىن جويۋ ءۇشىن 1 ميلليارد دوللار مەن 14 جىل كەتكەن.
اەس قازاقستاندا...
العاشقى اتوم ەلەكتر ستانتسياسى 1954 جىلى كسرو-نىڭ وبنينسك قالاسىندا قۇرىلدى. وسىدان سوڭ انگليا، فرانتسيا، اقش سياقتى الپاۋىت ەلدەردە اەس جۇمىس ىستەي باستادى. 1973 جىلى قازاقستانداعى اقتاۋ قالاسىندا العاشقى اەس قۇرىلدى. بىراق قازىر ول توقتاپ تۇر. 20 جىل بويى حالىقتى ەلەكتر ەنەرگياسى جانە تازا اۋىز سۋىمەن قامتاماسىز ەتكەن اەس رەاكتورلارىن قايتا ىسكە قوسۋ قاراستىرىلىپ جاتىر. بۇعان قاتىستى شەشىم وسى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن شىعادى. قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستاندا اتوم ەنەرگياسىن قولدانىلمايدى، ايتسە دە ماگاتە مالىمەتىنشە، ەلىمىزدىڭ ۋران قورى 900 مىڭ توننا دەپ باعالانىپ وتىر. دەگەنمەن ەلىمىزدە اەس قۇرىلىسىن باستاۋ ماسەلەسى ءجيى كوتەرىلىپ وتىر. مىسالى، 2015 جىلى بۇرىنعى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ پەن جاپونيا پرەمەر-ءمينيسترى سيندزو ابەنىڭ كەزدەسۋىندە ەلىمىزدە اەس-ءتى جاپون تەحنولوگياسى بويىنشا سالۋ تۋرالى كەلىسىم بولعان. اەس سالۋ ورنى دەپ وسىعان دەيىن اقتاۋ، شقو-داعى كۋرچاتوۆ قالاسى جانە الماتى وبلىسىنداعى ۇلكەن اۋىلى اتالىپ كەلەدى.
بەرتىن كەلە، قازاقستاندا اەس قۇرىلىسىن رەسەيلىك تەحنولوگيامەن جۇرگىزۋدى كرەملدەگى كەزدەسۋى كەزىندە ەل پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆقا رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين ۇسىنعان بولاتىن. 3 ساۋىردە وتكەن جيىندا پۋتين توقاەۆ ەكەۋى «بەيبىت اتوم سالاسىنداعى سەرىكتەستىك» جايلى تالقىلاعانىن ايتقان. ونىڭ سوزىنشە، «ۋران ءوندىرۋ جانە بايىتۋ بويىنشا قازاقستان مەن رەسەيدىڭ بىرلەسكەن التى ونەركاسىبى جۇمىس ىستەيدى».
قر ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى تاراتقان حابارلامادا: «2030 جىلعا قاراي قازاقستاننىڭ وڭتۇستىگىندە 2,7 گۆت-قا دەيىن بازالىق قۋات تاپشىلىعى كۇتىلۋدە. ەلىمىزدىڭ وڭتۇستىگىندە بۋ-گاز، گيدرو جانە اتوم ستانتسيالارىن سالۋ سياقتى ءارتۇرلى وتىن جانە ەنەرگيا كوزدەرىن پايدالانا وتىرىپ، بازالىق جانە مانەۆرلىك گەنەراتسيانى ەنگىزۋ ارقىلى تاپشىلىقتى جابۋ مۇمكىندىگىن قاراستىرىپ وتىر. تەك مۇمكىندىكتەر جانە ۇسىنىلاتىن جوبالار تياناقتى زەرتتەلگەن سوڭ عانا ەلەكتر ەنەرگياسىن وندىرۋگە قازاقستان ءۇشىن نەعۇرلىم وڭتايلى جانە قولايلى تەحنولوگيالار ايقىندالاتىن بولادى»، – دەلىنگەن.
قازاقستاندا سالىنۋى ىقتيمال اتوم ەلەكتر ستانتسياسىنا (اەس) ارنالعان اۋماق رەتىندە الماتى وبلىسىنداعى ۇلكەن اۋىلى مەن شىعىس قازاقستان وبلىسىنداعى كۋرچاتوۆ قالاسى تاڭدالعان. اتالعان مالىمدەمەدەن كەيىن، قازاقستان ازاماتتارى ستانتسيادان تونەتىن وراسان زور قاۋىپتى ايتىپ، اەس قۇرىلىسىنان باس تارتۋدى تالاپ ەتتى.
شەرزاتتىڭ ءولىمى ىسىنە قاتىستى قۇپيا ۆيدەونى جاريالاۋ كىمگە كەرەك بولدى؟ – ساراپشىلار مەديا سىنى
كوميسسيا مەن باقىلاۋشى ەسەبىندەگى ايىرماشىلىق: الماتىدا رەفەرەندۋم قالاي ءوتىپ جاتىر؟
رىسبەك سارسەنبايۇلى: اەس – جارىلىپ كەتۋگە شاق تۇرعان بومبانى قۇشاقتاپ وتىرعانمەن بىردەي
قاراعايعا قارسى بۇتاق. دۋماننىڭ سوت تەرگەۋى اياقتالدى. 29 شىلدە ءجارىسسوز.
الماتى وبل پركۋراتۋراسى. بەلسەندىلەر: «جالعان جالامەن قاماۋداعى ايگەرىم مەن دۋمانعا بوستاندىق!»
جاۋاعاشتى تۇرمەسى ايگەرىمدى تاعايىندالعان ەمگە جىبەرمەي جاتىر