ءسۇريا ەسكالاتسياسى: تۇركيا مەن رەسەي قاقتىعىس شەگىندە

يدليب پروۆينتسياسىنداعى جاعداي ءماز ەمەس. اپتا باسىندا اساد اسكەرىنىڭ سوققىسىنان تۇرىك ساربازدارى قازا تاپتى. كەيىننەن تۇركيا سوققىعا جاۋاپ بەرەتىنىن حابارلاپ، رەسەيمەن قارىم-قاتىناستى قايتا قاراۋ مۇمكىندىگى تۋرالى ءسوز قوزعادى. بۇل رەتتە ءبىر سۇراق تۋىندايدى: انكارا مەن ماسكەۋ بايلانىسى ساياسي قاقتىعىسقا ۇلاسۋى مۇمكىن بە؟ ساراپتاپ كورەلىك.

كۇنى بۇگىنگە دەيىن باشار اسادتىڭ باسشىلىعىمەن ءسۇريا اسكەرى پرويراندىق اسكەري توپتارمەن بىرگە ءالى كۇنگە دەيىن ەلدىڭ سولتۇستىك-باتىسىنداعى يدليب پروۆينتسياسىندا شابۋىلىن جالعاستىرىپ كەلەدى. ءوز كەزەگىندە بۇل ارەكەت تۇركيانىڭ نارازىلىعىن تۋعىزىپ وتىر. سونىمەن قاتار ءسۇريا اسكەرلەرى داماسك-الەپپو تراسساسىن باقىلاۋعا العان.

اقپاننىڭ وزىندە ءسۇريا ارمياسىنىڭ ارتيللەريالىق شابۋىلدارىنان 12 تۇرىك اسكەرى جانە ءبىر ازاماتى قازا تاپتى. بۇعان جاۋاپ رەتىندە تۇركيا ءسۇريانىڭ 115 ۇكىمەتتىك عيماراتتارىن نىساناعا الىپ، 101 سۇريالىق جاۋىنگەردىڭ كوزىن جويعانىن ايتتى. ادام شىعىندارى تۋرالى ءسۇريا مالىمەت تاراتپادى.

ارتىنشا مالىمدەمە جاساعان تۇركيا پرەزيدەنتى رەجەپ تايىپ ەردوعان: «سۇرياعا دەرەۋ جاۋاپ قايتاردىق جانە رەسمي ادامدارىنا نارازىلىعىمىزدى جەتكىزدىك. اسىرەسە، يدليب ايماعىندا پارمەندى سوققى جاسادىق، بىراق بۇل جەتكىلىكتى ەمەس، ولار تۇرىك اسكەرلەرىنە شابۋىل جاساعان سايىن ەسەلەنگەن جاۋاپ الىپ وتىرادى. ءبىز بۇنى اشىق ەسكەرتەمىز»، – دەدى.

تۇركيا vs رەسەي: قاقتىعىس شەگىندە

بىرىنشىدەن، يدليب تۇركيا ءۇشىن ستراتەگيالىق جاعىنان ماڭىزدى ايماق. انكارا بۇل ماڭدى «ىقپال ەتۋ ايماعى» دەپ سانايدى. 2017 جىلى يدليب پروۆينتسياسىندا ءتورتىنشى دەەسكالاتسيا ايماعى قۇرىلعان. بۇۇ-نىڭ دەرەكتەرىنە سۇيەنسەك، بۇل جەردە «دجەبحات ان-نۋسرا» مەن «ءال-كايدا» تەررورلىق ۇيىمىنىڭ شامامەن 10 مىڭعا جۋىق اسكەرلەرى بار. سول كەزدەن بەرى ايماقتىڭ حال-احۋالى قىل ۇستىندە تۇر. ۇشتىك سامميت ناتيجەسىندە تۇركيا ونداعى قارۋلى قاتىعىستى دوعارۋدى ۇسىندى. ال پۋتين باشار اساد ءيدليبتى ءوز يەلىگىنە قايتارۋعا قۇقىلى دەگەن مالىمدەمە جاسادى. بىراق، ءسامميتتىڭ قورىتىندىسىنا بۇۇ-نىڭ كوڭىلى تولعان جوق. ولار ءار ەل ءوز ۇستانىمىنان قايتپاسا، «XXI عاسىرداعى ەڭ اۋقىمدى گۋمانيتارلىق اپات» بولۋى مۇمكىن دەگەن بولجام جاسادى.

ەكىنشىدەن، اساد كۇشتەرى راديكالدى يسلام توپتارىنا عانا ەمەس، تۇركيا قولدايتىن وپپوزيتسيالىق ۇيىمدارعا دا سوققى جاساعان. وسىعان دەيىن «ەركىن سۇريالىق اسكەر» اتالعان توپ «ۇلتتىق ارميا» بوپ قۇرىلدى. دەمەك انكارا بۇل اليانسپەن بايلانىسىنان باس تارتا المايدى: ولار تۇركيا اسكەرلەرىنىڭ كۇرد جاساقتارىمەن جانە راديكالدى يسلاميستەرمەن كۇرەستە كومەكتەسەدى.

سوڭعى مالىمەتتەر بويىنشا، سوققى سالدارىنان ءسۇريادا 14 تۇرىك اسكەرى قازا تاپقان. تۇركيا پرەزيدەنتى رەجەپ تايىپ ەردوعان «ەگەر دە ءبىر تۇرىك سولداتى زارداپ شەكسە، انكارا سۇريالىق توپتارعا سوققىمەن جاۋاپ بەرەدى» – دەدى. مۇنىمەن قاتار، تۇركيا سۇرياعا ۋلتيماتۋم قويدى: اقپاننىڭ سوڭىنا دەيىن اساد كۇشتەرى رەسەيدىڭ قولداۋىمەن ءوز بولىمشەلەرىن يدليبتەن تولىق شىعارۋى ءتيىس.

انكارانى الاڭداتاتىن تاعى ءبىر فاكتور – بوسقىندار ماسەلەسى. ەردوعان ءسۇريا مەن رەسەيدى يدليب پروۆينتسياسىندا بەيبىت تۇرعىندارعا قاساقانا سوققى جاساعان دەپ ايىپتاپ وتىر. سوڭعى جىلدارى تۇركياعا سۇريالىق ميگرانتتار كەرۋەنى اعىلعان. رەسمي انكارانىڭ بولجامىنشا، ميگرايتسيالىق ماسەلەلەردىڭ ورىن الۋىنا رەسەيدىڭ تىكەلەي ىقپالى بار. ۋاقىت وتە كەلە بۇل – تۇركيا-ءسۇريا شەكاراسىندا گۋمانيتارلىق اپات تۋدىرۋى مۇمكىن. سەبەبى يدليبتە بوسقىندار كوپ شوعىرلانعان. گۋمانيتارلىق ۇيىمداردىڭ مالىمەتتەرى بويىنشا، پروۆينتسيادا قازىر 3,5 ملن-عا جۋىق ازاماتتىق تۇلعالار بار.

زەرتتەۋشى دجوزەف داەر باتىس ەلدەرى سۇريالىق رەجيممەن كەز كەلگەن ماسشتابتى اسكەري قاقتىعىس جاعدايىندا انكاراعا قولداۋ بىلدىرەدى دەيدى. داەردىڭ پىكىرىنشە، تۇركيا شيەلەنىستى توقتاتقىسى كەلەدى جانە رەسەيمەن ءوز قارىم-قاتىناسىنا قاۋىپ توندىرمەيدى.

«ماسكەۋ – داماسك پەن انكارادا اسادتىڭ دۇشپاندىق جوسپارلارىن جۇزەگە اسىرۋدى ۇدەتۋگە دە، توقتاتۋعا دا قابىلەتتى جالعىز ويىنشى. باتىس جانە تاياۋ شىعىس دەرجاۆالارىمەن بايلانىستى بولىپ، رەسەيمەن تىعىز قارىم-قاتىناستا بولعىسى كەلەدى»، – دەپ اتاپ ءوتتى پروفەسسور داەر.

پايىم

ءسۇريا ەسكالاتسياسى، يدليب ماسەلەسىندە تۇركيا مەن رەسەي ءۇشىن ساياسات جانە ەكونوميكا ماسەلەسى تۇر. بيىلعى جىلدىڭ باسىندا تۇركيا مەن رەسەي پرەزيدەنتتەرى تۇركيا ارقىلى وڭتۇستىك ەۋروپاعا رەسەيلىك تابيعي گازدى تاسىمالدايتىن TurkStream قۇبىرىن رەسمي تۇردە ىسكە قوستى. ياعني كەز كەلگەن ققاتىعىس كونفرونتاتسياعا ۇلاسپاس ءۇشىن تاراپتاردىڭ رەسمي كەلىسسوزدەرى قاجەت، ال اسكەري ماسەلەلەر گيبريدتى سوعىس ارقىلى شەشىم تابا الادى.

وسىعان دەيىن بىرنەشە مارتە ماسكەۋگە قاراتا وكپە-نازىن ءبىلدىرىپ، سىنعا العان پرەزيدەنت ەردوعان تۇركيا مەن رەسەي ءسۇريا داعدارىسىنا بايلانىستى ورىن الىپ وتىرعان كەلىسپەۋشىلىكتى بەيبىت جولمەن شەشۋگە ۇمتىلۋى ءتيىس دەپ اتاپ ءوتتى. قانشا دەگەنمەن، «وگىزدى دە ولتىرمەي، اربانى دا سىندىرماۋعا» تىرىسىپ باققان تۇرىك باسشىسى ەردوعان ساياسي ارەنادا ۇپاي جوعالتقىسى كەلمەيدى جانە رەسەيمەن ەكونوميكالىق بايلانىستارعا نۇقسان كەلتىرۋ انكاراعا ۇتىس اكەلمەسى انىق.

"The Qazaq Times"