فوتو: Nature

حالىقارالىق Nature جۋرنالى سەمەي پوليگونى تۋرالى «قازاقستان كەڭەس وداعى ورناتقان يادرولىق سىناق زاردابىن تارتىپ كەلەدى» اتتى كولەمدى زەرتتەۋ جاريالادى.

ماقالا بىرنەشە تاقىرىپشالارعا ءبولىنىپ، كەيىپكەرلەر سۇحباتى دا جاريالانعان. اۆتور كسرو ءوزىنىڭ يادرولىق قارۋىنىڭ شاما-شارقىن تەكسەرىپ كورۋ ماقساتىندا سەمەيدە پوليگون قۇرعانىمەن، ونىڭ سالدارىن مۇلدە ەسكەرمەگەندىگىن ايتادى. پوليگوننىڭ جابىلعانىنا وتىز جىل وتسە دە، جەرگىلىكتى حالىق جانە تابيعات كۇشىن زيانى وراسان. اتالعان ماتەريالدا: «پوليگون ماڭىندا ءومىر سۇرەتىن ادامدارعا قانشا جىل وتسە دە رادياتسيانىڭ ازداعان مولشەرىنىڭ ءوزى كەرى اسەر ەتەدى. سوندىقتان قازاقستاندىق عالىمدار سول جەردەگى حالىقتىڭ دەنساۋلىعى تۋرالى اقپارات جيناپ كەلەدى. مالىمەتتەر بويىنشا، بۇل جەردەگى حالىقتىڭ راك اۋرۋىنىڭ كورسەتكىشى پوليگون سالدارى سانالادى. سونداي-اق ماماندار رادياتسيا جۇرەك-قان تامىر اۋرۋىنا ۇشىراتاتىنىن، ول اۋرۋ ءوز كەزەگىندە ۇرپاقتان-ۇرپاققا بەرىلەتىنىن انىقتادى. سەمەي پوليگونىندا ۇزاق جىلدار بويى يادرولىق زىمىران قوزعالتقىشىنىڭ جەكە ەلەمەنتتەرى عانا ەمەس، جەر ءۇستى ءپروتوتيپى دە سىنالعان. بۇل وڭىردە 40 جىل بويى سىنالعان يادرولىق زاريادتاردىڭ جيىنتىق قۋاتى حيروسيماعا تاستالعان بومبانىڭ قۋاتىنان 2,5 مىڭ ەسە اسىپ تۇسەدى»، – دەلىنگەن.


1953 جىلى 12 تامىزدا بولعان تەرمويادرولىق قۇرىلعىنىڭ العاشقى كەڭەستىك سىناعى. ول جاپونياداعى حيروسيمادا تاستالعان امەريكاندىق بومباعا قاراعاندا 25 ەسە كوپ ەنەرگيا شىعارعان. فوتو: Nature

جۋرنال پوليگون زاردابىن شەككەن جانار مۇحامەدجانوۆانىڭ وتباسى جايلى: «جانار مۇحامەدجانوۆا 19 جاسىندا اۋرۋ بەلگىلەرىن سەزىنگەن. سيستولالىق قىسىمى 160-تى كورسەتكەن. بۇل مەديتسينالىق ستاندارتتار بويىنشا وتە جوعارى. جانار ءومىرىنىڭ كوپ بولىگىن قالادا وتكىزسە دە، العاشقى جىلدارى يادرولىق سىناق سالدارىنان اسا لاستانعان پوليگوننىڭ ماڭىندا ياعني اباي اۋدانىندا تۇردى. ونىڭ اتا-اناسى دا قاتتى سىرقاتتاندى: اكەسى 41 جاستا ينسۋلتتان قايتىس بولدى، ال اناسى جۇرەك اۋرۋىنا ۇشىرادى. تۋعان اعا-اپكەسىنىڭ قان قىسىمى جوعارى بولعاندىقتان، كوپ مولشەردە قان جوعالتقان. مۇنداي پروبلەمالار جالپى حالىق اراسىندا سالىستىرمالى تۇردە تارالعان جانە ساۋلەلەنۋگە ۇشىراعان ادامدار مەن ولاردىڭ ۇرپاقتارى اراسىندا سىرقات جوعارى بولۋى مۇمكىن»، – دەيدى.

فوتو: Nature

كەڭەس وداعى سەمەيدەن 150 شاقىرىم جەردە ءوزىنىڭ يادرولىق ارسەنالىن قۇرعان ەدى. 1949-1963 جىلدار ارالىعىندا 18 500 شارشى كم جەردە يادولىق پوليگون جاسالىپ، وندا 110-نان استام يادرولىق سىناق وتكىزىلدى. قازاقستاننىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ ورگاندارىنىڭ حابارلاۋىنشا، راديواكتيۆتى جاۋىن 1,5 ميلليون ادامعا اسەر ەتكەن. جەراستى سىناقتار 1989 جىلعا دەيىن جۇرگىزىلدى. العاشىندا سىناقتار جەر بەتىندە وتكىزىلگەنىمەن، اينالاعا تيگىزگەن زيانى ۇشان-تەڭىز بولعاننان كەيىن جارىلىستار جەر استىنا كوشىرىلگەن ەدى. سول زاماننىڭ وزىندە رادياتسيادان زارداپ شەككەندەردىڭ سانى جارتى ميلليون ادامعا جەتكەن. پوليگوندا وتكىزىلگەن يادرولىق جانە تەرمويادرولىق جارىلىستاردىڭ جالپى سانى – 456. ولاردىڭ 116-سى اشىق، ياعني جەر بەتىندە نەمەسە اۋە كەڭىستىگىندە جاسالعان. وسى اشىق جارىلىستاردىڭ جالپى قۋاتى 1945 جىلى حيروسيماعا تاستالعان اتوم بومباسىنىڭ قۋاتىنان 2,5 مىڭ ەسە كوپ ەدى. سەمەي سىناق پوليگونىندا جۇرگىزىلگەن جارىلىستاردىڭ سالدارىنان ميلليونداعان كىسى دەرتكە ۇشىراپ، باقيلىق بولدى.

"The Qazaq Times"