Keşe, 1 qazan küni Beyjiñde QHR-nıñ 70 jıldıq mereytoy saltanatımen birge äskeri parad ötkizilip, Qıtay qarulı küşteriniñ ozıq äskeri tehnikaları jwrtqa körsetildi. Älem aqparat qwraldarınıñ nazarın audarğan DF-41 (DF-41) zımırandarınan tartıp, radarğa körinbeytin soğıs wşaqtarı da äskeri paradqa qatıstı. Osığan oray, Qıtaydıñ qazirgi äskeri quatı köp talqınıñ birine aynaldı. Olay bolsa Qıtaydıñ qazirgi äskeri quatı qay deñgeyde? Qorğanıstıñ qay salasın basa damıtıp jatır? Tömende qıtaylıq jäne älemdik aqparat keñistigindegi jariya bolğan aqparattarğa süyene otırıp osı swraqtardı qauzap körelik.

Qıtaydıñ basa damıtqan qorğanıs salaları

Soñğı jıldarı Qıtaydıñ Tınıq mwhitı batıs jağalauındağı äskeri belsendiliginiñ arta tüskeni belgili. Qıtaydıñ Tınıq mwhitındağı äskeri ıqpalınıñ keñeyui öz kezeginde AQŞ-tıñ jaña qorğanıs strategiyasın jariyalauğa sebep bolğan bolatın. Ärine, Tınıq mwhitında ğana emes, barlıq teñiz-mwhitta AQŞ-tıñ äskeri quatı älemniñ aldında twrğanı belgili. Solay bolsa da, Qıtay özine eñ kerekti degen baqıttardı damıtuğa den qoyğanı bayqaladı. Bwl rette kemelerge qarsı zımırandar men wşqışsız wşu qwrılğıları jäne su üsti barlau men şabuılğa paydalanatın wşaqtardı damıtuğa basa küş salğan.

Oñtüstik qıtay teñizi jäne Tınıq mwhitındağı strategiyalıq müddelerine qajetti eñ negizgi qorğanıs salası retinde Beyjiñ teñiz küşterine de köbirek investiciya saldı. Nätijesinde 3 wşaq tasımaldauşı kemesin ( bireui äli sınaq kezeñinde) teñizge şığardı. Bwdan tıs älemdegi eñ iri suda qonıp-wşuğa arnalğan barlau wşağın jasap şığardı. Bwl wşaq qazirgi kezde Oñtüstik qıtay teñizindegi araldar da äskeri operaciyalarğa qatısuda.

Bıltır Qıtay Tayuanğa jaqın provinciyasında äskeri şeru ötkizip, Tayuanğa äskeri qısımın arttırğan edi. Foto: abc.net.au

Keşegi äskeri paradta körsetken DF-41 qwrlıqaralıq ballistikalıq zımırandarın qıtaylıq äskeri ekspertter bir rette 10 nısananı joyuğa qabiletti dep aytuda. Al, qoldanıstağı DF-17 zımırandarı bwrınğı reseylik «Avangard» zımırandarına wqsatılıp jasalğanı belgili. Bwl atalğan zımırandardıñ bastı erekşeligi – keñistikte wşıp bara jatıp, kürdeli operaciyalardı jasauğa qabilettiligi. Anıqtay aytqanda, jerdegi zımıran qorğanıs jüyesinen jaltara aladı. Äskeri paradta bwlardan tıs äskeri kemege, wşaqqa jäne zımırandarğa qarsı qorğanıs zımırandarı da körsetildi.

DR-8 wşqışsız wşu qwrılğısı. Foto: Hiiraan Online

Qıtay qorğanıs küşteriniñ tağı bir den qoyğan bağıtı wşqışsız wşu qwrılğıları. Qazir Qıtay jasağan wşqışsız wşu qwrılğıları älemniñ birqatar elderine tarağan. Orta Şığıs elderi de qıtaylıq drondardı köbirek satıp aluda. Ötken qırküyek ayında Europa elderi arasında alğaşqı bolıp Serbiya Qıtay öndirgen qaşıqtıqtan basqarılatın drondı satıp aldı. Al, keşegi paradta dıbıstan jıldam wşatın DR-8 dronı alğaş ret körsetildi. Tayuandıq äskeri sarapşılar bwl dron bolaşaqta mañızdı äskeri tehnika qatarında bolatının aytadı. Sebebi, DR-8 dronı qazirdiñ özinde radarğa körinbeu jäne wşaqtan zımıran sekildi ajırap şığıp, derbes operaciya jürgizuge qabiletti. Bir sözben aytqanda Qıtay öziniñ mereytoy qarsañında äskeri qorğanıs salasınıñ jaña tehnologiyalarğa qaray jıldam damıp bara jatqanın körsetuge tırıstı.

Qıtaydıñ qorğanıs şığını

Qıtaydıñ qazirgi basşısı Şi Jinpiñ taqqa otırğannan keyin armiyağa reforma jasalatının mälimdegen. 2015 jıldan beri qaray Qıtay ükimeti qorğanıs byudjetin jıl sayın 10 payızğa deyin köbeytip keledi.

Qazirgi tañda Qıtay qorğanıs şığını 250 mlrd AQŞ dollarına jetip, äskeri byudjet jağınan älemde ekinşi orında twr. Bıltırğı mälimetterge qarağanda, 2018 jılı Qıtay 56,1 mldr dollar jwmsap, jaña äskeri tehnikalar satıp alğan.

Alayda, osınşama mol investiciyağa qaramastan Qıtay AQŞ-tıñ qorğanıs byudjetine mañaylay da alğan joq. Sebebi, jılına 643,3 mlrd dollardı qwraytın AQŞ-tıñ qorğanıs şığını, özinen keyingi 5 eldiñ qorğanıs byudjetin qossa da asıp tüspek.

Qıtay qorğanıs byudjetin köbeytti jäne äskeri qızmetkerlerdiñ jalaqısın ösirdi. Foto; breitbart.com

Qıtaydıñ jalpı äskeri quatı

Qıtaydıñ äskeri quatı söz bolğanda, köbinşe, AQŞ nemese Reseymen salıstırıp jatadı. Biraq, AQŞ-tıñ äskeri tehnikalarınıñ damuı Qıtaydan keminde 30 jıldıq ürdispen alğa ketken. Al, Qıtay teñiz küşterin Qwrama Ştat teñiz äskeri küşterimen salıstıruğa bolmaydı. Teñiz üsti soğısında AQŞ älemniñ aldında. Onıñ iri wşaq tasımaldauşı kemeleri tört mwhittıñ strategiyalıq mañızdı su aydındarın baqılauında wstap keledi.

DF-17 zımırandarı. Foto: Hiiraan Online

Qıtaydıñ qazirgi lideri 2015 jılğı mälimdemesinde 2035 jılğa deyin zamanaui armiya jasaqtau, 2049 jılğa deyin älemniñ eñ aldınğı qatarındağı armiya qwru maqsatın alğa qoyğan. BBC qorğanıs salası boyınşa ekspertterdiñ sözine silteme jasay otırıp, Qıtay qorğanıs quatınıñ, tehnikalarınıñ AQŞ-qa jetuine ondağan jıldardıñ bar ekenin aytadı.

Al, Beyjiñde ötken äskeri parad Qıtaydıñ naqtı äskeri quatın körsetip bere almaydı. Soğıs quatı da jwrt elestetkendey «qorqınıştı» deñgeyde emes. Qıtay jartı ğasırğa juıq uaqıt naqtı soğıs täjribesinen ötpegen armiyağa ie. Şın mänisinde, Qıtaydıñ respublika küninde ötkizilgen äskeri paradtıñ maqsatı – Qıtaydıñ jaña äskeri qaru-jaraqtarın dabıralı türde körsetip, «Qıtay äskeri salada zamanaui damu ürdisin qalıptastırğan» degizu, sonday-aq, Qıtay basşısınıñ reformaları nätijeli bolıp jatır degen mağınanı äygileu.

“The Qazaq Times”