Süriya eskalaciyası: Türkiya men Resey qaqtığıs şeginde

Idlib provinciyasındağı jağday mäz emes. Apta basında Asad äskeriniñ soqqısınan türik sarbazdarı qaza taptı. Keyinnen Türkiya soqqığa jauap beretinin habarlap, Reseymen qarım-qatınastı qayta qarau mümkindigi turalı söz qozğadı. Bwl rette bir swraq tuındaydı: Ankara men Mäskeu baylanısı sayasi qaqtığısqa wlasuı mümkin be? Saraptap körelik.

Küni büginge deyin Başar Asadtıñ basşılığımen Süriya äskeri proirandıq äskeri toptarmen birge äli künge deyin eldiñ soltüstik-batısındağı Idlib provinciyasında şabuılın jalğastırıp keledi. Öz kezeginde bwl äreket Türkiyanıñ narazılığın tuğızıp otır. Sonımen qatar Süriya äskerleri Damask-Aleppo trassasın baqılauğa alğan.

Aqpannıñ özinde Süriya armiyasınıñ artilleriyalıq şabuıldarınan 12 türik äskeri jäne bir azamatı qaza taptı. Bwğan jauap retinde Türkiya Süriyanıñ 115 ükimettik ğimarattarın nısanağa alıp, 101 süriyalıq jauıngerdiñ közin joyğanın ayttı. Adam şığındarı turalı Süriya mälimet taratpadı.

Artınşa mälimdeme jasağan Türkiya prezidenti Rejep Tayıp Erdoğan: «Süriyağa dereu jauap qaytardıq jäne resmi adamdarına narazılığımızdı jetkizdik. Äsirese, Idlib aymağında pärmendi soqqı jasadıq, biraq bwl jetkilikti emes, olar türik äskerlerine şabuıl jasağan sayın eselengen jauap alıp otıradı. Biz bwnı aşıq eskertemiz», – dedi.

Türkiya vs Resey: Qaqtığıs şeginde

Birinşiden, Idlib Türkiya üşin strategiyalıq jağınan mañızdı aymaq. Ankara bwl mañdı «ıqpal etu aymağı» dep sanaydı. 2017 jılı Idlib provinciyasında törtinşi deeskalaciya aymağı qwrılğan. BWW-nıñ derekterine süyensek, bwl jerde «Djebhat an-Nusra» men «äl-Kaida» terrorlıq wyımınıñ şamamen 10 mıñğa juıq äskerleri bar. Sol kezden beri aymaqtıñ hal-ahualı qıl üstinde twr. Üştik sammit nätijesinde Türkiya ondağı qarulı qatığıstı doğarudı wsındı. Al Putin Başar Asad Idlibti öz ieligine qaytaruğa qwqılı degen mälimdeme jasadı. Biraq, sammittiñ qorıtındısına BWW-nıñ köñili tolğan joq. Olar är el öz wstanımınan qaytpasa, «XXI ğasırdağı eñ auqımdı gumanitarlıq apat» boluı mümkin degen boljam jasadı.

Ekinşiden, Asad küşteri radikaldı islam toptarına ğana emes, Türkiya qoldaytın oppoziciyalıq wyımdarğa da soqqı jasağan. Osığan deyin «Erkin süriyalıq äsker» atalğan top «Wlttıq armiya» bop qwrıldı. Demek Ankara bwl al'yanspen baylanısınan bas tarta almaydı: olar Türkiya äskerleriniñ kürd jasaqtarımen jäne radikaldı islamistermen küreste kömektesedi.

Soñğı mälimetter boyınşa, soqqı saldarınan Süriyada 14 türik äskeri qaza tapqan. Türkiya prezidenti Rejep Tayıp Erdoğan «eger de bir türik soldatı zardap şekse, Ankara süriyalıq toptarğa soqqımen jauap beredi» – dedi. Mwnımen qatar, Türkiya Süriyağa ul'timatum qoydı: aqpannıñ soñına deyin Asad küşteri Reseydiñ qoldauımen öz bölimşelerin Idlibten tolıq şığaruı tiis.

Ankaranı alañdatatın tağı bir faktor – bosqındar mäselesi. Erdoğan Süriya men Reseydi Idlib provinciyasında beybit twrğındarğa qasaqana soqqı jasağan dep ayıptap otır. Soñğı jıldarı Türkiyağa süriyalıq migranttar kerueni ağılğan. Resmi Ankaranıñ boljamınşa, migraiciyalıq mäselelerdiñ orın aluına Reseydiñ tikeley ıqpalı bar. Uaqıt öte kele bwl – Türkiya-Süriya şekarasında gumanitarlıq apat tudıruı mümkin. Sebebi Idlibte bosqındar köp şoğırlanğan. Gumanitarlıq wyımdardıñ mälimetteri boyınşa, provinciyada qazir 3,5 mln-ğa juıq azamattıq twlğalar bar.

Zertteuşi Djozef Daer Batıs elderi süriyalıq rejimmen kez kelgen masştabtı äskeri qaqtığıs jağdayında Ankarağa qoldau bildiredi deydi. Daerdiñ pikirinşe, Türkiya şielenisti toqtatqısı keledi jäne Reseymen öz qarım-qatınasına qauip töndirmeydi.

«Mäskeu – Damask pen Ankarada Asadtıñ dwşpandıq josparların jüzege asırudı üdetuge de, toqtatuğa da qabiletti jalğız oyınşı. Batıs jäne Tayau Şığıs derjavalarımen baylanıstı bolıp, Reseymen tığız qarım-qatınasta bolğısı keledi», – dep atap ötti professor Daer.

Payım

Süriya eskalaciyası, Idlib mäselesinde Türkiya men Resey üşin sayasat jäne ekonomika mäselesi twr. Biılğı jıldıñ basında Türkiya men Resey prezidentteri Türkiya arqılı oñtüstik Europağa reseylik tabiği gazdı tasımaldaytın TurkStream qwbırın resmi türde iske qostı. YAğni kez kelgen qqatığıs konfrontaciyağa wlaspas üşin taraptardıñ resmi kelissözderi qajet, al äskeri mäseleler gibridti soğıs arqılı şeşim taba aladı.

Osığan deyin birneşe märte Mäskeuge qarata ökpe-nazın bildirip, sınğa alğan prezident Erdoğan Türkiya men Resey Süriya dağdarısına baylanıstı orın alıp otırğan kelispeuşilikti beybit jolmen şeşuge wmtıluı tiis dep atap ötti. Qanşa degenmen, «ögizdi de öltirmey, arbanı da sındırmauğa» tırısıp baqqan türik basşısı Erdoğan sayasi arenada wpay joğaltqısı kelmeydi jäne Reseymen ekonomikalıq baylanıstarğa nwqsan keltiru Ankarağa wtıs äkelmesi anıq.

"The Qazaq Times"