BBC2 تەلەارناسىنىڭ تاپسىرىسى بويىنشا «ەۋروپا: 10 جىلدىق حاوس» اتتى دەرەكتى فيلم ءتۇسىرىلدى. ءۇش بولىمنەن تۇراتىن فيلمدە ەۋروپاداعى سوڭعى ون جىلدا ورىن العان ءۇش باستى داعدارىس: «Brexit»، گرەكياداعى قۇلدىراۋ جانە كوشى-قون ماسەلەسى كورسەتىلەدى. فيلمدە ەۋروپانىڭ جەتەكشى كوشباسشىلارى، ساياساتكەرلەرى مەن ولاردىڭ سەرىكتەستەرى اتالعان ماسەلەلەر تۋراسىندا اشىق پىكىر بىلدىرگەن.
دەرەكتى ءفيلمدى امەريكالىق بەلگىلى كينورەجيسسەر، «ۋوتەرگەيت»، «يۋگوسلاۆيا قازاسى»، «پۋتين، رەسەي جانە باتىس» دەرەكتى فيلمدەرىنىڭ اۆتورى نورما پەرسي باستاعان كوماندا ەكى جىلدان استام ۋاقىت بويى تۇسىرگەن. ءۇش بولىمدە فرانتسيانىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتتەرى نيكوليا ساركوزي مەن فرانسۋا وللاند، بريتاندىق مينيسترلەر ۋيليام حەيگ پەن دجوردج وسبورن، ەۋرووداقتىڭ بۇرىنعى جانە قازىرگى باسشىلارى حەرمان ۆان رومپەي، جان-كلود يۋنكەر مەن دونالد تۋسك، گرەكيانىڭ بۇرىنعى پرەمەر-ءمينيسترى مەن قارجى ءمينيسترى گەورگيوس پاپاندرەۋ جانە يورگوس پاپاكونستانتين، يتاليانىڭ ەكس پرەمەر-ءمينيسترى ماتتەو رەنتسي جانە تاعى باسقا دا كوپتەگەن ساياساتكەرلەر ەۋروپا ەلدەرىندەگى باستى كەمشىلىك پەن الدا ورىن الۋى ءتيىس جاڭالىقتارمەن بولىسەدى.
نورما پەرسي – «ۋوتەرگەيت»، «يۋگوسلاۆيا قازاسى»، «پۋتين، رەسەي جانە باتىس» دەرەكتى فيلمدەرىنىڭ اۆتورى جانە بىرنەشە حالىقارالىق سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى. فوتو: www.bbc.com
فيلمدە ەۋروپانىڭ قازىرگى ورىن الىپ جاتقان كريزيستىك جاعدايلارعا قالاي تاپ بولعاندىعى جانە ەۋروپالىق ساياسي ارەناداعى تۇلعالاردىڭ جەتىستىكتەرى مەن جەڭىلىس تاپقان تۇستارى كورسەتىلەدى. وسى رەتتە كينورەجيسسەر پەرسي: «ءبىز ەۋروپادا نە بولىپ جاتقانىن اشىق كورسەتۋگە تىرىستىق، ال تۇجىرىمداۋدى كورەرمەننىڭ وزىنە قالدىرامىز. مەن ءاربىر ادام ءوز پىكىرىن، پوزيتسياسىن ءبىلدىرىپ جانە قاجەتتى اقپاراتتى الا الادى دەپ سانايمىن. بريتانياداعى برەكسيت تاقىرىبى كوپشىلىكتى قىزىقتىرادى، مەنىڭ ويىمشا. مەن – امەريكالىقپىن. دەگەنمەن، بۇكىل الەم حالقى ساياساتتاعى ساۋالدارعا وسى فيلم ارقىلى جاۋاپ تابادى دەپ ۇمىتتەنەمىن»، – دەدى. سونداي-اق، پەرسي «ەۋروپا: 10 جىلدىق حاوس» ءفيلمى تەك ەۋروپالىق وداق ەلدەرىندە عانا ەمەس، ودان تىس جەرلەردە دە قىزۋ تالقىعا تۇسەتىنىنە سەنىمدى.
ۇلىبريتانيا پرەمەر-ءمينيسترى تەرەزا مەي جانە ەۋروكوميسسيا توراعاسى جان كلود يۋنكەر. فوتو: https://euronews.com
Brexit: داۋعا ۇلاسقان رەفەرەندۋم
Brexit جوسپارى 2016 جىلى ۇلىبريتانيانىڭ ەۋرووداققا مۇشە ەتۋدى توقتاتۋ تۋرالى رەفەرەندۋمعا اكەلدى. ءفيلمنىڭ العاشقى ءبولىمى وسى Brexit جوسپارىنا ارنالعان. رەجيسسەر ءفيلمدى تۇسىرۋگە كىرىسكەن ساتتە، بىرىككەن كورولدىكتەگى ماسەلەنىڭ قاتتى ويلاندىرعانىن ايتادى. «2016 جىلى دەۆيد كەمەرون نەگە بۇل رەفەرەندۋمدى جاريالادى؟ جوسپاردىڭ سوڭى نەلىكتەن داۋعا اكەپ سوقتى؟» سىندى ساۋالدارعا جاۋاپ ىزدەپ، دەۆيد كەمەروننىڭ وزىنەن جانە دونالد تۋسكتەن سۇحبات العان. ەۋروپالىق كەڭەستىڭ توراعاسى دونالد تۋسك: «الەمدىك ساياساتتا ۇلىبريتانيا ءۇشىن Brexit – وتە قاۋىپتى. ءتىپتى، اقىماقتىق. ونىڭ كونسەرۆاتيۆتىك پارتيا الدىنداعى مىندەتتەمەلەرىن ورىنداۋ برەكسيتتى جۇزەگە اسىرۋدىڭ بىردەن-ءبىر سەبەبى بولدى»،– دەيدى.
ۇلىبريتانيا ەۋرووداق قۇرامىنان 2019 جىلدىڭ 29 ناۋرىزىندا شىعۋى ءتيىس. ال 2020 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن ىشكى نارىقتاعى جاعداي، ديپلوماتيالىق بايلانىس پەن ەۋروپالىق ساياساتقا رەفورمالار ەنگىزىلمەيدى. دەگەنمەن، وداق قۇرامىنداعى ەلدەر مەي ۇكىمەتىنىڭ جوسپارىنا قاتىستى سەنىمسىزدىك تانىتتى. ەندى بريتاندىقتار ەۋروپارلامەنتتە مامىردا وتەتىن سايلاۋعا قاتىسۋعا مىندەتتى. مەي جەلتوقساندا وتەتىن داۋىس بەرۋ كەزەڭىن قاڭتار ايىنا اۋىستىرعان بولاتىن. سەبەبى، برەكسيتتىڭ كەدەندىك جانە بىرىڭعاي نارىققا باعىتتالعان كەلىسىمشارتى سولتۇستىك يرلانديانى قاناعاتتاندىرماعان ەدى. بۇدان بولەك، ۇلىبريتانيانىڭ ۇكىمەت باسشىسى ەۋرووداقتىڭ دا كەيبىر دۇنيەلەرگە كەپىلدىك بەرەمىز دەگەنىن تىلگە تيەك ەتكەن. الايدا، ناقتى قانداي ماقساتتارعا ەكەندىگىن اشىپ ايتپادى. برەكسيتتىڭ داۋىس بەرۋى جاقىنداعان سايىن، بريتانيا تۇرعىندارىنىڭ دا الاڭداۋى جيىلەي باستاعان.
رەجيسسەردىڭ ويىنشا، 2016 جىلعى رەفەرەندۋمعا قول قويعان كەمەرون، بىرىنشىدەن، بريتانيانى تۇتاستاي ەو-دان الىپ شىعۋ تۋرالى ۋادەسىن ورىنداۋعا ءماجبۇر بولدى. ەكىنشىدەن، ول ەو قۇرامىنداعى فرانتسيا، گەرمانيا سىندى باسقا دا كوشباسشى مەملەكەتتەردى باسىپ وزۋدىڭ قيىن ەكەندىگىن جانە ءتۇپتىڭ-تۇبىندە رەفەرەندۋمنىڭ داۋعا اكەپ سوعاتىندىعىن سەزدى. سول ءۇشىن، قازىر دەۆيد كەمەرون ەلدى ەۋرووداقتان شىعارعىسى كەلمەيدى.
ەكىنشى ءبولىم: 2010 جىلعى گرەك داعدارىسى
2010 جىلدارى باستالعان گرەكياداعى وراسان زور بيۋدجەت تاپشىلىعى ەۋروپانىڭ ورتاق ۆاليۋتاسى – ەۋرونىڭ تۇراقتى قالپىنا قاتەر ءتوندىردى. سول جىلى حالىقارالىق قوعامنان كومەك سۇراعان گرەكيانىڭ پرەمەر-ءمينيسترى گەورگە پاپاندرەۋ گرەك بيۋدجەتىنىڭ ۇلكەن تاپشىلىعىنان تۋعان قارجى داعدارىسى ەۋروپا مەن دۇنيە ءجۇزىنىڭ ەكونوميكاسىن «اپاتقا» ۇرىندىرۋى مۇمكىن ەكەنىن ەسكەرتكەن. راسىمەن، گرەكياداعى قارجى داعدارىسى ەۋرو اۋماعىنا جاتاتىن وزگە 15 ەلدىڭ ەكونوميكالىق جۇيەلەرىنە تەرىس اسەر ەتتى.
2012 جىلى وتكەن بريۋسسەل ءسامميتى قارساڭىندا ەكونوميكالىق ارىپتەستىك جانە دامۋ ۇيىمى ەۋرونى الەم ەكونوميكاسىن جالماپ بارا جاتقان «جۇلىنقۇرت» دەپ اتاپ كورسەتكەن. سەبەبى، ەۋرونىڭ داعدارىسقا ۇشىراۋى ەۋروپانى ودان بەتەر تىعىرىققا تىرەدى. تەك ەكى اي ىشىندە ەۋروايماقتىڭ پروبلەمالارى كۇللى الەمدەگى ينۆەستورلارعا 4 تريلليون دوللار مولشەرىندە شىعىن كەلتىرگەن. «ءبىز فرانتسيا مەن گەرمانيا حالىقتارىنان ىنتىماقتاستىقتى تالاپ ەتەمىز. گرەكيا – مەركەل مەن ساركوزي ساياساتىنىڭ نەگە اپارىپ سوقتىرعانىنىڭ جارقىن كورىنىسى. نەمىس سالىق تولەۋشىلەرىنىڭ جالعىز عانا مۇراتى بانكتەردى قارجىلاندىرۋعا بارىپ تىرەلەتىن ءتۇپسىز بوشكەگە اقشا قۇيۋمەن بولىپ وتىر»، – دەدى گرەكيا راديكالدى سولشىل كواليتسياسىنىڭ جەتەكشىسى الەكسيس تسيپراس. بۇل سوزدەردى جاڭا گرەك وپپوزيتسياسىنىڭ ليدەرى بەرليندە ايتقان. ول جوعارىداعى سوزىنە «سايلاۋدا كەزەكتى جەڭىسكە جەتكەن جاعدايدا گرەكيانىڭ ەۋروايماقتان شىعۋىن قولدامايتىنىن» قوستى. گرەك پارادوكسىنىڭ ءوزى وسىندا: دراحمانى ەشكىمنىڭ دە العىسى كەلمەيدى، سونىمەن بىرگە، ەۋرو ءۇشىن اقشا قايتارۋعا ءالى دايىن ەمەس. بۇعان قاراماستان، قالتالى ەۋروپا ساياسي جاعىنان مەشەل بولا باستاعان گرەكياعا باسقالاي جان بىتىرۋگە ءازىر بولعانداي سىڭاي تانىتقان. مۇنىمەن قاتار، ەۋروپالىق قۇرىلىمدار بۇدان سەگىز جىل بۇرىن ماسەلەنى وڭتايلى شەشۋدىڭ جولى رەتىندە گرەكيانى ەۋروايماقتان شىعارۋدى ۇسىنعان.
دەرەكتى فيلمدە فرانتسيانىڭ ەكس-پرەزيدەنتى نيكوليا ساركوزي: «ۇلكەن جيىرمالىققا» قاتىسۋشىلار مەركەلدى نەمىس ورتالىق بانكىنىڭ رەزەرۆىن تۇراقتاندىرۋعا كوندىرگەن ەدى. سول ۋاقىتتا دا ەۋروپا ءبىراز قيىن تۇستاردى باستان وتكەرگەن. كانتسلەر مەركەل كوز جاسىنا ەرىك بەرىپ، وبامانىڭ ونى جۇباتۋعا تىرىسقاندىعى ءالى ەسىمدە. گرەكياداعى ەكونوميكالىق داعدارىس تا ءجال وسى كەزەڭدە ءورشىپ تۇرعان بولاتىن»، – دەيدى.
ەۋروپا كوشباسشىلارى. فوتو: www.bbc.com
ءۇشىنشى ءبولىم: مەركەل جانە ميگراتسيا
دەرەكتى ءفيلمنىڭ سوڭعى ءبولىمى 2015-2016 جىلدان باستاپ ەۋروپالىق ساياساتقا ايتارلىقتاي اسەر ەتىپ كەلە جاتقان كوشى-قون داعدارىسى تۋرالى. بۇل رەتتە كورەرمەندەرگە «گەرمانيانىڭ قۇشاعى بارىنە اشىق!» ۇرانى ارقىلى الەمدەگى بوسقىنداردى قابىلداۋ كەرەك يدەياسىن جاقتاۋشىلار مەن قارسىلىق بىلدىرۋشىلەردىڭ ءبىر-بىرىنە دەگەن جاۋلاستىعى باياندالادى. اتاپ ايتقاندا، انگەلا مەركەل مەن جان-كلود يۋنكەر ءبىر توپ، ال دونالد تۋسك ءوز سەرىكتەستەرىمەن قارسىلاس توپ بوپ ەكىگە بولىنگەن.
ميگراتسيا ماسەلەسى گەرمانيا جانە فرانتسيا كونوميكاسىنا كەرى اسەر ەتتى. بوسقىندارعا قۇشاعىن كەڭگە جايعان گەرمانيادا حالىق نارازىلىعى، ساياسي تالاس-تارتىستار جيىلەي ءتۇستى. سوڭعى جىلدارداعى قيىندىقتاردى ەسكەرگەن كانتسلەر انگەلا مەركەل 2021 جىلى وتەتىن سايلاۋدا كوشباسشىلىققا ۇمىتكەر قاتارىندا بولمايتىنىن مالىمدەدى. سونىمەن قاتار، حريستيان-دەموكراتيالىق وداقتىڭ (حدس) جەتەكشىسى بۋندەستاگتاعى ورىن ءۇشىن كۇرەسۋگە نيەتتى ەمەس ەكەندىگىن ايتتى. مەركەلدىڭ بۇل شەشىمى الەمدىك ساياساتتاعى كۇتپەگەن جاڭالىقتاردىڭ ءبىرى.
فوتو: گەرمانياداعى ميگراتسيا. مەركەل پارتياسى «ءبىزدىڭ قۇشاعىمىز اشىق!» ۇرانىن ۇستاندى. فوتو: informator.news
انگەلا مەركەل كانتسلەر بولىپ تۇرعان جىلدارى ەڭ كوپ باس قاتىرعان ءىسى – ميگرانتتار ماسەلەسى بولدى. ونىڭ 2015 جىلعى «ەلدەگى كەيبىر ادامدار ۇيىنە قايتۋىنا تۋرا كەلەدى» دەگەن مالىمدەمەسىنەن سوڭ، كوپشىلىك جۇرت مەركەلدى «مەيىرىمسىز، تاسباۋىر» دەپ اتاستى. دەگەنمەن، ميگرانتتاردىڭ اعىمى كۇشەيگەندە ول ەو ەرەجەلەرىن ۋاقىتشا توقتاتا تۇرىپ، شەكارالاردى اشۋ كەرەك دەگەن ۇستانىممەن ورتاعا شىقتى. مەركەلدىڭ بۇل ساياساتى بۇۇ جاعىنان دا جوعارى باعالاندى جانە «Time» باسىلىمى ونى سول جىلدىڭ «جىل ادامى» اتاعىنا لايىق دەپ تاپتى.
2015-2016 جىلدارى ەۋروپاداعى بوسقىنداردىڭ قۋاتتى تولقىنىمەن نە ىستەۋ كەرەكتىگىن تالقىلاعان ساياساتكەرلەر. 2015 جىل، G7 ءسامميتى
10 جىلدىق حاوس جانە «ءبىرتۇتاس ەۋروپا»
ەۋروپا حالقىن ءبىر ارناعا توعىستىرعان «ءبىرتۇتاس ەۋروپا» – تەك ەۋروپالىقتاردىڭ وزدەرى ءۇشىن عانا ەمەس، الەم جۇرتشىلىعى ءۇشىن ماڭىزى جوعارى جوبا. سوندىقتان ونىڭ قازىرگى كۇندەرى وتە قيىن داعدارىستىڭ ۇستىندە تۇرعانىن اشىق داۋىسپەن ايتقىڭ دا كەلمەيدى. الايدا، سوڭعى ۋاقىتتارداعى ارەكەتتەر وسىعان ەرىكسىز ءماجبۇر ەتەدى. گرەكياداعى داعدارىس، ۇلىبريتانياداعى Brexit, گەرمانيا مەن فرانتسياداعى ميگرانتتار تولقىنى، يتاليا مەن يسپانياداعى بيۋدجەت جوباسىنداعى قيىندىقتار جانە وزگە دە ەلدەردەرگى حواس ەۋروپانىڭ تالاي جىلعى جەتىستىكتەرىنە ءبىراز سىزات تۇسىرگەنى انىق. قانشا دەگەنمەن، ون جىلدىق قيىندىقتار «ءبىرتۇتاس ەۋروپا» ءۇشىن ۇلكەن سىناق جانە العا باستايتىن جاڭا ساياسي قادامداردىڭ باستاۋى بولارى حاق.
كيبەرشابۋىلعا ۇشىراعان باق وكىلدەرى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا ارىز ءتۇسىردى
ورتالىق ازيا: تاريحي، ساياسي جانە ەكونوميكالىق مۇددەلەر اياسىندا
قىرعىزستاندا تاۋەلسىز Kloop باسىلىمىنىڭ قىرعىز تىلىندەگى سايتى بۇعاتتالدى
رەسەيدىڭ دونەتسك وبلىسى كونستانتينوۆكا قالاسىنداعى بازارعا شابۋىلىنان 16 ادام قازا تاپتى
سادىر جاپاروۆ ىستىقكولدەگى ءتورت پانسيوناتتى وزبەكستانعا بەرۋ سەبەبىن ءتۇسىندىردى
پيگوجيننىڭ «ۆاگنەر» توبى ماسكەۋ تۇبىنە كەلىپ شەگىنىپ كەتتى