كەشە، 1 قازان كۇنى بەيجىڭدە قحر-نىڭ 70 جىلدىق مەرەيتوي سالتاناتىمەن بىرگە اسكەري پاراد وتكىزىلىپ، قىتاي قارۋلى كۇشتەرىنىڭ وزىق اسكەري تەحنيكالارى جۇرتقا كورسەتىلدى. الەم اقپارات قۇرالدارىنىڭ نازارىن اۋدارعان دف-41 (DF-41) زىمىراندارىنان تارتىپ، رادارعا كورىنبەيتىن سوعىس ۇشاقتارى دا اسكەري پارادقا قاتىستى. وسىعان وراي، قىتايدىڭ قازىرگى اسكەري قۋاتى كوپ تالقىنىڭ بىرىنە اينالدى. ولاي بولسا قىتايدىڭ قازىرگى اسكەري قۋاتى قاي دەڭگەيدە؟ قورعانىستىڭ قاي سالاسىن باسا دامىتىپ جاتىر؟ تومەندە قىتايلىق جانە الەمدىك اقپارات كەڭىستىگىندەگى جاريا بولعان اقپاراتتارعا سۇيەنە وتىرىپ وسى سۇراقتاردى قاۋزاپ كورەلىك.
قىتايدىڭ باسا دامىتقان قورعانىس سالالارى
سوڭعى جىلدارى قىتايدىڭ تىنىق مۇحيتى باتىس جاعالاۋىنداعى اسكەري بەلسەندىلىگىنىڭ ارتا تۇسكەنى بەلگىلى. قىتايدىڭ تىنىق مۇحيتىنداعى اسكەري ىقپالىنىڭ كەڭەيۋى ءوز كەزەگىندە اقش-تىڭ جاڭا قورعانىس ستراتەگياسىن جاريالاۋعا سەبەپ بولعان بولاتىن. ارينە، تىنىق مۇحيتىندا عانا ەمەس، بارلىق تەڭىز-مۇحيتتا اقش-تىڭ اسكەري قۋاتى الەمنىڭ الدىندا تۇرعانى بەلگىلى. سولاي بولسا دا، قىتاي وزىنە ەڭ كەرەكتى دەگەن باقىتتاردى دامىتۋعا دەن قويعانى بايقالادى. بۇل رەتتە كەمەلەرگە قارسى زىمىراندار مەن ۇشقىشسىز ۇشۋ قۇرىلعىلارى جانە سۋ ءۇستى بارلاۋ مەن شابۋىلعا پايدالاناتىن ۇشاقتاردى دامىتۋعا باسا كۇش سالعان.
وڭتۇستىك قىتاي تەڭىزى جانە تىنىق مۇحيتىنداعى ستراتەگيالىق مۇددەلەرىنە قاجەتتى ەڭ نەگىزگى قورعانىس سالاسى رەتىندە بەيجىڭ تەڭىز كۇشتەرىنە دە كوبىرەك ينۆەستيتسيا سالدى. ناتيجەسىندە 3 ۇشاق تاسىمالداۋشى كەمەسىن ( بىرەۋى ءالى سىناق كەزەڭىندە) تەڭىزگە شىعاردى. بۇدان تىس الەمدەگى ەڭ ءىرى سۋدا قونىپ-ۇشۋعا ارنالعان بارلاۋ ۇشاعىن جاساپ شىعاردى. بۇل ۇشاق قازىرگى كەزدە وڭتۇستىك قىتاي تەڭىزىندەگى ارالدار دا اسكەري وپەراتسيالارعا قاتىسۋدا.
بىلتىر قىتاي تايۋانعا جاقىن پروۆينتسياسىندا اسكەري شەرۋ وتكىزىپ، تايۋانعا اسكەري قىسىمىن ارتتىرعان ەدى. فوتو: abc.net.au
كەشەگى اسكەري پارادتا كورسەتكەن دف-41 قۇرلىقارالىق بالليستيكالىق زىمىراندارىن قىتايلىق اسكەري ەكسپەرتتەر ءبىر رەتتە 10 نىسانانى جويۋعا قابىلەتتى دەپ ايتۋدا. ال، قولدانىستاعى دف-17 زىمىراندارى بۇرىنعى رەسەيلىك «اۆانگارد» زىمىراندارىنا ۇقساتىلىپ جاسالعانى بەلگىلى. بۇل اتالعان زىمىرانداردىڭ باستى ەرەكشەلىگى – كەڭىستىكتە ۇشىپ بارا جاتىپ، كۇردەلى وپەراتسيالاردى جاساۋعا قابىلەتتىلىگى. انىقتاي ايتقاندا، جەردەگى زىمىران قورعانىس جۇيەسىنەن جالتارا الادى. اسكەري پارادتا بۇلاردان تىس اسكەري كەمەگە، ۇشاققا جانە زىمىراندارعا قارسى قورعانىس زىمىراندارى دا كورسەتىلدى.
DR-8 ۇشقىشسىز ۇشۋ قۇرىلعىسى. فوتو: Hiiraan Online
قىتاي قورعانىس كۇشتەرىنىڭ تاعى ءبىر دەن قويعان باعىتى ۇشقىشسىز ۇشۋ قۇرىلعىلارى. قازىر قىتاي جاساعان ۇشقىشسىز ۇشۋ قۇرىلعىلارى الەمنىڭ بىرقاتار ەلدەرىنە تاراعان. ورتا شىعىس ەلدەرى دە قىتايلىق درونداردى كوبىرەك ساتىپ الۋدا. وتكەن قىركۇيەك ايىندا ەۋروپا ەلدەرى اراسىندا العاشقى بولىپ سەربيا قىتاي وندىرگەن قاشىقتىقتان باسقارىلاتىن دروندى ساتىپ الدى. ال، كەشەگى پارادتا دىبىستان جىلدام ۇشاتىن DR-8 درونى العاش رەت كورسەتىلدى. تايۋاندىق اسكەري ساراپشىلار بۇل درون بولاشاقتا ماڭىزدى اسكەري تەحنيكا قاتارىندا بولاتىنىن ايتادى. سەبەبى، DR-8 درونى قازىردىڭ وزىندە رادارعا كورىنبەۋ جانە ۇشاقتان زىمىران سەكىلدى اجىراپ شىعىپ، دەربەس وپەراتسيا جۇرگىزۋگە قابىلەتتى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا قىتاي ءوزىنىڭ مەرەيتوي قارساڭىندا اسكەري قورعانىس سالاسىنىڭ جاڭا تەحنولوگيالارعا قاراي جىلدام دامىپ بارا جاتقانىن كورسەتۋگە تىرىستى.
قىتايدىڭ قورعانىس شىعىنى
قىتايدىڭ قازىرگى باسشىسى شي جينپيڭ تاققا وتىرعاننان كەيىن ارمياعا رەفورما جاسالاتىنىن مالىمدەگەن. 2015 جىلدان بەرى قاراي قىتاي ۇكىمەتى قورعانىس بيۋدجەتىن جىل سايىن 10 پايىزعا دەيىن كوبەيتىپ كەلەدى.
قازىرگى تاڭدا قىتاي قورعانىس شىعىنى 250 ملرد اقش دوللارىنا جەتىپ، اسكەري بيۋدجەت جاعىنان الەمدە ەكىنشى ورىندا تۇر. بىلتىرعى مالىمەتتەرگە قاراعاندا، 2018 جىلى قىتاي 56,1 ملدر دوللار جۇمساپ، جاڭا اسكەري تەحنيكالار ساتىپ العان.
الايدا، وسىنشاما مول ينۆەستيتسياعا قاراماستان قىتاي اقش-تىڭ قورعانىس بيۋدجەتىنە ماڭايلاي دا العان جوق. سەبەبى، جىلىنا 643,3 ملرد دوللاردى قۇرايتىن اقش-تىڭ قورعانىس شىعىنى، وزىنەن كەيىنگى 5 ەلدىڭ قورعانىس بيۋدجەتىن قوسسا دا اسىپ تۇسپەك.
قىتاي قورعانىس بيۋدجەتىن كوبەيتتى جانە اسكەري قىزمەتكەرلەردىڭ جالاقىسىن ءوسىردى. فوتو; breitbart.com
قىتايدىڭ جالپى اسكەري قۋاتى
قىتايدىڭ اسكەري قۋاتى ءسوز بولعاندا، كوبىنشە، اقش نەمەسە رەسەيمەن سالىستىرىپ جاتادى. بىراق، اقش-تىڭ اسكەري تەحنيكالارىنىڭ دامۋى قىتايدان كەمىندە 30 جىلدىق ۇردىسپەن العا كەتكەن. ال، قىتاي تەڭىز كۇشتەرىن قۇراما شتات تەڭىز اسكەري كۇشتەرىمەن سالىستىرۋعا بولمايدى. تەڭىز ءۇستى سوعىسىندا اقش الەمنىڭ الدىندا. ونىڭ ءىرى ۇشاق تاسىمالداۋشى كەمەلەرى ءتورت مۇحيتتىڭ ستراتەگيالىق ماڭىزدى سۋ ايدىندارىن باقىلاۋىندا ۇستاپ كەلەدى.
دف-17 زىمىراندارى. فوتو: Hiiraan Online
قىتايدىڭ قازىرگى ليدەرى 2015 جىلعى مالىمدەمەسىندە 2035 جىلعا دەيىن زاماناۋي ارميا جاساقتاۋ، 2049 جىلعا دەيىن الەمنىڭ ەڭ الدىنعى قاتارىنداعى ارميا قۇرۋ ماقساتىن العا قويعان. BBC قورعانىس سالاسى بويىنشا ەكسپەرتتەردىڭ سوزىنە سىلتەمە جاساي وتىرىپ، قىتاي قورعانىس قۋاتىنىڭ، تەحنيكالارىنىڭ اقش-قا جەتۋىنە ونداعان جىلداردىڭ بار ەكەنىن ايتادى.
ال، بەيجىڭدە وتكەن اسكەري پاراد قىتايدىڭ ناقتى اسكەري قۋاتىن كورسەتىپ بەرە المايدى. سوعىس قۋاتى دا جۇرت ەلەستەتكەندەي «قورقىنىشتى» دەڭگەيدە ەمەس. قىتاي جارتى عاسىرعا جۋىق ۋاقىت ناقتى سوعىس تاجريبەسىنەن وتپەگەن ارمياعا يە. شىن مانىسىندە، قىتايدىڭ رەسپۋبليكا كۇنىندە وتكىزىلگەن اسكەري پارادتىڭ ماقساتى – قىتايدىڭ جاڭا اسكەري قارۋ-جاراقتارىن دابىرالى تۇردە كورسەتىپ، «قىتاي اسكەري سالادا زاماناۋي دامۋ ءۇردىسىن قالىپتاستىرعان» دەگىزۋ، سونداي-اق، قىتاي باسشىسىنىڭ رەفورمالارى ناتيجەلى بولىپ جاتىر دەگەن ماعىنانى ايگىلەۋ.
«قازاقستان اسكەرى رەسەي شەكاراسىن قورعاۋعا بارا ما؟»: قورعانىس ءمينيسترى جاۋاپ بەردى
استانادا قالعان جاڭاوزەندىك جۇمىسسىزدار "قازمۇنايگاز" كەلىسسوزدى توقتاتىپ تاستادى دەيدى
فبر پەنتاگوننىڭ قۇپيا قۇجاتتارىنىڭ جاريالانۋىنا قاتىسى بار كۇدىكتىنى قامادى
ۋكراينا داعدارىسىنىڭ كۇشەيۋىنە بايلانىستى رەسەي – موڭگوليا - قىتاي مۇددەلىك قاتىناستارى
نازارباەۆ "قۇرمەتتى سەناتور" اتاعىنان ايىرىلدى
موڭعوليا استاناسىندا جاپپاي نارازىلىق شەرۋلەرى ءوتتى