پەتەر حاندكە – دانىشپان، الدە "قۇبىجىق": نوبەل لاۋرەاتى جانە ميلوشەۆيچ كولەڭكەسى

2019 جىلعى نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى پەتەر حاندكە ادەبي تاجىريبەلەرىمەن جانە ۆيم ۆەندەرس فيلمدەرىنىڭ ستسەناريلەرى ارقىلى تانىمال. بىراق ونىڭ شىعارماشىلىعى «تيران» رەتىندە تانىلعان باسشى سلوبودان ميلوشەۆيچتى اقتادى جانە تاريحتى بۇرمالادى دەپ سىنعا الىنىپ كەلەدى.

الەمدىك دەڭگەيدەگى ماراپاتقا يە بولعاننان كەيىن كوسوۆو، بوسنيا مەن گەرتسەگوۆينا جۇرتى حاندكەنى «نون-گرات شەبەرى جانە جالعان زەرتتەۋشى» دەپ ايىپتادى. حاندكەنىڭ ءوزى 2006 جىلى New York Times-كە بەرگەن سۇحباتىندا جاس كەزىندە نوبەل سىيلىعى تۋرالى ارمانداعانىن، بىراق يۋگوسلاۆيانى قولداعانى ءۇشىن بۇل مارتەبەگە يە بولا المايتىنىن ايتقان.

حاندكە 1942 جىلى اۋستريادا تۋعان: اناسى سلاۆيان، ال اكەسى نەمىس سولداتى بولدى. جازۋشى ءوزىنىڭ راديكالدى مالىمدەمەلەرىمەن تانىمال. ول توماس مانن مەن فرانتس كافكا ەڭبەكتەرىن «قوقىس جانە ەكسپەريمەنتكە تولى» دەيدى.

حاندكەنىڭ 1966 جىلى جارىق كورگەن «كورەرمەندەردى قورلاۋ» پەساسى دا بىرنەشە مارتە سىن استىندا قالعان بولاتىن. اۆتور «اسپان استىنداعى بەرلين» فيلمىنە ستسەناري جازىپ، اتالعان تۋىندى كانن فەستيۆالىنىڭ جۇلدەگەرى اتاندى.

سەربيا ءۇشىن، ميلوشەۆيچ ءۇشىن

سلوبودان ميلوشەۆيچ – الەمدىك ساياساتتا «جاۋىز باسشى جانە ديكتاتور» رەتىندە بەلگىلى. ونىڭ اتىمەن 1990 جىلداردىڭ باسىندا يۋگوسلاۆيانىڭ ىدىراۋىنان كەيىن جانە 1999 جىلى ناتو قارۋلى كۇشتەرىنىڭ اۋقىمدى اسكەري ءىس-قيمىلى سالدارىنان ورىن العان ەتنيكالىق قاقتىعىستار مەن ازاماتتىق سوعىستاردىڭ كۇردەلى جانە درامالىق تىزبەگى بايلانىستى. سونىمەن قاتار، ميلوشەۆيچ وپپوزيتسياداعى جەتەكشى ۆۋك دراسكوۆيچتى دە 1999 جىلى قاساقانا ولتىرمەك بولعان. سلوبودان ميلوشەۆيچ ادامزاتقا قارسى گەنوتسيدتە ايىپتالىپ، 1990 جىلدارداعى سوعىس قىلمىسكەرى رەتىندە حالىقارالىق گااگا تريبۋنالىنداعى سوتقا جاۋاپقا الىنعان. ال بيىل نوبەل پرەمياسىنىڭ لاۋرەاتى اتانعان اۋستريالىق جازۋشى پەتەر حاندكە ءوز ەڭبەكتەرىندە ميلوشەۆيچتى «اقتاپ الۋعا تىرىسىپ كەلەدى».

حاندكەنىڭ 1996 جىلى يۋگوسلاۆياداعى ساپارى تۋرالى جازبالارى Süddeutsche Zeitung نەمىس باسىلىمىندا جارىق كورگەنننەن كەيىن ساياسي جانجال باستالدى. ماقالالارىندا اۆتور بالقان ماسەلەسىن تەك بىرجاقتى كورسەتىپ، سەربيالىقتاردى اگرەسسور رەتىندە سيپاتتاعان.

ول 1995 جىلدىڭ جازىندا مىڭنان استام مۇسىلمان-بوسنيالىقتاردىڭ «جاۋ قولىنان قازا تابۋىنا» كۇمان كەلتىرگەن. بۇل ماقالادان كەيىن حاندكەگە دەگەن نارازىلىق ءورشي ءتۇستى. بىرقاتار نەمىس باسىلىمدارى جازۋشىنى قاتاڭ سىنعا الدى. فرانتسۋز فيلوسوفى الەن فينكەلكراۋت اۆتوردى «يدەولوگيالىق قۇبىجىق»، سالمان رۋشدي «ەسىنەن الجاسقان جازۋشى» دەپ اتاسا، امەريكالىق جازۋشى سيۋزەن سونتاگ «ەندى نيۋ-يورك ءۇشىن حاندكە جوق» دەپ مالىمدەدى.

ناتو يۋگوسلاۆيانى بومبالاعاننان كەيىن ءۇش جىل وتكەن سوڭ، حاندكە سەربيا ارناسىنا سۇحبات بەرىپ، كوسوۆو ءۇشىن شايقاسقان سەربتىك پراۆوسلاۆيەلىك موناح بولعىسى كەلەتىنىن مالىمدەدى. ونىڭ بۇل پىكىرى دە قىزۋ پىكىرتالاس تۋعىزدى.

2006 جىلى گااگا تۇرمەسىندە قايتىس بولعان سەربيانىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى سلوبودان ميلوشەۆيچتى جەرلەۋ راسىمىندە حاندكە: «مەن تىڭدايمىن. مەن سەزىنەمىن. ءبارى ەسىمدە. سوندىقتان بۇگىن مەن يۋگوسلاۆيانىڭ، سەربيانىڭ، سلوبودان ميلوشەۆيچتىڭ جانىندامىن»، – دەدى.

حاندكە شىعارماشىلىعىنا قارسىلىق بىلدىرۋشىلەر. فوتو. https://s1.ibtimes.com

رەاكتسياعا رەاكتسيالار

ماراپاتتاۋ راسىمىندە حاندكە يە بولعان اتاقتى بوسنيا، حورۆات، كوسوۆو، البان مەن تۇركيالىق ديپلوماتتار مويىنداۋدان باس تارتتى. ولار جازۋشىنى «گەنوتسيدتىڭ اپولوگەتى»، «نون-گرات ادامى» دەپ اتايدى. بوسنيا ماسەلەسىن جازىپ جۇرگەن تىلشىلەر تۆيتتەر جەلىسىندە #BosniaWarJournalists حەشتەگىن جازىپ، حاندكەنىڭ ماراپاتىن جوققا شىعاراتىنىن ايتتى. ولاردىڭ قاتارىندا ۆۆس-ءدىڭ تاياۋ شىعىس ءبولىمىنىڭ رەداكتورى دجەرەمي بوۋەن، New York Times گازەتىنىڭ، CNN تەلەارناسىنىڭ، New Yorker جۋرنالىنىڭ جانە Guardian گازەتىنىڭ رەداكتورلارى مەن جۋرناليستەرى بار.

لوندون ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى ورلاندو فايدجەس حاندكەگە «سلوبودان ميلوشەۆيچتىڭ قاندى رەجيمىن جاقتاۋشى» دەگەن باعا بەردى. ال سلوۆيان فيلوسوفى سلاۆويا جيجەكتىڭ پىكىرىنشە، «سىيلىق اسكەري قىلمىستى قورعايتىن ادامعا بۇيىردى».

جاقىندا شۆەد اكادەمياسىنىڭ مۇشەلەرى ەريك رۋنەسسون جانە ونىڭ تۇراقتى حاتشىسى ماتس مالم شۆەدتىك «Dagens Nyheter» گازەتىندە (شۆەد تىلىندە پەيۆولل) جارىق كورگەن سىن ماقالاعا جاۋاپ بەردى. ولار حاندكەنىڭ كەي مالىمدەمەلەرى ورىنسىز جانە ارانداتۋشىلىق سيپات الاتىنىن، بىراق جازۋشى شىعارماشىلىعىندا اسكەري قىلمىستاردى نەمەسە گەنوتسيدتى اقتاۋ تۋرالى ويلاردىڭ كەزدەسپەگەنىن ايتتى.

اۆتوردىڭ ءوزى سوڭعى ۋاقىتتا جۋرناليستەرمەن ساياساتتى تالقىلاۋدان باس تارتىپ ءجۇر. وسى اپتادا وتكەن ءباسپاسوز كونفەرەنتسياسىندا ءتىلشىنىڭ بالقان تۋرالى ساۋالىنان كەيىن حاندكە جيىننان كەتىپ قالعان. حاندكە: «ەشكىم مەنىڭ وزىمنەن سۇرامايدى. تەك الەمدىك جاڭالىقتاردى وقىپ الىپ، رەاكتسيالارعا رەاكتسيا قايتارادى»، – دەيدى.

"The Qazaq Times"