قىتاي گونكونگكە اسكەري كۇش قولدانۋى مۇمكىن بە؟

گونكونگ 1997 جىلى 1 شىلدە كۇنى ۇلىبريتانيانىڭ يەلىنەن قىتايعا ءوتىپ، بەيجىڭ بيلىگىنىڭ 50 جىلدىق ارنايى ادمينستراتيۆتىك ايماعى رەتىندە سانالا باستادى. بۇل كۇندە بەيجىڭنىڭ ء"بىر ەل – ەكى ءتۇزىم" ءپرينتسيپى نەگىزىندە باسقارىلاتىن گونكونگ شىن مانىسىندە قىتايدىڭ ىشكى ولكەلەرىمەن سالىستىرعاندا كوپتەگەن ۇقسامايتىن قۇندىلىقتارعا يە. مادەني، ساياسي، الەۋمەتتىك ايىرماشىلىقتار شاعىن ارالدى قالا مەن قۇرلىقتىق قىتاي اراسىن جاقىنداتپاي كەلەدى. گونكونگ تۇرعىندارىنىڭ دەموكراتياعا دەگەن قۇلشىنىسى دا تەمىر تەگەۋرىندى بەيجىڭ بيلىگىنىڭ باعىتىنا ساي ەمەس. 

1997 جىلدان بەرى گونكونگتە قىتاي بيلىگىڭ كەيبىر ساياسي شەشىمدەرىنە قارسى نارازىلىق شارالارى تولاستاعان ەمەس. ءتىپتى، بريتانيا يەلىگىنەن قىتايعا قايتارىلعان كەزدىڭ وزىندە دە بەيجىڭ بيلىگىنىڭ اكىمشىلىك باسقارۋىن قابىل العىسى كەلمەگەن قالا تۇرعىندارى ماسسالىق نارازىلىق شەرۋىنە شىققان بولاتىن. ال، سوڭعى ءۇش ايدا گونكونگ اۋقىمدى دەمونستراتسيالار ارقىلى الەم نازارىن وزىنە اۋداردى. كوممۋنيستىك بيلىك بۇل نارازىلىق شارالارىنىڭ ارتىندا شەتەلدىك كۇشتەر تۇر دەپ قارايدى. ءبىر كۇن بۇرىن بولعان نارازىلىق اكتسياسىنىڭ كۇشپەن تاراتىلۋى دەموكراتيالىق ەلدەردىڭ الاڭداۋشىلىعىن تۋدىردى. ءتىپتى، ىقپالدى اقپاراتتىق اگەنتتىكتەر گونكونگكە جاقىن قىتاي قالالارىندا قىتاي اسكەري كۇشتەرىنىڭ كوبەيتىلگەنىن دە جازىپ جاتىر.

قىتاي بيلىگى گونكونگتىڭ نارازىلىعىن باسۋ ءۇشىن قارۋلى كۇشتەردى قولدانۋى مۇمكىن بە؟

1997 جىلى قوس تاراپ قول قويعان زاڭعا سۇيەنەتىن بولساق، وندا بەيجىڭ گونكونگ قالاسىنا ارمياسىن كىرگىزۋگە قۇقىعى جوق. قىتاي ارمياسى اتالعان ايماققا تەك جەرگىلىكتى اكىمشىلىكتىڭ وتىنىشىمەن عانا كىرە الادى. ونىڭ وزىندە دە اپاتتى جاعدايدىڭ زارداپتارىن جويۋ جانە حالىقتىق تىنىشتاندىرۋعا عانا كىرە الادى. ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنە سەنسەك، قازىرگىدەي جاعدايدا قىتاي ارمياسىن شاقىرۋعا گونكونگ بيلىگى باتىلدىق ەتە المايدى. بۇل شيەلەنىستى ءتىپتى دە ءورشىتىپ جىبەرەتىن قادام دەپ سانايدى.

ەگەر قىتاي ارمياسى ءبارىن قايىرىپ قويىپ ارنايى اكىمشىلىك قۇقىعى بار قالاعا باسىپ كىرىپ دەمونسترانتتاردى كۇشپەن تاراتاتىن بولسا جانە قانداي دا ءبىر كۇش قولدانۋعا ۇرىنسا، وندا ونىڭ زاردابى اۋىر بولماق. ەڭ اۋەلى ارنايى اۆتونوميالىق ستاتۋسى بار قالانىڭ رەپۋتاتسياسى تالقاندالىپ، ەكونوميكالىق ارتىقشىلىقتارىنان ايىرىلادى جانە حالىقارالىق قاۋىمداستىق الدىندا قىتاي ارمياسى اۋىر ايىپ ارقالايدى.

ءوز يەلىگىنە العاننان كەيىن قىتاي بيلىگى اتالعان قالاعا تەك 5 مىڭ قارۋلى كۇشىن ورنالاستىرعان. ونىڭ ءوزى سيمۆولدىق ءمان رەتىندەگى اسكەرلەر، ال قالانىڭ ىشكى ىسىنە ارالاسۋعا ولاردىڭ دا قۇقىعى جوق. الايدا، بۇدان بۇرىنعى نارازىلىق شارالارى كەزىندە قىتاي اسكەرلەرىنىڭ نارازى توپقا قارسى ارەكەتتەرىن بەينەلەگەن ۆيدەولار تاراپ كەتتى. وندا قىتاي قارۋلى كۇشتەرى دەمونسترانتتاردى تاراپ كەتۋگە شاقىرىپ جاتادى. "جاعداي اۋىر بولۋى مۇمكىن، تاراپ كەتىڭدەر، ايتپەگەندە ءبىز كۇش قولدانامىز", – دەپ ايعايلايدى قىتاي اسكەريى. ساراپشىلار بۇل ارەكەتتى بەيجىڭ بيلىگىنىڭ ەسكەرتۋى جانە قالا تۇرعىندارىنا جاساعان پسيحولوگيالىق قىسىمى دەپ سانايدى.

بەيجىڭ قازىرگە دەيىن گونكونگتەگى داعدارىستى جەرگىلىكتى بيلىك شەشە الادى دەگەن پوزيتسيانى ۇستانىپ تۇرعانىن اڭعارتۋدا. ارينە، تەك وسى ۇستانىممەن ءۇنسىز جاتىر دەۋگە دە بولمايدى. بىرقاتار بەيجىڭ لاۋازىمدىلارىنىڭ اۋزىنان ۇركىتۋ-قورقىتۋ سيپاتىنداعى پىكىرلەر دە شىقتى. ايتالىق: "وزدەرىڭنىڭ جاعدايلارىڭدى قيىنداتىپ الماڭدار". "وتپەن ويناعاندار كۇيىپ جوق بولادى", – دەگەن سوزدەرمەن قورقىتقان قىتايلىق جوعارى لاۋازىمدىلار دا بولدى.

سونىڭ ءوزىن دە باسىم كوپ ساراپشىلار رەسمي بەيجىڭنىڭ قارۋلى كۇش قولداناتىنىنا سەنبەيدى. سەبەبى، بۇل قىتاي ءۇشىن تىم اۋىر بوداۋ بەرگەنمەن بىردەي بولادى. حالىقارالىق ارەناداعى ورىنى مەن الەم الدىنداعى بەت-بەدەلى ءۇشىن قىتاي بۇل قادامعا بارمايدى دەپ سانايتىندار باسىم.

“The Qazaq Times”