جەنەۆاداعى بۇۇ كەڭەسى. فوتو: اشىق دەرەككوز

حالىقارالىق HRW  ۇيىمى 7 قاراشاداعى جيىن قارساڭىندا الەم ەلدەرىنە «بۇۇ كەڭەسى قازاقستاننان رەفورمالار تالاپ ەتۋى كەرەك» تاقىرىبىندا ۇندەۋ جاريالادى. مالىمدەمە ءلوزۋڭى رەتىندە «بەيبىت جيىندارعا رۇقسات بەرىلسىن. ازاماتتىق ۇستانىمىنا (سىني كوزقاراسىنا) بولا قۋادالاۋ دوعارىلسىن» دەپ جازىلعان.

كەشە Human Rights Watch ۇيىمىنىڭ جەنەۆا كەڭسەسى «بۇۇ-داعى وزگە ەلدەر قازاقستاننىڭ جاڭا پرەزيدەنتىن ادام قۇقىقتارىن قورعاۋ-قۇرمەتتەۋ تۋرالى ۋادەلەرىن ورىنداۋعا كوندىرۋى ءۇشىن قازاقستانداعى ادام قۇقىقتارى جاعدايىنا قاتىستى شولۋمەن تانىسۋى ءتيىس» دەدى.

بىرسۇگىنى، قاراشانىڭ 7-ءسى جەنەۆادا وتەتىن بۇۇ-نىڭ ادام قۇقىقتارى جونىندەگى كەڭەسىندە قازاقستان بۇكىلالەمدىك مەرزىمدى شولۋدىڭ ءۇشىنشى كەزەڭىندە ەسەپ بەرمەك. القالى جيىن قارساڭىندا HRW الەم ەلدەرىنە ۇندەۋ جاريالادى. سەبەپ – قازاقستان پرەزيدەنتىن ەلدى دەموكراتيالاندىرۋعا شاقىرۋ، وڭ ىقپال ەتۋ.

«بيىل ناۋرىزدا ۋاقىتشا پرەزيدەنت بولىپ، كەيىن ماۋسىمدا كەزەكتەن تىس وتكەن پرەزيدەنت سايلاۋىندا جەڭىسكە جەتكەن توقاەۆ – بۇۇ ءۇشىن بوتەن ادام ەمەس» دەپ باستالاتىن مالىمدەمەدە ونىڭ 2011-2013 جىلدار ارالىعىندا بۇۇ-نىڭ جەنەۆاداعى كەڭسەسىن باسقارعانى اتاپ وتىلگەن.

قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ سايلاۋدان كەيىنگى ۇلىقتاۋ راسىمىندە انت بەرىپ تۇرعان كەزى. فوتو: ۆلاديسلاۆ ۆودنەۆ / Sputnik

ۇيىم مالىمدەمەسىندە «30 جىلعا جۋىق پرەزيدەنت بولعان نۇرسۇلتان نازارباەۆ بيلىكتەن كەتكەن سوڭ» كونستيتۋتسياعا سايكەس پرەزيدەنت وكىلەتتىگى سول كەزدەگى سەنات توراعاسى توقاەۆقا وتكەنىن ايتا كەلە، HRW ۇيىمىنىڭ ەۋروپا جانە ورتالىق ازيا بويىنشا اتقارۋشى ديرەكتورى حيۋ ۋيليامسون «پرەزيدەنت توقاەۆ بۇۇ-نى باسقالاردان جاقسى بىلەدى. سوعان قاراماستان، پرەزيدەنت بولعالى ول قازاقستاندى بۇۇ-نىڭ ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ستاندارتتارىنا جاقىنداتا المادى» دەپ سىنادى. سونىمەن قاتار، توقاەۆ سايلانعالى بەرى ءار كەزدەگى سانكتسيالانباعان شەرۋلەر جانە ونداعى جاپپاي ۇستاۋلار تۋرالى دەرەكتەرگە شولۋ جاسالعان.

HRW ۇيىمىنىڭ ەۋروپا جانە ورتالىق ازيا بويىنشا اتقارۋشى ديرەكتورى حيۋ ۋيليامسون (Hugh Williamson). فوتو: helsinki.org

ۋيليامسون وزگە ەلدەردى قازاقستاننىڭ ادام قۇقىقتارى مەن پىكىر ەركىندىگىنە قۇرمەتپەن قاراۋىنا ىقپال ەتۋگە شاقىردى. شتاب-پاتەرى نيۋ-يوركتە ورنالاسقان Human Rights Watch «توقاەۆ پرەزيدەنتتىك لاۋازىمىندا جارتى جىل بويى ءوزى ۋادە ەتكەن سوزدەرى ءالى جۇزەگە اسقان جوق» دەپ سانايدى.

سونداي-اق، ۇيىم توقاەۆتىڭ كۇزدىڭ باسىنداعى جولداۋىندا بەيبىت شەرۋگە رۇقسات بەرىلەتىنىن ءارى سوت جانە قۇقىق قورعاۋ جۇيەلەرىندە رەفورما جۇرگىزۋگە ۋادە بەرگەنىن ەسكە سالا وتىرىپ، الدە دە نارازىلىققا شىققاندار بۇرىنعىشا جاپپاي قامالىپ جاتقانىن، جاعدايدىڭ وزگەرمەۋىن ايىپتاعان.

مالىمدەمەدە ايتىلعان تاعى ءبىر وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى – «ساياسي استارى بار تۇتقىندار» جايى، ازاماتتىق قوعام بەلسەندىلەرىنىڭ اباقتىعا جابىلۋى. ازاماتتىق ۇستانىمى ءۇشىن ءىستى بولعاندار قاتارىندا 2016 جىلى ارتىنشا ماراتوري ەنگىزىلگەن جەر زاڭىنا قاتىستى اتىراۋدا وتكەن ميتينگىگە شىعىپ، بەس جىلعا سوتتالعان ماكس بوقاەۆ، «قارجى جىمقىردى» دەگەن ايىپپەن سوتتالعان كاسىپوداق باسشىسى ەرلان بالتابايلاردىڭ ەسىمى اتالعان.

ۇيىم «قازاقستاندا ۇكىمەتتى سىنايتىن نەمەسە بيلىككە جاقپايتىن ماسەلەلەردى كوتەرەتىن ۇيىمداردىڭ رەسمي تىركەلۋگە مۇمكىندىگى جوق، تىركەۋسىز جۇمىس ىستەگەن سوڭ ولارعا ايىپپۇل سالۋ قاۋپى تونەدى. ونىڭ ۇستىنە ۇكىمەت تاۋەلسىز كاسىپوداقتاردىڭ جۇمىسىن شەكتەپ، كاسىپوداق بەلسەندىلەرىن قۋدالاۋدى جالعاستىرىپ كەلەدى» دەگەن پىكىردە.

Human Rights Watch بۇۇ مۇشەلىگىندەگى ەلدەردى قازاقستان جاعدايىن جاقسارتۋدا اراشا اعايىندىق تانىتۋعا شاقىردى. ۇيىم سوزىنشە، ادام قۇقىقتارىن قادىرەيتىن ەلدەر توقاەۆتان بيلىكتىڭ نارازىلاردى نەگىزسىز ۇستاۋدى قويىپ، ميتينگ وتكىزۋ قۇقىعىن ساقتاۋىن، «مۇمكىندىگى شەكتەۋلى» قازىرگى ميتينگ تۋرالى زاڭدى رەفورمالاۋدى ءارى بەلسەندىلەردى تۇرمەدەن بوساتۋىن، «بيلىككە جاقپاي قالعانداردى قۇرىقتايتىن» قىلمىستىق كودەكستەگى174 جانە 274-باپتاردى وزگەرتۋدى، كاسىپوداقتار قىزمەتىنە ەركىندىك بەرۋىن، كاسىپوداق بەلسەندىلەرىن قۋدالاۋدى توقتاۋىن تالاپ ەتۋى كەرەك.

«قازاقستان وكىمەتى بيلىكتى سىناپ، جەكە پىكىرىن ايتقان ادامداردى قۋدالاپ، قاماپ، تۇرمەگە جاباتىن ەل بولىپ قالىپ وتىر» دەيدى بۇۇ وكىلى ۋيليامسون. ول «بۇۇ توقاەۆتان رەفورما جاساۋ جايلى ۋادەلەرىن ورىنداۋدى تالاپ ەتۋى ءتيىس» دەپ ەسەپتەيدى.

"The Qazaq Times"