پرەزيدەنتتەر جالاقىسى: اق ءۇي مەن اقوردا باسشىلارى قانشا الادى؟

اقش ەكس-پرەزيدەنتتەرىنە ارنالعان وتەماقىنى ازايتۋدى قاراستىرىپ جاتسا، الەمنىڭ وزگە ەلدەرى باسشى جالاقىسىن جاريالاۋدى قۇپيا كورىپ، جۇمباقتامايدى. ال بىزدىكى شە؟

اقش 19 جىل ىشىندە 3 پرەزيدەنتىنە $68 ميلليون تولەگەن

امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ پرەزيدەنتى بولۋ – بۇل ابىرويلى لاۋازىم عانا ەمەس، سونىمەن قاتار جاقسى جالاقى، امەريكالىق پرەزيدەنتتەر اق ۇيدەن كوشكەننەن كەيىن دە كوپتەگەن ارتىقشىلىقتار مەن جەڭلدىكتەر يەمدەنە الادى.

«امەريكا ءۇنى» اقپاراتتىق قىزمەتىنىڭ دەرەگى بويىنشا، قازىرگى تاڭدا اقش پرەزيدەنتىنىڭ جىلدىق جالاقىسى 400 000 دوللاردى قۇرايدى. وسى ۋاقىتقا دەيىن پرەزيدەنت ينستيتۋتىندا جالاقى تەك بەس-اق رەت قاراستىرىلعان.

1789 جىلى سايلانعان تۇڭعىش پرەزيدەنت دجوردج ۆاشينگتون مەن ودان كەيىنگى 17 مەملەكەت باسشىلارىنا جىلىنا 25000 دوللار ەڭبەكاقى تولەنگەن. ءبىرىنشى باسشىنىڭ جالاقىسىن ءوسىرۋ ماسەلەسى العاش 1873 جىلى قاراستىرىلىپ، ەكى ەسە ۇلعايتىلعانداعى جىلدىق بيۋدجەت كولەمى – 50 000$. ەكىنشى ءوسىم 1909 جىلى كونگرەسستىڭ ماقۇلداۋىمەن – جىلىنا 75000 دوللارعا دەيىن كوتەرىلدى.

1949 جىلى پرەزيدەنت گارري ترۋمان ەكىنشى مەرزىمگە قايتا سايلانعاننان كەيىن ونىڭ جالاقىسى 100 000$ جەتكەن. 20 جىل وتكەن سوڭ 1969 جىلى سايلانعان ريچارد نيكسون تۇسىندا بۇل سوما ەكى ەسەگە ارتىپ، ناق 200 مىڭ دوللارعا شىققان. قازىرگى اق ءۇي قوجاينىنىڭ جالاقىسى 2001 جىلى كىشى دجوردج بۋش سايلانعاننان كەيىن بەكىتىلدى.

پرەزيدەنتتەر كوپتەگەن ارتىقشىلىقتارعا يە: ولار ۆاشينگتون رەزيدەنتسياسىندا اقىسىز باسپانا، باسسەين، اسپاز بەن فيتنەس جاتتىقتىرۋشىسى كورسەتەتىن سەرۆيس، جەكە كينوتەاتر مەن بوۋلينگ اللەياسى، كەمپ-دەۆيد ساياباعى، تاۋلىك بويى كۇزەت ، ۇشاق، تىكۇشاق جانە ليمۋزين.

قىزمەتى اياقتالعان پرەزيدەنتتەر ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن – مينيسترلەردىڭ جالاقىسى دەڭگەيىندە جىلىنا 213,6 مىڭ دوللار كولەمىندە زەينەتاقى الۋعا قۇقىلى. پرەزيدەنتتىك زەينەتاقىنىڭ مولشەرى تۋرالى ەرەجەنى 1958 جىلى گارري ترۋمان قابىلداعان. ترۋماننىڭ ءوزى زەينەتكە شىققاننان كەيىن ەستەلىكتەر جازىپ، ولاردى Life جۋرنالىنا 600 000 دوللارعا ساتقان (قازىر بۇل سوما ينفلياتسيانى ەسەپكە العاندا 5,7 ملن ​​دوللارعا تەڭ).

سوڭعى بىرنەشە عاسىردا تەك بەس رەت قانا وزگەرتىلگەن پرەزيدەنتتىك جالاقى مولشەرى. فوتو: "امەريكا ءۇنى"

جانە ءبىر ەرەكشەلىگى، فەدەرالدى بيۋدجەت بۇرىنعى پرەزيدەنتتەردىڭ بيزنەس شىعىندارى – ءىس-ساپارلار مەن كەڭسەنى جالداۋ شىعىندارىن وتەيدى. مۇنىڭ سەبەبىن ۇلتتىق سالىق تولەۋشىلەر وداعى قورىنىڭ عىلىمي ديرەكتورى دەميەن برەدي «پرەزيدەنت قىزمەتىنەن كەتكەننەن كەيىن دە ول مەملەكەت الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتى ءوز موينىنا الادى – بۇل ونىڭ شىعىندارىن وتەۋگە نەگىز بولادى»، – دەپ تۇسىندىرەدى.

اق ءۇيدى بوساتقان ەكس-پرەزيدەنت العاشقى 30 اي ءوزىنىڭ كەڭسەسىندە جۇمىسشىلاردى جالداي الادى، ال ولاردىڭ جالاقىسى فەدەرالدى بيۋدجەتتەن تولەنەدى. جالاقى قورىنىڭ ءليميتى جىلىنا 150 000 دوللاردى قۇرايدى. اتاۋلى دەدلايننان كەيىن بۇل قاراجات 96 000$ كولەمىندە قىقارادى.

2000 جىلدان باستاپ سالىق تولەۋشىلەردىڭ قالتاسىنان قاۋىپسىزدىك جونىندەگى شىعىنداردى قوسپاعاندا، بۇرىنعى پرەزيدەنتتەردى قارجىلاندىرۋعا 68 ميلليون دوللار جۇمسالدى، دەپ حابارلايدى سالىق تولەۋشىلەردىڭ ۇلتتىق وداعى.

ءححى عاسىر تابالدىرىعىن اتتاعالى بەرى بيۋدجەت ءۇشىن قىمباتقا تۇسكەن، ءبىر باسىنا قازىنادان 21 ميلليون دوللار جۇمسالعان باسشى – بيلل كلينتون بولدى. سونىمەن بىرگە كلينتوننىڭ جەكە بايلىعى 70 ميلليون دوللاردان اسادى. اق ۇيدەن شىققاننان كەيىن وتەماقى رەتىندە باراك وباما جىل سايىن 1.4 ميلليون دوللار، ال دجوردج كىشى بۋش جىلىنا 1,2 ميلليون دوللار الادى. ايتا كەتەرلىگى، ەكى ەكس-پرەزيدەنتتىڭ دە وزدەرىنە تيەسىلى ەكى ميلليون دوللارلىق بايلىعى بار.

برەديدىڭ پىكىرىنشە، بيلىكتىڭ مۇنداي اتىمتاي جومارتتىعى ميلليونەرلەرگە سۋبسيديا.  داۋلەتتىلەردىڭ تۋىنا قولداۋ. بۇرىنعى پرەزيدەنتتەر قىزمەتىنەن كەيىن دە كونفەرەنتسيالارعا قاتىسىپ، كىتاپتار شىعارۋمەن ءارى باسقا بيزنەس-جوبالارمەن اينالىسىپ كەلەدى. مىسالى، باراك وباما مەملەكەتتىك كارەراسىن اياقتاعان سوڭ وندىرىستىك كومپانيا قۇردى. قازىر Netflix-ءتىڭ تاپسىرىسى بويىنشا فيلمدەر تۇسىرۋدە. وبامانىڭ 21-ءشى تامىزدا «امەريكاندىق زاۋىت» دەپ اتالاتىن العاشقى جوباسىنىڭ پرەمەراسى ءوتتى.

مانساپ جولىن بيزنەسپەن بايلانىستىرعان تانىمال كاسىپكەر دونالد ترامپ ساياسي كارەراسىنا دەيىن-اق بويىنا داۋلەت ءسىڭىپ، جەمقورلىققا جانى قاس ليدەر رەتىندە قالىپتاسقانى امبەگە ايان. Forbes جۋرنالىندا جەكە تابىسى 3,7 ميلليارد دوللاردى كورسەتكەن ترامپ پرەزيدەنتتىك قىزمەتىنە كىرىسەر الدىن 400 مىڭ دوللارلىق جالاقىدان باس تارتىپ، جوعارى سوت تالابىمەن سيمۆوليكالىق ماندە 1$ ەڭبەكاقى الۋعا مىندەتتەلگەن. سوندىقتان بولار «تەنتەك» ساياساتكەردىڭ لاۋازىمدى بايۋ كوزى ەمەس، اقش امبيتسياسىن كۇشەيتىپ، مۇددەسىن قورعايتىن مۇمكىندىك دەپ بىلەتىنى.

پرەزيدەنتتىك قىزمەت پەن بيلىكتەن كەيىنگى تولەمدەر امەريكالىقتاردى الاڭداتا قويماعانىمەن، قارجىلاندىرۋدىڭ ءليميتىن قايتا قاراۋ ۇسىنىسى وقتىن-وقتىن ساياسي مىنبەلەردەن ايتىلىپ كەلەدى. «ەشبىر جان پرەزيدەنتتەردىڭ كۇنكورىستىك دەڭگەيدە ءومىر سۇرگەنىن قالامايدى» دەيدى برەدي. الايدا ۇلتتىق وداق باسششىسى سالىق تولەۋشىلەردىڭ قارجىسىن ۇنەمدەۋ ماقساتىندا وتەماقى تولەۋدىڭ قولدانىستاعى ەرەجەلەرىنە وزگەرتۋلەر ەنگىزۋدى ۇسىنادى.

ەكس-پرەزيدەنتتەرگە ارنالعان وتەماقى مولشەرىن جىلىنا 200 000 دوللارمەن شەكتەۋگە 2016 جىلى تالپىنىس جاسالعان ەدى، بىراق باراك وباما زاڭ جوباسىنا كەلىسپەيتىنىن ايتىپ، ۆەتو قويعان تۇعىن. دەگەنمەن باستاما  باسىلىپ قالماي، بيىل مامىردا كونگرەسكە ەكس-پرەزيدەنتتەرگە جەڭىلدىكتەردى شەكتەۋگە باعىتتالعان تاعى ءبىر زاڭ جوباسى ۇسىنىلدى. بيۋدجەتتى ۇنەمدەۋگە باعىتتالعان قۇجات ءالى كۇنگە دەيىن كونگرەسستىڭ مامانداندىرىلعان كوميتەتتەرىندە قارالۋدا.

اقش پرەزيدەنتتەرىنىڭ جەكە بايلىعى. فوتو: "امەريكا ءۇنى"

قاي پرەزيدەنت قانشا الادى؟

اقش پرەزيدەنتتىگى – باسقا مەملەكەتتەردىڭ كوشباسشىلارىمەن سالىستىرعاندا ەڭ تابىستى لاۋازىم دەپ ايتا المايمىز. الەمدەگى ەڭ جوعارى تولەنەتىن پرەزيدەنت سينگاپۋر كوشباسشىسى– جىل سايىن ول 1,4 ملن دوللاردان استام جالاقى الادى. توپ-5 قۇرامىنا يراك (809 673 دوللار), كامەرۋن (620 976 دوللار), گونكونگ (568 400 دوللار) جانە اۆستريانىڭ (410 000 دوللار) جەتەكشىلەرى  كىرەدى. يرلانديا پرەزيدەنتى اق ءۇي پرەزيدەنتىنە قاراعاندا 1000 دوللارعا ارتىق الادى – 401 000 دوللار.

ساۋد ارابياسىنىڭ كورولى سالمان شايقى جىلىنا $9,6 ملرد ەڭبەكاقى الادى. فوتو: اشىق دەرەككوز

الايدا، Middle East Eye باسىلىمىنىڭ مالىمەتتەرى بويىنشا، ءابسوليۋتتى رەكورد ساۋد ارابياسىنىڭ كورولى سالمان شايقىعا تيەسىلى. الەمدەگى ەڭ قىمبات تاريفيكاتسيامەن تولەنەتىن مونارح اي سايىن 800 ميلليون دوللار كولەمىندە، ياعني جىلىنا 9,6 ميلليارد دوللار ەڭبەكاقى الادى.

ال ەۋروپا جۇرتىنان ۆاتيكان باسشىسى ريم پاپاسى، تاياۋ شىعىستاعى يراننىڭ جوعارعى اياتوللاسى مەن  ليحتەنشتەين حانزاداسى رەسمي تۇردە ءوز مەملەكەتتەرىنىڭ بيۋدجەتتەرىنەن كوك تيىن دا المايدى. كۋبانىڭ پرەزيدەنتىنە جىلىنا بار-جوعى 360 دوللار، لاوس پرەزيدەنتى 1630 دوللار كولەمىندە عانا تولەنەدى.

رەسەي پرەزيدەنتىنىڭ ەڭبەكاقىسى سۋرينام، كولۋمبيا جانە ۋرۋگۆاي باسشىلارىمەن شامالاس. رەسمي جىلدىق تابىسى 136 000 دوللارعا تەڭ.. بەلارۋستىڭ «قوزعالمايتىن» كوشباسشىسى الەكساندر لۋكاشەنكو رەسمي ستاتيستيكاعا سايكەس جىلىنا 33 600 دوللار تابىسقا قول جەتكىزسە، ال ۋكراينا پرەزيدەنتىنىڭ جىلدىق جالاقىسى 11 600 دوللاردى قۇرايدى. چەحيا پرەزيدەنتىنەن 123 دوللارعا ارتىق.

قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ ساياسي قىزمەتىنىڭ جالاقىسى قانشا؟

قازىرگى جاريالىلىق زامانىندا جالاقىسىن جاسىرۋ – قوعامدا كولەڭكەلى كىرىس كوزىنە قاتىستى كۇدىك تۋدىراتىن دەڭگەيگە جەتكەن. ايتسە دە ورتا ازيا ەلدەرىندە بۇل ءالى جۇمباق كۇيدە، تەك قىرعىزستاننىڭ عانا ەكس-پرەزيدەنتى روزا وتىنباەۆا (30 مىڭ سوم، 2016 ج. مالىمەت) ءوز قىزمەتى تۇسىندا عانا رەسمي تۇردە جاريالاعان ەدى. 2016 جىلعى ءورىستىلدى باق-تىڭ بەيرەسمي دەرەكتەرى بويىنشا سول كەزدەگى پرەزيدەنت ن.نازارباەۆتىڭ ايلىعى 1700 دوللار كولەمىندە بولعان.

جالاقىسى ناقتى بولماعانىمەن، زاڭ بويىنشا قازاقستاندىق ءبىرىنشى پرەزيدەنتكە اقش ەكس-پرەزيدەنتىنەن كەم ەمەس «ارتىقشىلىقتار» بەرىلگەن. 2000 جىلعى 20 شىلدەدە جارىق كورىپ، 2010 جىلعى 14 ماۋسىمداعى تۇزەتۋلەرمەن تولىقتىرىلعان  «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى – ەلباسى تۋرالى» №83-ءىى كونستيتۋتسيالىق زاڭ شەڭبەرىندە ەكس-پرەزيدەنت ن.نازارباەۆ پەن ونىڭ وتباسى مۇشەلەرىنە قاتىستى ءبىراز مۇمكىندىكتەر مەن كەپىلدىكتەر زاڭداستىرىلعان.

قر-نىڭ ەكس-پرەزيدەنتى ن.نازارباەۆ ارتىنشا قوعامدىق مەمگە اينالعان، اتاقتى «ەكى سيىر تۋرالى» ەكونوميكالىق كەڭەس بەرۋ ءساتى. 21 تامىز 2019 جىل. فوتو: ازاتتىق/ە.اميرحانوۆ

وكىلەتتىلىگىن توقتاتقاننان كەيىنگى تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ قۇزىرەتىنە قاتىستى

• ءومىر بويى «تيىسپەۋشىلىك»;
• كەڭسەسىن تولىق تۇردە قامتاماسىز ەتۋ;
• بارلىق بايلانىس تۇرلەرىمەن قامتاماسىز ەتۋ;
• ءوزى مەن وتباسى مۇشەلەرىن ءومىر بويى كۇزەتپەن قامتاماسىز ەتۋ;
• ءوز وكىلەتتىگىن توقتاتقان كەزدە قىزمەتتىك پاتەر مەن مەملەكەتتىك ساياجاي مەنشىگىنە بەرىلۋ;
• ءومىر بويى جۇرگىزۋشىلەرىمەن بىرگە جەكە اۆتوموبيل، ال ونىمەن بىرگە تۇراتىن وتباسى مۇشەلەرىنە قىزمەتتىك اۆتوكولىكتى پايدالانۋ قۇقىعى بەرىلۋ;
• «جەكە مەنشىگىندە» ەلباسىنىڭ قورى، جەكە كىتاپحاناسى مەن جەكە مۇراعاتىنىڭ بولۋ;
• مەديتسينالىق جانە ساناتوري-كۋرورتتىق قامتاماسىز ەتۋ;
• جاسىنا قاراماستان پرەزيدەنت لاۋازىمدىق جالاقىسىنىڭ 80 پروتسەنتى مولشەرىندە اي سايىن زەينەتاقى الۋ;
• ن.نازارباەۆپەن بىرگە تۇرعان ءاربىر وتباسى مۇشەسىنە ول قايتىس بولعان كۇنگە دەيىن قر زاڭدارىندا بەلگىلەنگەن قارتتىعىنا بايلانىستى زەينەتاقىنىڭ 10 ەسەلەنگەن ەڭ تومەنگى مولشەرىنە تەڭ سومادا اي سايىنعى جاردەماقىسى ءومىر بويىنا تاعايىندالۋ;

كەپىلدىكتەرى بەرىلگەن.

سونىمەن قاتار، «ەلباسىنىڭ قورىن تولىقتىرۋ مەن ۇستاۋعا جانە ونىڭ ءۇي-جايلارىن كۇزەتۋگە، جەكە كىتاپحاناسى مەن جەكە مۇراعاتىن ساقتاۋعا كوزدەلگەن شىعىستاردى قارجىلاندىرۋ رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت قاراجاتى ەسەبىنەن جۇزەگە اسىرىلادى». «ەلباسىنا جانە ونىمەن بىرگە تۇراتىن وتباسى مۇشەلەرىنە تۇرعىن ءۇي، مەديتسينالىق، ساناتوري-كۋرورتتىق، كولىكتىك جانە وزگە دە قىزمەت كورسەتۋدى ۋاكىلەتتى مەملەكەتتىك ورگاندار قامتاماسىز ەتەدى».

قىزمەتىن توقتاتقاننان كەيىن دە «ەلباسىنىڭ ءومىرى مەن دەنساۋلىعى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت قاراجاتى ەسەبىنەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ جىلدىق لاۋازىمدىق جالاقىسىنا تەڭ سومادا مىندەتتى مەملەكەتتىك ساقتاندىرىلۋعا ءتيىس».

تىرناقشا ىشىندە بەرىلگەن «مۇمكىندىكتەر» زاڭنان الىنعان ءۇزىندى فراگمەنتتەر. قازاقستاننىڭ قازىرگى پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ قانشا جالاقى الاتىنى ازىرگە بەيمالىم. بىراق دەموكراتيالىق قۇندىلىقتارمەن ەتەنە جاقىن مەملەكەت باسشىسى جاريالىلىق پەن اشىقتىقتى ءوزى باستاپ، قول استىنداعى وزگە ۇكىمەت قۇرامى، پارلامەنتتىك وكىلدەر مەن اكىم-قارالارعا ۇلگى كورسەتەدى دەگەن نيەتتەمىز.

"The Qazaq Times"