اقش پرەزيدەنتى اكىمشىلىگىنىڭ ءتۇرلى نارازىلىق پەن قىسىمعا تاپ بولۋىنا قاراماستان، مەملەكەتتىك دەپارتامەنت وسمان يمپەرياسى كەزىندەگى ارميان قىرعىن تۋرالى مامىلەسىن وزگەرتپەيتىنىن ءبىلدىردى. بۇعان دەيىن اقش كونگرەسىنىڭ ەكى پالاتاسى دا 1915 جىلعى ارميان قىرعىنىن گەنوتسيد دەپ تانىعان رەزوليۋتسيانى قابىلداعان بولاتىن.

«ارميان گەنوتسيدى» جانە «امەريكالىق ۇندىستەر گەنوتسيدى»

مەملەكەتتىك دەپارتامەنتتىڭ بۇنداي مالىمدەمەسى اقش پەن تۇركيا اراسىندا قارىم-قاتىناس سالقىنداپ، «قايىم ايتىسۋلار» كۇشەيىپ تۇرعان كەزدە جاسالدى. بيىل 24 ءساۋىر كۇنى گەنوتسيد قۇرباندارىن ەسكە الۋ شاراسى كەزىندە پرەزيدەنت ترامپ تا ارميان قىرعىنى تۋرالى ءسوز قوزعاعان بولاتىن. ول كەزدە ترامپ: «ميلليونعا جۋىق ادامدى ءولتىرىپ، دەپورتاتسيا جۇرگىزۋ XX عاسىرداعى ۇرەيدى ۇشىرعان زۇلىمدىقتىڭ ءبىرى»، – دەگەن ەدى.

اقش پەن تۇركيا پرەزيدەنتتەرى. فوتو: Centre for Turkey Studies.

ارينە، اقش-تىڭ بۇل مامىلەسى يمپەريا مۇراگەرى تۇركيا تارابىنان جاۋاپسىز قالعان جوق. وسى اپتانىڭ باس شەنىندە پرەزيدەنت ەردوعان ەلىندەگى اقش-تىڭ اسكەري بازالارىن جاۋىپ تاستايتىنىن ەسكەرتە كەتتى. بۇعان قوسا ەردوعان تۇركيا رەسمي تۇردە اقش-تى امەريكا قۇرلىعىنىڭ جەرگىلىكتى حالقىنا (امەريكالىق ۇندىستەرگە) گەنوتسيد جاسادى دەپ تانۋى دا مۇمكىن ەكەنىن ايتتى.

اقش پەن تۇركيا اراسىنداعى سالقىندىققا رەسەيلىك اۋە قورعانىس جۇيەسىنەن باستالعان داۋ تۇرتكى بولعان. ۋاشينگتون رەسەيدىڭ S-400 جۇيەسىن ساتىپ الۋدان باس تارتۋدى تالاپ ەتىپ كەلەدى، بىراق، بۇعان انكارا كونگەن ەمەس. ەردوعان بىرەر كۇن بۇرىن «قاجەت بولسا ىنجىرلىك جانە كۇرەجىكتەگى ەكى اسكەري بازانى جاۋىپ تاستايتىنىن» ءبىلدىردى. «تاراپتار كەيىن وڭاۋعا مۇمكىن بولماي قالاتىن قادامداردى جاساماۋى كەرەك»، – دەدى تۇرىك باسشىسى تەلەارناداعى مالىمدەمەسىندە.

اقش تۇركيانىڭ اسكەري بازاسىنا قانشالىق مۇقتاج

شەتەلدىك بىرنەشە اسكەري بازالاردى جاۋىپ تاستاۋ تۋرالى تۇركيا بۇعان دەيىن دە ايتقان، سول ارقىلى باتىستىق وداقتاستارىنا ەسكەرتۋ بەرىپ كەلگەن. بىراق، بۇل جولعىنىڭ ءجونى بولەك. بۇل رەت اقش-پەن بولعان مامىلەسى ۋشىعىپ تۇرعان كەزدە وسىنداي ەسكەرتۋ جاسادى. كۇرەجىكتەگى اسكەري بازا اقش قانا ەمەس، ناتو ۇيىمى ءۇشىن دە اسا ماڭىزدى. سەبەبى، وندا ناتو-عا جاسالعان اۋە شابۋىلىنان الدىن الا مالىمەت بەرە الاتىن AN-TPY-2 جۇيەسى ورنالاستىرىلعان. بۇل جۇيە 2012 جىلى ورناتىلعان، كەزىندە كەڭەس وداعىنىڭ اۋە شابۋىلىنان ساقتانۋ ماقساتىندا ورناتىلعان راداردىڭ ورنىنا AN-TPY-2 جۇيەسى ورنالاستىرىلعان. قازىر ول يران باعىتىن كوزدەپ تۇر.

العاشىندا رەسەي اتالعان راديولوكاتسيالىق ستانسانىڭ بۇل اراعا جايعاسۋىنا قارسىلىق تانىتتى. كەيىن ونىڭ باعىتى يرانعا قاراعاننان كەيىن ماسكەۋ قارسىلىعىن توقتاتتى. AN-TPY-2 ورنالاسقان اسكەري بازانى سىرتتاي تۇرىك اسكەرلەرى كۇزەتكەنىمەن، راداردى باقىلاۋ تولىقتاي امەريكالىقتاردىڭ قولىندا.

اۋە بازاسى جانە اقش-تىڭ تۇركياداعى يادرولىق قارۋى

ال، ىنجىرلىكتەگى اسكەري اۋە بازاسىنىڭ ماڭىزى دا وتە زور. بۇل ستراتەگيالىق ماڭىزدى بازالاردىڭ ءبىرى. ناتو ونى شالعىنشى ۇشاقتار ءۇشىن پايدالانىپ كەلگەن. بۇل اۋە بازاسى ورتا شىعىستا اۋە وپەراتسيالارىن جۇرگىزۋ ءۇشىن اسا قولايلى بولۋمەن تانىمال. يراك، ءسۇريا سوعىستارى كەزىندە دە بۇل اۋە بازاسى امەريكالىق اسكەري كۇشتەر ءۇشىن بەلسەندى ءارى ءتيىمدى قىزمەت كورسەتە العان. بازانى تۇركيا مەن اقش-تان تىس بريتانيانىڭ كورولدىك اۋە كۇشتەرى عانا پايدالانا الادى. سونداي-اق، بۇل بازادا اقش-تىڭ يادرولىق قارۋى بار دەگەن بەيرەسمي مالىمەتتەردە تاراپ كەلەدى. كوپ جىلدان بەرى بۇل تۋرالى بىردە-ءبىر رەسمي ءسوز ايتىلماعان ەدى، تەك پرەزيدەنت ترامپ قانا بۇل جوسىندى بۇزىپ، يادرولىق قارۋدىڭ بار ەكەنىن مويىنداپ قويدى. ترامپتىڭ اعاتتىعىنان كەيىن ول ارادان يادرولىق قارۋدى شىعارىپ كەتتى مەن، الدە ءالى دە تۇرىك جەرىندە تۇر ما، بۇل تۋرالى دا انىق مالىمەت بولعان جوق.

اقش پەن تۇركيا اراسىندا قانداي كەلىسىمدەر بولعانى بىزگە بەي ءمالىم. بىراق، رەسەيلىك اۋە قورعانىس جۇيەسى مەن F-35 ۇشاقتارىنىڭ تارتىستى ويىندارىنان كەيىن، ەردوعان ترامپتىڭ "اق باتاسىن" العاندا بولۋى مۇمكىن. فوتو: ALEX-NEWS

يادرولىق قارۋ ناتو ىشىندەگى «يادرولىق الماسۋ» دەگەن قورعانىس جوباسى بويىنشا تۇركياعا كەلگەن. «يادرولىق الماسۋ» جوباسى بويىنشا وزگە وداقتاستارعا يادرولىق قارۋ جەتكىزۋ قۇقىعى تەك اقش-تا عانا بار. وسى جوبا اياسىندا اقش-تىڭ تۇركيادا، بەلگيادا، گەرمانيادا جانە يتاليا قاتارلى ەلدەردە يادرولىق قارۋلارى بار. بىراق، بۇل ەلدەر يادرولىق قارۋدى دەربەس پايدالانا المايدى، سەبەبى يادرولىق قارۋدىڭ قوزعالتقىش كودى اقش-قا عانا ايان. ءار ەلدەگى بۇل يادرولىق قارۋلار قۇپيا كۇيدە جانە قاۋىپسىز ورىنعا جايعاستىرىلعان. امەريكالىق قارۋلى كۇشتەردىڭ كۇزەتىندە بولادى جانە ونى الىپ كەتە الادى.

اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ جانە تۇركيا باسشىسى رەجەپ تايىپ ەردوعان. فوتو: https://img.zik.ua

كۇرد ماسەلەسى جانە امەريكا-تۇرىك قاتىناسى

ءسۇريا سوعىسى باستالىپ، كۇرد كۇشتەرى وڭىردەگى گەوساياسي ويىندارعا ارالاسا باستاعاندا اقش پەن تۇركيا اراسىنداعى قاتىناسى سالقىنداي باستادى. سۇرياداعى كۇرد كۇشتەرىن انكارا تەررورلىق توپ قاتارىندا تانيدى جانە تۇركيانىڭ تۇتاستىعىنا قاۋىپ توندىرەتىن كۇشتەردىڭ ءبىرى دەپ قارايدى. ال، اقش بولسا، كۇردتەردى تەررورلىق توپتارعا قارسى كۇرەستەگى وداقتاس ەتتى.

2011 جىلدان بەرى اقش پەن تۇركيا اراسىندا سالقىندىق سالعان ماسەلەلەر جەتەرلىك، تىزە كەتەر بولساق: «ءسۇريا سوعىسى، سۇرياداعى قارۋلى توپتار، كۇرد كۇشتەرى (PKK مەن YPG قارۋلى توپتارى), فەتحوللاح گۇلەندى قايتارىپ بەرۋ ماسەلەسى، S-400 جۇيەسى مەن F-35 ۇشاقتارىنىڭ داۋى. مىنە وسىنىڭ ءبارى انقارا (انكارا) – ۋاشينگتون اراسىن قوجىراتىپ، سوڭىندا گەنوتسيد داۋىنا دەيىن اكەلىپ تىرەدى. بۇل قايشىلىقتا ۇلكەن گەوساياسي مۇددەلەردىڭ بار ەكەنى دە بەلگىلى.

“The Qazaq Times”