بەرلين قورعانىن قۇلاتقىسى كەلگەن بۇل بالا قازىر 40-تان اسقان ەل اعاسى. فوتو: اشىق جەلىلەردەن.

بيىل بەرلين قورعانىنىڭ قۇلاتىلعانىنا 30 جىل تولدى. بۇل «قىرعي-قاباق سوعىس» جىلدارىندا باتىس ەۋروپا مەن شىعىس ەۋروپانى ءبولىپ تۇرعان سيمۆول قاتارلى باعالانعان. بەرلين قورعانى قۇلاعاننان كەيىن ەۋروپا بىرتۇلعالاندى دەگەن سوزدەر دە ايتىلىپ ەدى.

بەرلين قورعانى – ەكىگە جارىلعان ەۋروپا سيمۆولى

دۇنيەجۇزىلىك ەكىنشى سوعىستان كەيىن ەۋروپا كوممۋنيستىك شىعىس جانە كاپيتاليستىك باتىس بولىپ بولىنە قالدى. شىعىس ەۋروپادا اۆتوريتارلى بيلىكتەر جايلاعاندىقتان، ءجۇز مىڭداعان تۇرعىنى بۇل ايماقتان شىعىپ كەتۋگە تىرىستى. 1949-1961 جىلدار ارالىعىندا شىعىس گەرمانيادان باتىس گەرمانياعا 2 ملن 700 مىڭنان استام ادام قاشىپ وتكەن. كەڭەس وداعى ىقپالىنداعى ەلدەر بۇل ءۇردىستى توقتاتۋ ماقساتىندا شەكاراعا قورعان قابىرعالارىن تۇرعىزىپ، ەلەكتر توك جۇرگىزىلگەن تورلار قويىپ، مينالار كومىپ، قارۋلى جاساقتار ورنالاستىرعان. ءتىپتى، باتىس شەكارانى بەتكە العان ادامدارعا ەسكەرتۋسىز وق اتۋعا رۇقسات تا بەرگەن.

بەرلين قورعانى 1961 جىلى بەرلين قالاسىن قاق ءبولىپ تۇرعىزىلعان بولاتىن. بۇدان ەكى جىل بۇرىن جاريالانعان زەرتتەۋ ناتيجەسىندە شىعىس بەرليننەن باتىس بەرلينگە قاشىپ وتپەك بولعان 262 ادامنىڭ وققا ۇشقانى بەلگىلى بولعان. سول كەزەڭدە باتىس ەۋروپا ميگرانتتاردى قىزۋ قارسى الىپ تۇردى. بۇنىڭ وزىندىك سەبەبى دە بار ەدى. ءتىپتى «قىرعي-قاباق سوعىس جىلدارىندا» باتىس ەۋروپا ماسسالىق ميگراتسيانى دارىپتەر تۇردى. ولار ءار كەلگەن ميگرانتتى كوممۋنيستىك يدەولوگيادان قاشىپ شىققان ازاتكەر رەتىندە كورسەتۋگە تىرىستى. بۇل سول زامانداعى يدەولوگيالىق قاقتىعىستاردىڭ ناتيجەسى ەدى.

ەو مۇشەلەرى جۇزدەگەن شاقىرىمعا سوزىلعان قورعاندار تۇرعىزدى. فوتو: BBC.

قازىرگى ەۋروپانىڭ سيمۆولى

الايدا، 30 جىلدان كەيىنگى بۇگىندە ادامنىڭ ەڭ باستى قۇندىلىقتارىن قادىرلەگىش ەۋروپانىڭ وزىندە ادامداردىڭ ءجۇرىپ-تۇرۋىن شەكتەۋگە ارنالعان جۇزدەگەن شاقىرىمعا سوزىلعان قورعاندار تۇرعىزىلۋدا. ميگرانتتاردىڭ ەلگە كىرۋىن شەكتەۋ ماقساتىنداعى بۇنداي قورعاندار الداعى ۋاقىتتا ەۋروپانىڭ سيمۆولىنا اينالىپ كەتۋى دە عاجاپ ەمەس.

ەڭ ۇلكەن كوممۋنيستىك رەجيم قۇلاعاننان كەيىن شىعىس ەۋروپا ەلدەرى كاپيتاليزمگە ويىسىپ، ەو-نىڭ مۇشەسى بولىپ قالدى. بىراق، وسى تۇستا ميگرانتتارعا دەگەن كوزقاراس كەرى باعىتقا قاراي وزگەردى. ەۋروپا ەلدەرى اراسىندا ەركىن ءجۇرىپ تۇرۋ-قيىن بولماعانىمەن، ەكونوميكالىق جاعدايى ناشار ەۋروپالىق ەمەس ەلدەرمەن شەكارالاردا قورعاندار تۇرعىزىلدى. ادامدىق قۇندىلىقتاردى شەكتەپ وتىرعانىنا قارماستان بۇل قورعاندار ءوز كەزەگىندە «ەۋروپا شەبى» دەگەن سۇيكىمدى ءارى ايبىندى اتقا دا يە بولدى.

«شەكاراسىز دارىگەرلەر ۇيىمىنىڭ» ايتۋىنشا، بۇنداي دۋال-قورعاندار مىڭداعان ميگرانتتاردىڭ ولىمىنە اكەلىپ سوعۋدا. بۇعان قوسا بىرقاتار سىنشىلار ەۋروپا ميگرانتتار ماسەلەسىندە الەۋمەتتىك قىرىنان كورى، ساياسي جانە ەكونوميكالىق قىرىنا كوبىرەك نازار اۋدارادى دەپ سىندايدى.

ەۋروپا وداعى وڭتۇستىك جانە وڭتۇستىك-شىعىسىندا شەكارا قورعاندارىن سوعىپ، باتىس ازيا (باتىستا تاياۋ شىعىس دەلىنەدى), افريكا جانە ازيادان كەلەتىن ميگرانتتاردى شەكتەۋگە تىرىسادى. ايتالىق، ۆەنگريا سەربيا شەكاراسىنا كەمەل باقىلاۋ اپپاراتتارىمەن جابدىقتالعان 155 شاقىرىمدىق قورعان تۇرعىزدى. بولگاريا بولسا تۇركيامەن شەكارادا 260 شاقىرىمدىق قورعان سوقتى. جەرورتا تەڭىزى ارقىلى ەۋروپاعا جەتۋگە تاۋەكەل ەتەتىن ميگرانتتار دا كوپ. بىراق، ولارعا قارسى «تەڭىز قورعانى» دا بار. ارنايى شارلاۋشىلار ولاردى ۇستاپ، افريكاعا قايتارىپ جىبەرۋگە تىرىسادى.

ميگرانتتاردىڭ جولىن توسىپ تاستاۋعا، ءبىر ەلدەن كەلەسى ءبىر ەلگە وتۋىنە توسقاۋىل قوياتىن قورعاندار ەۋروپانىڭ ءوز ىشىندە دە بار. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ەۋروپا ميگرانتتارعا قاتاڭ شەكتەۋگە قاراي كەلە جاتىر. بۇل ساياساتىن بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى دا سىنعا العان. توقەتەرىن ايتقاندا، ءبىر كەزدەرى (1989 جىلى) «باتىس – ەركىندىك پەن تولەرانتتىلىقتىڭ سيمۆولى» دەگەن اتى قازىرگى ەۋروپاعا ساي كەلمەي قالدى.

“The Qazaq Times”