تۇركيا – ءسۇريا جانجالى: الەم ەلدەرى نە دەيدى؟

9 قازاندا تۇركيا ءسۇريانىڭ سولتۇستىگىندە «بەيبىتشىلىك قاينارى» اتالاتىن ارنايى وپەراتسيا باستاعان. تۇرىك اۆياتسياسى مەن ارتيللەرياسى كورشى ەل اۋماعىنداعى كۇرد جاساقتارىن سوققىعا الدى. اسكەري وپەراتسيانىڭ ماقساتى – لاڭكەستەرگە وڭتۇستىك شەكارادا ءدالىز قۇرۋعا جول بەرمەۋ. تۇركيانىڭ بۇل قادامىن الەم ەلدەرى ءارتۇرلى باعالاپ، پليۋراليزم تۋىنداعان.

تۇركيا پرەزيدەنتى رەجەپ تايىپ ەردوعاننىڭ مالىمدەۋىنشە، سۇرياداعى ءىس-قيمىل ناتيجەسىندە ەكى ەل شەكاراسىندا قاۋىپسىز ايماق قۇرىلادى. سونداي-اق، وسىعان دەيىن تۇركيانى پانالاعان سۇريالىق بوسقىندار ءوز ۇيلەرىنە ورالاتىن بولادى. رەسمي انكارا اسكەري وپەراتسيا ارقىلى شەكارالاس وڭىردە قاۋىپسىزدىك ايماعىن قۇرىپ، وندا سيريالىق بوسقىنداردى ورنالاستىرۋدى كوزدەپ وتىر.

ەكى ەل اراسىنداعى جاعداي الەم ەلدەرىنىڭ الاڭداۋشىلىعىن تۋعىزىپ وتىر. 11 قازاندا بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسى نيۋ-يورك ۋاقىتىمەن بەيسەنبىدەگى وتىرىسىنا تۇركيانىڭ سۇرياداعى قارۋلى ارەكەتىن تاقىرىپ ەتتى. بۇۇ باس حاتشىسى انتونيۋ گۋتەرريش: «مەن قانداي دا ءبىر ماسەلەنى اسكەري قاقتىعىسپەن شەشۋگە بولادى دەپ ويلامايمىن. سيريانىڭ سولتۇستىگىندەگى شيەلەنىسكە حالىقارالىق ۇيىم الاڭداپ وتىر. تاراپتاردى سابىرعا شاقىرىپ، ماسەلەنى بەيبىت جولمەن شەشۋگە شاقىرامىز. اسكەري وپەراتسيا ۇيىمنىڭ قاۋلىسى مەن حالىقارالىق قۇقىق نورمالارىن قۇرمەتتەۋى كەرەك»، – دەپ اتاپ ءوتتى.

فرانتسيا پرەزيدەنتى ەممانۋەل ماكرون امەريكالىق ارىپتەسى دونالد ترامپپەن تەلەفون ارقىلى سويلەسىپ، تۇركيا – ءسۇريا جاعدايىن تاقىلادى. France-Presse باسىلىمىنىڭ حابارلاۋىنشا، ماكرون «تۇركيا سۇرياداعى ءىس-قيمىلىن مۇمكىندىگىنشە تەزىرەك اياقتاۋى قاجەت. وسى ماسەلەگە بايلانىستى پاريج مەن ۋاشينگتون جاقىن كۇندەرى بايلانىستا بولادى»، – دەگەن. فرانتسيا پرەزيدەنتى ايماقتا «يسلام مەملەكەتى» لاڭكەستىك توبىنىڭ قايتا جاندانۋىنا جول بەرمەۋ، بەيبىت حالىقتى قورعاۋ كەرەكتىگىن اتاپ ءوتتى.

تۇركيا تاراپىنان ارنايى وپەراتسيا باستالعالى، انكارا لاڭكەستەر دەپ سانايتىن 277 كۇرد جاساعىنىڭ كوزىن جويعان. قازىر شەكاراعا قوسىمشا اسكەر مەن تەحنيكا اتتاندى. كۇردتەر قارىمتا رەتىندە تۇركياعا قاراتىپ ارتيللەريالىق زەڭبىرەكتەر اتقان. ءۇزىلىسسىز شابۋىل سالدارىنان سيريانىڭ سولتۇستىگىندە ورنالاسقان ەلدى مەكەندەردەن 10 مىڭداي ادام قاۋىپسىز جەرگە قاشىپ جاتىر. قۇرباندار مەن زارداپ شەككەندەر سانى ەكى ەسەگە ارتقان. وسىعان قاتىستى تۇركيا سىرتقى ىستەر ءمينيسترى مەۆليۋت چاۆۋشوگلۋ: «اسكەري وپەراتسيا ءجۇرىپ جاتقان اۋماقتا تۇتقىندالعان لاڭكەستەر بارىن بىلەمىز. ولار ءبىزدىڭ جاۋاپكەرشىلىگىمىزگە وتەدى. الدىمەن ءار ەلدەن ءوز ازاماتتارىن الىپ كەتە مە دەپ سۇرايمىز. بىراق دونالد ترامپ ەۋروپا ەلدەرى تەررورلىق جولدى تاڭداعان ازاماتتارىنان باس تارتقانىن ايتتى. ولار تۇتقىندا قالادى. ەشكىمدى بوساتايىن دەپ جاتقان جوقپىز»، – دەدى.

ەو سىرتقى ساياسات قىزمەتىنىڭ رەسمي وكىلى مايا كوسيانچيچ: «ءسۇريانىڭ سولتۇستىك-شىعىسىنداعى اسكەري ءىس-قيمىلداردىڭ جاندانۋى جاعدايدى ودان بەتەر ۋشىقتىرادى. بۇل جەرگىلىكتى حالىقتىڭ جاپپاي كوشۋىنە اكەپ سوعادى. ءبىز ءسۇريا ماسەلەسى جونىندەگى استانا پروتسەسىنە كەپىل ەلدەردى ونىڭ ىشىندە تۇركيانى دا ايماقتا اسكەري وپەراتسيانى توقتاتىپ، جەرگىلىكتى حالىقتىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە شاقىرامىز»، – دەپ مالىمدەدى. ديپلوماتتىڭ ايتۋىنشا، سۇرياداعى شيەلەنىسكە قاتىستى كەز كەلگەن ماسەلە اسكەري جولمەن ەمەس، بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ رەزوليۋتسياسى مەن 2012 جىلى قابىلدانعان جەنەۆا كومميۋنيكەسىنە سايكەس شەشىلۋ كەرەك.

ال تۇركيانى قولدايتىنىن اتاپ وتكەن ۆەنگريانىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى پەتەر سييارتو: «ءدال قازىرگى جاعدايدا تۇركيانى قولداۋىمىز كەرەك. سويلەسىپ، ساناسۋىمىز كەرەك. قوعام الدىندا مالىمدەمە جاساپ، پىكىر الماسۋدىڭ ءجونى جوق. ەۋروپالىق كوشباسشىلار تۇركيا پرەزيدەنتى، سىرتقى ىستەر مينيسترىنە شىعىپ، ديالوگقا تارتۋ كەرەك. سەبەبى تۇركيا – ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىكتىڭ كەپىلى. 4 ميلليونداي بوسقىندى ۇستاپ وتىرۋ وڭاي ەمەس»، – دەيدى.

ساياسي داتاعا كوز جۇگىرتسەك، تۇركيا مەن ءسۇريا اراسىنداعى قارىم-قاتىناس 1980-1990 جىلدارى شيەلەنىسە باستاعان. ويتكەنى، انكارا داماسكتى كۇردستاننىڭ جۇمىس پارتياسىن (رپك) قولدادى دەپ ايىپتادى. 1998 جىلدىڭ قازانىندا ەكى ەل قارىم-قاتىناسى ساياسي داعدارىسقا ۇشىراپ، وسى ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن تۇركيا سۇرياعا 45 كۇندىك مەرزىم بەردى. سول جىلى سۇريالىق بيلىك رپك كوشباسشىسى ابدۋللاح ودجالاندى ەلدەن قۋ تۋرالى شەشىمگە كەلگەن. كەيىننەن 1998 جىلى 20 قازاندا تۇركيا مەن ءسۇريانىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى، ىشكى ىستەر باسقارماسىنىڭ وكىلدەرى ادانادا قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرى جونىندەگى بىرلەسكەن حاتتاما مەن كەلىسىمگە قول قويعان. اتالعان كەلىسىمگە سايكەس تۇرىك اسكەرلەرى ءسۇريادا ترانسشەكارالىق وپەراتسيا جۇرگىزۋگە قۇقىلى. تۇركيانىڭ بۇل قادامىن «اگرەسسياعا» بالاعان كۇردتەر جەر-جەردە نارازىلىق اكتسيالارىن ۇيىمداستىرىپ، حالىقارالىق ۇيىمداردان كومەك سۇراپ وتىر. ەكى كۇن بۇرىن اقش-تا باستالعان نارازىلىق اكتسياسى كەشە يراكتا ءوتتى.

تالاي جىلدار بويى جالعاسىن تاپقان قاقتىعىستارعا قاشان نۇكتە قويىلاتىنى بەيمالىم. قازىرشە بەلگىلى بوپ وتىرعان جايت، بەيبىت تۇرعىندارعا تونەتىن قاۋىپ پەن ميگراتسيالىق ماسەلەلەنىڭ شيەلەنىسۋى. ال ەكونوميست مامانداردىڭ پىكىرىنشە، الداعى كۇندەرى تۇرىك ليراسىنىڭ قۇنسىزدانۋى بەك مۇمكىن.

"The Qazaq Times"