ۋكراينادان قازاقستانعا دەمارش: اقوردا قىرىم اننەكسياسىن نەگە مويىندامايدى؟

2014 جىلى ماسكەۋ مەن كيەۆ اراسىندا ورىن العان ديپلوماتيالىق داعدارىس كۇنى بۇگىنگە دەيىن اقوردا ۇستانىمىن سىناپ كەلەدى. كوپۆەكتورلى ساياساتتى قولدايتىن قازاقستان قىرىم اننەكسياسىن رەسمي تۇردە مويىنداماعانىمەن، تۇبەك ماسەلەسىندە بىردە قالىس قالىپ، بىردە رەسەي جاعىندا ەكەنىن ءبىلدىرىپ وتىر. 

وسى اپتادا قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ نەمىس باسىلىمىنا سۇحبات بەرىپ، قىرىمنىڭ رەسەي قۇرامىنا ءوتۋىن «اننەكسيا دەپ ەسەپتەمەيتىنىن» اشىق ايتتى. ءتىلشىنىڭ «قازاقستان ۇكىمەتى ۋكرايناداعى وقيعالاردان، اتاپ ايتقاندا قىرىمدى اننەكسيالاۋ مەن ەلدىڭ شىعىسىنداعى سوعىستان قورىقپاي ما؟» دەگەن ساۋالىنا: «بىرىنشىدەن، ءبىز قىرىمدا بولعان وقيعالارى اننەكسيا دەپ اتامايمىز. بولعان ءىس بولدى. اننەكسيا – بۇل قىرىمعا قاتىستى تىم اۋىر ءسوز. ەكىنشىدەن، ءسىز ايتقانداي، قورقىنىش بولمادى، ويتكەنى ءبىز جوعارىدا ايتقانىمداي رەسەي فەدەراتسياسىمەن سەنىمدى، تاتۋ قارىم-قاتىناستامىز. مينسك كەلىسسوزدەرى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ باستاماسى بويىنشا جۇزەگە اسقانىن ەسكە سالعىم كەلەدى. بۇگىنگى تاڭدا مينسك كەلىسىمدەرى، ۋكرايناداعى قاقتىعىستىڭ رەتتەلۋىنە كومەكتەسەتىن جالعىز زاڭدى قۇجات بولىپ تابىلادى»، – دەدى.

سۇحبات جاريالانعاننان كەيىن، ءىزىن الا ۋكراينا سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ سپيكەرى ەكاتەرينا زەلەنكو توقاەۆتىڭ بۇل پىكىرى ۋكراينا-قازاقستان بايلانىسى مەن حالىقارالىق قاۋىمداستىقتىڭ ۇستانىمدارىنا قايشى كەلەدى دەپ مالىمدەدى. سونىمەن قاتار، ۋكراينا قازاقستانعا دەمارش (قارسىلىق، ەسكەرتپە) جاريالايتىنىن ايتتى.

ە.زەلەنكو الەۋمەتتىك جەلىدە: «ۋكراينا قازاقستاندى ءاردايىم ارىپتەس ءارى دوس ساناعان. قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ ەقىۇ-نىڭ مينيسترلەر جيىنى قارساڭىندا سولاي دەپ ايتقانى وتە وكىنىشتى، سەبەبى بۇل ۇيىمعا ەكى مەملەكەت تە مۇشە جانە حەلسينكي قورىتىندى اكتىسىنە سايكەس، ونىڭ نەگىزگى پرينتسيپتەرىنىڭ ءبىرى – وزگە مەملەكەتتىڭ ەگەمەندىگى مەن تەرريتوريالىق تۇتاستىعىن قۇرمەتتەۋ. قازاقستان جاعىنا دەمارش جاسالادى»، – دەپ جازدى.

2014 جىلى رەسەي قىرىمدى اننەكسيالاپ، ۋكراينانىڭ شىعىسىندا قارۋلى قاقتىعىستار باستالدى. اسكەري ءىس-قيمىلدار ۋكراينا قارۋلى كۇشتەرى جانە رەسەي اسكەرى اراسىندا جۇرگىزىلدى. ءالى كۇنگە دەيىن دونباسس، لۋگانسك جەرىندە وق اتىلىپ كەلەدى. ماسكەۋدىڭ بۇل ارەكەتىنە ۋكراينا، اقش جانە ەۋروپالىق وداق قۇرامىنداعى مەملەكەتتەر قارسىلىق ءبىلدىرىپ، رەسەيدى «اگرەسسيالىق ساياسات ۇستاناتىن مەملەكەت» دەپ اتاعان. دەگەنمەن، رف پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين ۋكرايناعا باسىپ كىرگەنىن مويىنداعان ەمەس.

سول جىلى ناۋرىزدا بۇۇ-نىڭ باس اسسامبلەياسى قابىلداعان «ۋكراينانىڭ تەرريتوريالىق تۇتاستىعىن ساقتاۋعا» قاتىستى قاۋلىسىنا داۋىس بەرۋدە قازاقستان وزبەكستان، قىتاي، ءۇندىستان، برازيليا سياقتى 58 مەملەكەتپەن بىرگە قالىس قالدى. قاۋلىنىڭ قابىلدانۋىنا ارمەنيا، بوليۆيا، بەلارۋس، كۋبا، رەسەي، ءسۇريا سياقتى 11 مەملەكەت قارسى داۋىس بەرگەن. سول جىلى گااگادا ارنايى بريفينگ ءوتىپ، قازاقستاننىڭ ەكس-پرەزيدەنتى ن.نازارباەۆ قۇقىقتىق نورمالاردى ساقتاۋ ءۇشىن ۋكرايناعا سايلاۋ وتكىزۋ كەرەكتىگىن ايتقان. كەزەكتى «داۋ تۋدىرعان» مالىمدەمەدەن كەيىن كيەۆ قازاقستانعا قارسىلىق نوتاسىن جولدادى.

اراعا ەكى جىل سالىپ، سول كەزدەگى سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ەرلان ىدىرىسوۆ: «ءبىز حالىقارالىق قۇقىق تۇرعىسىندا قىرىم مارتەبەسى تولىققاندى قالىپتاستى دەپ ەسەپتەمەيمىز. وسىعان بايلانىستى بۇل مارتەبەنىڭ ءالى بەلگىسىز كۇيدە. ءبىز رەسەي مەن ۋكراينا اتالمىش داعدارىستان شىعۋدا ساياسي جانە وزگە دە شەشىم تابادى دەپ ۇمىتتەنەمىز»،– دەدى.

بىلتىر كەرش بۇعازىندا ۋكراينا مەن رەسەي اسكەري كۇشتەرى اراسىندا ورىن العان قاقتىعىستى حالىقارالىق ماسەلە ەسەبىندە تاقىرىپ ەتكەن بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ توتەنشە وتىرىسىندا قازاقستان، قىتاي، بوليۆيا ماسكەۋدىڭ ۋاجىنە ءۇن قوستى. ال باتىس ەلدەرى ۋكراينانى قولدادى. اتالعان جاعدايدان كەيىن اقش «رەسەيدىڭ اگرەسسيالىق ساياساتىنا قارسى» رەزوليۋتسيا قابىلدادى. ەۋروپالىق ەلدەر دە رەسەي ۇستانىمىن ايىپتاعان تۇستا، قازاقستان ماسكەۋدى قولدايتىنىن اشىق ايتقان.

اقش قارۋلى كۇشتەر كوميتەتى ماسكەۋدىڭ بۇل ارەكەتىن قاتاڭ سىنعا الىپ، «ۋكراينا – ەركىن الەمگە قارسى ۆلاديمير پۋتين باستاعان كۇرەس مايدانىنىڭ الدىڭعى قاتارىندا. ۋكراينا امەريكا نەمەسە ەۋروپاعا ولاردىڭ ورنىنا سوعىس جۇرگىزۋدى ەشقاشان سۇراعان ەمەس. ۋكرايندىقتار ءبىزدىڭ كومەككە مۇقتاج جانە وعان ابدەن لايىق»، – دەپ مالىمدەگەن.

قىرىم اننەكسياسىنا قاتىستى شەتەلدىك باسىلىمدار: «رەسەيدىڭ ارانداتۋشىلىق اسكەري ارەكەتتەرى، سونداي-اق ونىڭ كيبەركەڭىستىكتەگى دەزينفورماتسيا بويىنشا اۋقىمدى ىستەرى ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ باتىس پەن ۋكرايناعا قاتىستى ءوزىنىڭ اگرەسسيۆتى ساياساتىن توقتاتۋدى كوزدەمەيتىنىن بىلدىرەدى جانە بۇل بۇكىل الەمگە ەسكەرتۋ بولىپ سانالادى»، – دەپ جازىپ كەلەدى.

سونىمەن...

اقش، ەۋروپالىق وداق، تۇركيا جانە ۋكراينا قىرىمدى رەسەي جەرى رەتىندە مويىندامايدى. قازاقستان «وگىزدى دە ولتىرمەي، اربانى دا سىندىرماي» بەيتاراپ بولۋعا تىرىسىپ باققانىمەن، رەسەيگە بەتبۇرۋشىلىقتىڭ بەر ەكەنىن ءبىلدىرىپ كەلەدى. ءدال وسى تۇستا، ۋكراينا مەن رەسەي ماسەلەسىندە قازاقستاننىڭ قانداي ساياسات ۇستاناتىنى اسا ماڭىزدى. دەگەنمەن، قازاقستان بيلىگىنىڭ ءدال قازىرگى جاعدايدا رەسەيدەن الشاقتاۋى قيىن: قازاقستان مەن ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ قورعانىسى مەن ەكونوميكاسى رەسەيمەن تىعىز بايلانىستى. ورتالىق ازيانىڭ اۋە قورعانىسىنان باستاپ، قاراپايىم تەرروريزمگە قارسى كۇرەسىنە دەيىنگى ارالىقتاعى قاۋىپسىزدىك ماسەلەسى دە وسى رەسەي ارقىلى شەشىمىن تاۋىپ وتىرعانى جاسىرىن ەمەس.

قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ قىرىم تۇبەگىنە قاتىستى پىكىرى جونىندە جەلى قولدانۋشىلارى اراسىندا پليۋراليزم تۋىنداپ وتىر. وقىرمانداردىڭ بجارتى بولىگى پرەزيدەنتتىڭ بۇل پىكىرى قۇپتارلىق دەسە، كەيبىرى كيەۆ-ماسكەۋ تەكەتىرەسىندە قازاقستان كوپۆەكتورلى ساياسات ۇستانىمىنان اۆتوماتتى تۇردە «اتتاپ وتەتىنىن» جانە ۋكراينا ماسەلەسىن قوزعاۋدا قاۋقارسىز ەكەندىگىن كورسەتتى دەيدى.

"The Qazaq Times"