Jenevadağı BWW keñesi. Foto: aşıq derekköz

Halıqaralıq HRW  wyımı 7 qaraşadağı jiın qarsañında älem elderine «BWW keñesi Qazaqstannan reformalar talap etui kerek» taqırıbında ündeu jariyaladı. Mälimdeme lozuñi retinde «Beybit jiındarğa rwqsat berilsin. Azamattıq wstanımına (sıni közqarasına) bola quadalau doğarılsın» dep jazılğan.

Keşe Human Rights Watch wyımınıñ Jeneva keñsesi «BWW-dağı özge elder Qazaqstannıñ jaña prezidentin adam qwqıqtarın qorğau-qwrmetteu turalı uädelerin orındauğa köndirui üşin Qazaqstandağı adam qwqıqtarı jağdayına qatıstı şolumen tanısuı tiis» dedi.

Birsügini, qaraşanıñ 7-si Jenevada ötetin BWW-nıñ Adam qwqıqtarı jönindegi keñesinde Qazaqstan Bükilälemdik merzimdi şoludıñ üşinşi kezeñinde esep bermek. Alqalı jiın qarsañında HRW älem elderine ündeu jariyaladı. Sebep – Qazaqstan prezidentin eldi demokratiyalandıruğa şaqıru, oñ ıqpal etu.

«Biıl naurızda uaqıtşa prezident bolıp, keyin mausımda kezekten tıs ötken prezident saylauında jeñiske jetken Toqaev – BWW üşin böten adam emes» dep bastalatın mälimdemede onıñ 2011-2013 jıldar aralığında BWW-nıñ Jenevadağı keñsesin basqarğanı atap ötilgen.

Qazaqstan prezidenti Qasım-Jomart Toqaevtıñ saylaudan keyingi wlıqtau räsiminde ant berip twrğan kezi. Foto: Vladislav Vodnev / Sputnik

Wyım mälimdemesinde «30 jılğa juıq prezident bolğan Nwrswltan Nazarbaev bilikten ketken soñ» Konstituciyağa säykes prezident ökilettigi sol kezdegi senat törağası Toqaevqa ötkenin ayta kele, HRW wyımınıñ Europa jäne Ortalıq Aziya boyınşa atqaruşı direktorı H'yu Uil'yamson «prezident Toqaev BWW-nı basqalardan jaqsı biledi. Soğan qaramastan, prezident bolğalı ol Qazaqstandı BWW-nıñ adam qwqıqtarı jönindegi standarttarına jaqındata almadı» dep sınadı. Sonımen qatar, Toqaev saylanğalı beri är kezdegi sankciyalanbağan şeruler jäne ondağı jappay wstaular turalı derekterge şolu jasalğan.

HRW wyımınıñ Europa jäne Ortalıq Aziya boyınşa atqaruşı direktorı H'yu Uil'yamson (Hugh Williamson). Foto: helsinki.org

Uil'yamson özge elderdi Qazaqstannıñ adam qwqıqtarı men pikir erkindigine qwrmetpen qarauına ıqpal etuge şaqırdı. Ştab-päteri N'yu-Yorkte ornalasqan Human Rights Watch «Toqaev prezidenttik lauazımında jartı jıl boyı özi uäde etken sözderi äli jüzege asqan joq» dep sanaydı.

Sonday-aq, wyım Toqaevtıñ küzdiñ basındağı joldauında beybit şeruge rwqsat beriletinin äri sot jäne qwqıq qorğau jüyelerinde reforma jürgizuge uäde bergenin eske sala otırıp, älde de narazılıqqa şıqqandar bwrınğışa jappay qamalıp jatqanın, jağdaydıñ özgermeuin ayıptağan.

Mälimdemede aytılğan tağı bir özekti mäselelerdiñ biri – «sayasi astarı bar twtqındar» jayı, azamattıq qoğam belsendileriniñ abaqtığa jabıluı. Azamattıq wstanımı üşin isti bolğandar qatarında 2016 jılı artınşa maratoriy engizilgen Jer zañına qatıstı Atırauda ötken mitingige şığıp, bes jılğa sottalğan Maks Boqaev, «qarjı jımqırdı» degen ayıppen sottalğan käsipodaq basşısı Erlan Baltabaylardıñ esimi atalğan.

Wyım «Qazaqstanda ükimetti sınaytın nemese bilikke jaqpaytın mäselelerdi köteretin wyımdardıñ resmi tirkeluge mümkindigi joq, tirkeusiz jwmıs istegen soñ olarğa ayıppwl salu qaupi tönedi. Onıñ üstine ükimet täuelsiz käsipodaqtardıñ jwmısın şektep, käsipodaq belsendilerin qudalaudı jalğastırıp keledi» degen pikirde.

Human Rights Watch BWW müşeligindegi elderdi Qazaqstan jağdayın jaqsartuda araşa ağayındıq tanıtuğa şaqırdı. Wyım sözinşe, adam qwqıqtarın qadireytin elder Toqaevtan biliktiñ narazılardı negizsiz wstaudı qoyıp, miting ötkizu qwqığın saqtauın, «mümkindigi şekteuli» qazirgi miting turalı zañdı reformalaudı äri belsendilerdi türmeden bosatuın, «bilikke jaqpay qalğandardı qwrıqtaytın» Qılmıstıq kodekstegi174 jäne 274-baptardı özgertudi, käsipodaqtar qızmetine erkindik beruin, käsipodaq belsendilerin qudalaudı toqtauın talap etui kerek.

«Qazaqstan ökimeti bilikti sınap, jeke pikirin aytqan adamdardı qudalap, qamap, türmege jabatın el bolıp qalıp otır» deydi BWW ökili Uil'yamson. Ol «BWW Toqaevtan reforma jasau jaylı uädelerin orındaudı talap etui tiis» dep esepteydi.

"The Qazaq Times"