Foto: Nature

Halıqaralıq Nature jurnalı Semey poligonı turalı «Qazaqstan Keñes Odağı ornatqan yadrolıq sınaq zardabın tartıp keledi» attı kölemdi zertteu jariyaladı.

Maqala birneşe taqırıpşalarğa bölinip, keyipkerler swhbatı da jariyalanğan. Avtor KSRO öziniñ yadrolıq qaruınıñ şama-şarqın tekserip köru maqsatında Semeyde poligon qwrğanımen, onıñ saldarın mülde eskermegendigin aytadı. Poligonnıñ jabılğanına otız jıl ötse de, jergilikti halıq jäne tabiğat küşin ziyanı orasan. Atalğan materialda: «Poligon mañında ömir süretin adamdarğa qanşa jıl ötse de radiaciyanıñ azdağan mölşeriniñ özi keri äser etedi. Sondıqtan qazaqstandıq ğalımdar sol jerdegi halıqtıñ densaulığı turalı aqparat jinap keledi. Mälimetter boyınşa, bwl jerdegi halıqtıñ rak auruınıñ körsetkişi poligon saldarı sanaladı. Sonday-aq mamandar radiaciya jürek-qan tamır auruına wşıratatının, ol auru öz kezeginde wrpaqtan-wrpaqqa beriletinin anıqtadı. Semey poligonında wzaq jıldar boyı yadrolıq zımıran qozğaltqışınıñ jeke elementteri ğana emes, jer üsti prototipi de sınalğan. Bwl öñirde 40 jıl boyı sınalğan yadrolıq zaryadtardıñ jiıntıq quatı Hirosimağa tastalğan bombanıñ quatınan 2,5 mıñ ese asıp tüsedi», – delingen.


1953 jılı 12 tamızda bolğan termoyadrolıq qwrılğınıñ alğaşqı keñestik sınağı. Ol Japoniyadağı Hirosimada tastalğan amerikandıq bombağa qarağanda 25 ese köp energiya şığarğan. Foto: Nature

Jurnal poligon zardabın şekken Janar Mwhamedjanovanıñ otbası jaylı: «Janar Mwhamedjanova 19 jasında auru belgilerin sezingen. Sistolalıq qısımı 160-tı körsetken. Bwl medicinalıq standarttar boyınşa öte joğarı. Janar ömiriniñ köp böligin qalada ötkizse de, alğaşqı jıldarı yadrolıq sınaq saldarınan asa lastanğan poligonnıñ mañında yağni Abay audanında twrdı. Onıñ ata-anası da qattı sırqattandı: äkesi 41 jasta insul'ttan qaytıs boldı, al anası jürek auruına wşıradı. Tuğan ağa-äpkesiniñ qan qısımı joğarı bolğandıqtan, köp mölşerde qan joğaltqan. Mwnday problemalar jalpı halıq arasında salıstırmalı türde taralğan jäne säulelenuge wşırağan adamdar men olardıñ wrpaqtarı arasında sırqat joğarı boluı mümkin», – deydi.

Foto: Nature

Keñes Odağı Semeyden 150 şaqırım jerde öziniñ yadrolıq arsenalın qwrğan edi. 1949-1963 jıldar aralığında 18 500 şarşı km jerde yadolıq poligon jasalıp, onda 110-nan astam yadrolıq sınaq ötkizildi. Qazaqstannıñ densaulıq saqtau organdarınıñ habarlauınşa, radioaktivti jauın 1,5 million adamğa äser etken. Jerastı sınaqtar 1989 jılğa deyin jürgizildi. Alğaşında sınaqtar jer betinde ötkizilgenimen, aynalağa tigizgen ziyanı wşan-teñiz bolğannan keyin jarılıstar jer astına köşirilgen edi. Sol zamannıñ özinde radiaciyadan zardap şekkenderdiñ sanı jartı million adamğa jetken. Poligonda ötkizilgen yadrolıq jäne termoyadrolıq jarılıstardıñ jalpı sanı – 456. Olardıñ 116-sı aşıq, yağni jer betinde nemese äue keñistiginde jasalğan. Osı aşıq jarılıstardıñ jalpı quatı 1945 jılı Hirosimağa tastalğan atom bombasınıñ quatınan 2,5 mıñ ese köp edi. Semey sınaq poligonında jürgizilgen jarılıstardıñ saldarınan milliondağan kisi dertke wşırap, baqilıq boldı.

"The Qazaq Times"