Prezidentter jalaqısı: Aq üy men Aqorda basşıları qanşa aladı?

AQŞ eks-prezidentterine arnalğan ötemaqını azaytudı qarastırıp jatsa, älemniñ özge elderi basşı jalaqısın jariyalaudı qwpiya körip, jwmbaqtamaydı. Al bizdiki şe?

AQŞ 19 jıl işinde 3 prezidentine $68 million tölegen

Amerika Qwrama Ştattarınıñ Prezidenti bolu – bwl abıroylı lauazım ğana emes, sonımen qatar jaqsı jalaqı, amerikalıq prezidentter Aq üyden köşkennen keyin de köptegen artıqşılıqtar men jeñldikter iemdene aladı.

«Amerika üni» aqparattıq qızmetiniñ deregi boyınşa, qazirgi tañda AQŞ prezidentiniñ jıldıq jalaqısı 400 000 dollardı qwraydı. Osı uaqıtqa deyin Prezident institutında jalaqı tek bes-aq ret qarastırılğan.

1789 jılı saylanğan twñğış prezident Djordj Vaşington men odan keyingi 17 memleket basşılarına jılına 25000 dollar eñbekaqı tölengen. Birinşi basşınıñ jalaqısın ösiru mäselesi alğaş 1873 jılı qarastırılıp, eki ese wlğaytılğandağı jıldıq byudjet kölemi – 50 000$. Ekinşi ösim 1909 jılı Kongresstiñ maqwldauımen – jılına 75000 dollarğa deyin köterildi.

1949 jılı prezident Garri Truman ekinşi merzimge qayta saylanğannan keyin onıñ jalaqısı 100 000$ jetken. 20 jıl ötken soñ 1969 jılı saylanğan Riçard Nikson twsında bwl soma eki esege artıp, naq 200 mıñ dollarğa şıqqan. Qazirgi Aq üy qojaynınıñ jalaqısı 2001 jılı kişi Djordj Buş saylanğannan keyin bekitildi.

Prezidentter köptegen artıqşılıqtarğa ie: olar Vaşington rezidenciyasında aqısız baspana, basseyn, aspaz ben fitnes jattıqtıruşısı körsetetin servis, jeke kinoteatr men bouling alleyası, Kemp-Devid sayabağı, täulik boyı küzet , wşaq, tikwşaq jäne limuzin.

Qızmeti ayaqtalğan prezidentter ömiriniñ soñına deyin – ministrlerdiñ jalaqısı deñgeyinde jılına 213,6 mıñ dollar köleminde zeynetaqı aluğa qwqılı. Prezidenttik zeynetaqınıñ mölşeri turalı erejeni 1958 jılı Garri Truman qabıldağan. Trumannıñ özi zeynetke şıqqannan keyin estelikter jazıp, olardı Life jurnalına 600 000 dollarğa satqan (qazir bwl soma inflyaciyanı esepke alğanda 5,7 mln ​​dollarğa teñ).

Soñğı birneşe ğasırda tek bes ret qana özgertilgen prezidenttik jalaqı mölşeri. Foto: "Amerika üni"

Jäne bir erekşeligi, Federaldı byudjet bwrınğı prezidentterdiñ biznes şığındarı – is-saparlar men keñseni jaldau şığındarın öteydi. Mwnıñ sebebin Wlttıq salıq töleuşiler odağı qorınıñ ğılımi direktorı Demien Bredi «Prezident qızmetinen ketkennen keyin de ol memleket aldındağı jauapkerşilikti öz moynına aladı – bwl onıñ şığındarın öteuge negiz boladı», – dep tüsindiredi.

Aq üydi bosatqan eks-prezident alğaşqı 30 ay öziniñ keñsesinde jwmısşılardı jalday aladı, al olardıñ jalaqısı federaldı byudjetten tölenedi. Jalaqı qorınıñ limiti jılına 150 000 dollardı qwraydı. Ataulı dedlaynnan keyin bwl qarajat 96 000$ köleminde qıqaradı.

2000 jıldan bastap salıq töleuşilerdiñ qaltasınan qauipsizdik jönindegi şığındardı qospağanda, bwrınğı prezidentterdi qarjılandıruğa 68 million dollar jwmsaldı, dep habarlaydı Salıq töleuşilerdiñ Wlttıq odağı.

HHİ ğasır tabaldırığın attağalı beri byudjet üşin qımbatqa tüsken, bir basına qazınadan 21 million dollar jwmsalğan basşı – Bill Klinton boldı. Sonımen birge Klintonnıñ jeke baylığı 70 million dollardan asadı. Aq üyden şıqqannan keyin ötemaqı retinde Barak Obama jıl sayın 1.4 million dollar, al Djordj kişi Buş jılına 1,2 million dollar aladı. Ayta keterligi, eki eks-prezidenttiñ de özderine tiesili eki million dollarlıq baylığı bar.

Bredidiñ pikirinşe, biliktiñ mwnday atımtay jomarttığı millionerlerge subsidiya.  Däulettilerdiñ tuuına qoldau. Bwrınğı prezidentter qızmetinen keyin de konferenciyalarğa qatısıp, kitaptar şığarumen äri basqa biznes-jobalarmen aynalısıp keledi. Mısalı, Barak Obama memlekettik kar'erasın ayaqtağan soñ öndiristik kompaniya qwrdı. Qazir Netflix-tiñ tapsırısı boyınşa fil'mder tüsirude. Obamanıñ 21-şi tamızda «Amerikandıq zauıt» dep atalatın alğaşqı jobasınıñ prem'erası ötti.

Mansap jolın biznespen baylanıstırğan tanımal käsipker Donal'd Tramp sayasi kar'erasına deyin-aq boyına däulet siñip, jemqorlıqqa janı qas lider retinde qalıptasqanı ämbege ayan. Forbes jurnalında jeke tabısı 3,7 milliard dollardı körsetken Tramp prezidenttik qızmetine kiriser aldın 400 mıñ dollarlıq jalaqıdan bas tartıp, Joğarı Sot talabımen simvolikalıq mände 1$ eñbekaqı aluğa mindettelgen. Sondıqtan bolar «tentek» sayasatkerdiñ lauazımdı bayu közi emes, AQŞ ambiciyasın küşeytip, müddesin qorğaytın mümkindik dep biletini.

Prezidenttik qızmet pen bilikten keyingi tölemder amerikalıqtardı alañdata qoymağanımen, qarjılandırudıñ limitin qayta qarau wsınısı oqtın-oqtın sayasi minbelerden aytılıp keledi. «Eşbir jan prezidentterdiñ künköristik deñgeyde ömir sürgenin qalamaydı» deydi Bredi. Alayda Wlttıq odaq basşısı salıq töleuşilerdiñ qarjısın ünemdeu maqsatında ötemaqı töleudiñ qoldanıstağı erejelerine özgertuler engizudi wsınadı.

Eks-prezidentterge arnalğan ötemaqı mölşerin jılına 200 000 dollarmen şekteuge 2016 jılı talpınıs jasalğan edi, biraq Barak Obama zañ jobasına kelispeytinin aytıp, veto qoyğan twğın. Degenmen bastama  basılıp qalmay, biıl mamırda Kongreske eks-prezidentterge jeñildikterdi şekteuge bağıttalğan tağı bir zañ jobası wsınıldı. Byudjetti ünemdeuge bağıttalğan qwjat äli künge deyin Kongresstiñ mamandandırılğan komitetterinde qaraluda.

AQŞ prezidentteriniñ jeke baylığı. Foto: "Amerika üni"

Qay prezident qanşa aladı?

AQŞ prezidenttigi – basqa memleketterdiñ köşbasşılarımen salıstırğanda eñ tabıstı lauazım dep ayta almaymız. Älemdegi eñ joğarı tölenetin prezident Singapur köşbasşısı– jıl sayın ol 1,4 mln dollardan astam jalaqı aladı. Top-5 qwramına Irak (809 673 dollar), Kamerun (620 976 dollar), Gonkong (568 400 dollar) jäne Avstriyanıñ (410 000 dollar) jetekşileri  kiredi. Irlandiya prezidenti Aq üy prezidentine qarağanda 1000 dollarğa artıq aladı – 401 000 dollar.

Saud Arabiyasınıñ koroli Salman şayqı jılına $9,6 mlrd eñbekaqı aladı. Foto: aşıq derekköz

Alayda, Middle East Eye basılımınıñ mälimetteri boyınşa, absolyutti rekord Saud Arabiyasınıñ koroli Salman şayqığa tiesili. Älemdegi eñ qımbat tarifikaciyamen tölenetin monarh ay sayın 800 million dollar köleminde, yağni jılına 9,6 milliard dollar eñbekaqı aladı.

Al Europa jwrtınan Vatikan basşısı Rim Papası, tayau şığıstağı Irannıñ joğarğı ayatollası men  Lihtenşteyn hanzadası resmi türde öz memleketteriniñ byudjetterinen kök tiın da almaydı. Kubanıñ prezidentine jılına bar-joğı 360 dollar, Laos prezidenti 1630 dollar köleminde ğana tölenedi.

Resey prezidentiniñ eñbekaqısı Surinam, Kolumbiya jäne Urugvay basşılarımen şamalas. Resmi jıldıq tabısı 136 000 dollarğa teñ.. Belarus'tiñ «qozğalmaytın» köşbasşısı Aleksandr Lukaşenko resmi statistikağa säykes jılına 33 600 dollar tabısqa qol jetkizse, al Ukraina prezidentiniñ jıldıq jalaqısı 11 600 dollardı qwraydı. Çehiya prezidentinen 123 dollarğa artıq.

Qazaqstan prezidentiniñ sayasi qızmetiniñ jalaqısı qanşa?

Qazirgi jariyalılıq zamanında jalaqısın jasıru – qoğamda köleñkeli kiris közine qatıstı küdik tudıratın deñgeyge jetken. Äytse de Orta Aziya elderinde bwl äli jwmbaq küyde, tek Qırğızstannıñ ğana eks-prezidenti Roza Otınbaeva (30 mıñ som, 2016 j. mälimet) öz qızmeti twsında ğana resmi türde jariyalağan edi. 2016 jılğı orıstildi BAQ-tıñ beyresmi derekteri boyınşa sol kezdegi prezident N.Nazarbaevtıñ aylığı 1700 dollar köleminde bolğan.

Jalaqısı naqtı bolmağanımen, zañ boyınşa qazaqstandıq birinşi prezidentke AQŞ eks-prezidentinen kem emes «artıqşılıqtar» berilgen. 2000 jılğı 20 şildede jarıq körip, 2010 jılğı 14 mausımdağı tüzetulermen tolıqtırılğan  «Qazaqstan Respublikasınıñ Twñğış Prezidenti – Elbası turalı» №83-İİ Konstituciyalıq zañ şeñberinde eks-prezident N.Nazarbaev pen onıñ otbası müşelerine qatıstı biraz mümkindikter men kepildikter zañdastırılğan.

QR-nıñ eks-prezidenti N.Nazarbaev artınşa qoğamdıq memge aynalğan, ataqtı «eki siır turalı» ekonomikalıq keñes beru säti. 21 tamız 2019 jıl. Foto: Azattıq/E.Amirhanov

Ökilettiligin toqtatqannan keyingi Twñğış Prezidenttiñ qwziretine qatıstı

• ömir boyı «tiispeuşilik»;
• keñsesin tolıq türde qamtamasız etu;
• barlıq baylanıs türlerimen qamtamasız etu;
• özi men otbası müşelerin ömir boyı küzetpen qamtamasız etu;
• öz ökilettigin toqtatqan kezde qızmettik päter men memlekettik sayajay menşigine berilu;
• ömir boyı jürgizuşilerimen birge jeke avtomobil', al onımen birge twratın otbası müşelerine qızmettik avtokölikti paydalanu qwqığı berilu;
• «jeke menşiginde» Elbasınıñ qorı, jeke kitaphanası men jeke mwrağatınıñ bolu;
• medicinalıq jäne sanatoriy-kurorttıq qamtamasız etu;
• jasına qaramastan Prezident lauazımdıq jalaqısınıñ 80 procenti mölşerinde ay sayın zeynetaqı alu;
• N.Nazarbaevpen birge twrğan ärbir otbası müşesine ol qaytıs bolğan künge deyin QR zañdarında belgilengen qarttığına baylanıstı zeynetaqınıñ 10 eselengen eñ tömengi mölşerine teñ somada ay sayınğı järdemaqısı ömir boyına tağayındalu;

kepildikteri berilgen.

Sonımen qatar, «Elbasınıñ qorın tolıqtıru men wstauğa jäne onıñ üy-jayların küzetuge, jeke kitaphanası men jeke mwrağatın saqtauğa közdelgen şığıstardı qarjılandıru respublikalıq byudjet qarajatı esebinen jüzege asırıladı». «Elbasına jäne onımen birge twratın otbası müşelerine twrğın üy, medicinalıq, sanatoriy-kurorttıq, köliktik jäne özge de qızmet körsetudi uäkiletti memlekettik organdar qamtamasız etedi».

Qızmetin toqtatqannan keyin de «Elbasınıñ ömiri men densaulığı respublikalıq byudjet qarajatı esebinen Qazaqstan Respublikası Prezidentiniñ jıldıq lauazımdıq jalaqısına teñ somada mindetti memlekettik saqtandırıluğa tiis».

Tırnaqşa işinde berilgen «mümkindikter» zañnan alınğan üzindi fragmentter. Qazaqstannıñ qazirgi prezidenti Qasım-Jomart Toqaevtıñ qanşa jalaqı alatını äzirge beymälim. Biraq demokratiyalıq qwndılıqtarmen etene jaqın memleket basşısı jariyalılıq pen aşıqtıqtı özi bastap, qol astındağı özge ükimet qwramı, parlamenttik ökilder men äkim-qaralarğa ülgi körsetedi degen niettemiz.

"The Qazaq Times"