حومەينيدىڭ سەنىمدى سەرىكتەرىمەن بىرگە تەھرانعا ورالۋى. فوتو: de.qantara.de.

وسىدان 40 جىل بۇرىن، ياعني، كسرو مەن اقش اراسىنداعى «قىرعي قاباق سوعىسقا» بايلانىستى الەم ەكى ۇيەككە ءبولىنىپ تۇرعان تۇستا، يراندا يسلام رەۆوليۋتسياسى ساياسي ارەناعا كوتەرىلدى. 1979 جىلى اقپان ايىنىڭ ورتا شەنىندە يران شاحى مۇحاممەد رەزا پاحلاۆي تەھراندى (تەگەران) تاستاپ قاشىپ شىقتى دا، ەلدە رەۆوليۋتسياشىلدار بيلىك الدى.

شاح وتباسى. فوتو: liveinternet.ru.

15 جىل بويى شەتەلدە باس ساۋعالاپ جۇرگەن اياتوللا حومەيني 1979 جىلى ەلىنە ورالدى. ول يران ورتالىق قالاسى تەھرانعا ءوزىنىڭ جاقتاستارى، ەڭ جاقىن سەرىكتەرىمەن بىرگە كەلدى. بىراق، حومەينيدىڭ سۋرەتتەگى جاقىن سەرىكتەرىنىڭ تەك بىرەۋى عانا ءتىرى قالعان. بۇل تۋرالى ءسال كەيىنىرەك توقتالايىق.

يرانداعى ساياسي وزگەرىستىڭ ارتىندا سول كەزدەگى الەمدى ەكى ۇيەككە بولگەن دەرجاۆالار تۇردى دەگەن كۇدىكتىڭ قيسىندىلىعىنا قاراماستان، كوپتەگەن ساراپشىلار كسرو مەن اقش باستاعان باتىس ەلدەرىن اقتايدى. شاح مۇحاممەد رەزا پاحلاۆي باتىس ەلدەرىمەن تىعىز قارىم-قاتىناستا بولعان، ءتىپتى يزرايلمەن دە بارىس-كەلىس ورناتىپ تۇرعان. كسرو-مەن دوستىق قارىم-قاتىناسى دا جوعارى دەڭگەيدە دەۋگە بولادى، ايتالىق، يران حانزادالارىنىڭ سول كەزدە كسرو قۇرامىنداعى قازاقستان جەرىنە كەلگەنى بەلگىلى. ساراپشىلاردىڭ سوزىنە سەنسەك، يرانداعى يسلام رەۆوليۋتسياسى دەرجاۆالار ءۇشىن كۇتپەگەن جاعداي بولعان.

يرانداعى رەۆوليۋتسيا بۇلعاى. فوتو: MICHEK SETBOUN/GETTY IMAGES/BBC,

تمد ەلدەرىنىڭ تاۋەلسىز ينستيتۋتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى ۆلاديمير ەۆسەەۆ BBC-گە بەرگەن سۇحباتىندا  وپپوزيتسيا تارابىندا كەڭەستىك تۇلعالاردىڭ بولعانىن راستايدى. بىراق، ونىڭ ايتۋىنشا، رەۆوليۋتسيونەرلەر ولاردى بىرتىندەپ شەتتەتكەن نەمەسە وزدەرى باس تارتقان. بازار ساۋداگەرلەرى اراسىندا قوزداعان كوزقاراستار بىرتىندەپ تۇتاس ەلدەگى رەۆوليۋتسياعا ۇلاسادى. وسىعان قاراپ، «يران يسلام رەۆوليۋتسياسى كوشەدە ەمەس، بازاردا جۇزەگە استى» دەگەن پىكىر ءالى كۇنگە دەيىن ايتىلىپ كەلەدى.  بىر سوزبەن ايتقاندا ءدىني ليدەرلەر قوزعالىستى ءوز مۇددەسىنە قاراي باعىتتاي العان.

كەيىن ساياسي باسپانا ىزدەپ كەتكەن يران شاحىن ەلگە قايتارۋ تۋرالى اقش پەن حومەيني قۇرعان جاڭا رەجيم اراسىندا تارتىس بولدى. باتىس ەلدەرى يران شاحىن قايتارىپ بەرمەدى، بۇنىڭ سوڭى تەھرانداعى امەريكالىق ديپلوماتتاردى كەپىلگە الۋ ىسىنە ۇلاستى. سودان بەرى دە يران مەن اقش قارىم-قاتىناسى بۇرىنعى قالپىنا كەلە المادى. ال، يران مەن كەڭەس وداعىنىڭ قاتىناسى اۋعان سوعىسى تۇسىندا ناشارلاعانىمەن (حومەيني مۇسىلمان ەمەس ەلدىڭ مۇسىلماندار ەلىنە اسكەر كىرگىزۋىنە قارسى بولعان), كەيىن شىعاناق سوعىسى تۇسىندا قايتا قالپىنا كەلە باستادى. قازىر ماسكەۋ مەن تەھران قاتىناسى قاي دەڭگەيدە ەكەنىن جۇرتقا بەلگىلى.

تاريحي سۋرەتتە نە سىر جاتىر: حومەينيدىڭ جاقىندارى نەگە ءولدى؟

اتالعان تاريحي سۋرەت حومەينيدىڭ ەلىنە ورالعان كەزىندە تەھران اۋەجايىندا تۇسىرىلگەن. ول ءوزىنىڭ ەڭ سەنىمدى سەرىكتەرىمەن بىرگە ۇشاقتان ءتۇسىپ كەلەدى. بىراق، بىراق ونىڭ جاقىن سەرىكتەرى بىرنەشە جىلدان كەيىن ساياسي تەكە-تىرەستە ارت-ارتىنان ءولىم قۇشقان.

1, مۋرتازا مۋتاححاري – يسلام رەۆوليۋتسياسى ليدەرلەرىنىڭ ءبىرى بولعان (سۋرەتتە حومەينيدىڭ وڭ يىعىنان ۇستاپ كەلە جاتقان  ادام). 1980 جىلى ونى تەھراندا اتىپ ولتىرگەن. بۇل وقيعانى سول ۋاقىتتا فورگان اتتى يسلام ۇيىم ءوز موينىنا العان. سول تۇستا اتالعان ۇيىم يسلام رەسپۋبليكاسىنا قارسى بولعان.

2, حاسان لاحۋتي ەشكەۆاري – حومەينيدىڭ ەڭ جاقىن جاقتاستارىڭ ءبىرى. يسلام رەۆوليۋتسياسى بيلىككە جەتكەننەن كەيىن رۋحاني كوسەم مەن پرەزيدەنت اراسىندا پىكىر قايشىلىعى بولىپ، ەشكەۆاري العاشقى يران پرەزيدەنتى ابولحاسان بانيسادردى قولداعان. ەكى جىلدان كەيىن تۇرمەگە جابىلادى جانە قاماۋعا الىنىپ بىرنەشە كۇن وتكەندە قازا بولعان. ەشكەۆاريدىڭ وتباسى ونى ۋلانىپ ولگەن دەپ كۋالىك بەرگەن.

3, احماد حومەيني – اياتوللا حومەينيدىڭ ۇلى جانە «وڭ قولى». ول يرانداعى رەفورماتورلاردى كوبىرەك قولداعان. 1995 جىلى جۇرەك اۋرۋىنان قايتىس بولعان.

4, سادەك كوتبزادە – يسلام رەۆوليۋتسياشىلدارى اراسىنداعى ەڭ كۇردەلى تۇلعانىڭ ءبىرى. ول ير-ءدىڭ ءسىم باسشىسى رەتىندە دايارلانعان. الايدا، 1980 جىلى «حومەينيگە قاستاندىق جاساماق بولدى» دەگەن ايىپپەن تۇتقىندالىپ، ەكى جىلدان كەيىن اتىلعان.

5, ابولحاسان بانيسادر – يراننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى. رۋزاني كوسەممەن ساياسي ۇستانىمدارىنا بايلانىستى ەلدەن قاشىپ كەتۋگە ءماجبۇر بولعان. 1981 جىلى ماۋسىمدا يران پارلامەنتى بانيسادردىڭ سىرتىنان يمپيچمەنت جاريالاپ، ونى يسلام رەۆوليۋتسياسىنا قارسى بولعان دەپ ايىپتاعان.

6, سادەك تاباتاي – احماد حومەينيدىڭ باجاسى. ير-دا جوعارى لاۋازىمدى قىزمەتتەر اتقاردى. 2015 جىلى قاتەرلى ىسىك اۋرۋىنان گەرمانيادا كوز جۇمعان.

7, داريۋc فورۋحار – سۋرەتتە كورسەتىلگەن بۇل ادامنىڭ شىنىندا داريۋc فورۋحار ەكەنى تۋرالى كۇمان كوپ. بىراق، ول ءدىني كوسەمدەردىڭ بيلىككە كەلۋىنە قارسى شىققان. 1998 جىلى يراننىڭ ارنايى قىزمەتى قاستاندىقپەن ولتىرگەن.

وسىلايشا، 1979 جىلى اياتوللا حومەينيگە ەرىپ بارعان جاقتاستارىنىڭ باسىم كوپشىلىگى يرانداعى ىشكى ساياسي تارتىستىڭ قۇرباندارى بولىپ كەتە بارعان. ەڭ جاقىن ۇزەڭگىلەستەرىنىڭ ەكەۋى قاستاندىققا ۇشىراپ، بىرەۋى ساتقىندىق ايىبىمەن اتىلعان دا، ەندى بىرەۋى بەلگىسىز سەبەپتەرمەن قازا تاپقان. اياتوللا حومەينيدىڭ وتباسى دا، ونىڭ جاقىن سەرىكتەرى دە بيلىكتەن بىرتىندەپ شەتتەتىلگەن. قازىرگى كەزدەگى يران بيلىگىندە اياتوللا حومەينيگە ەرىپ تەھران اۋەجايىنان تۇسكەن مىنا ادامداردىڭ ءبىرى دە جوق. ال، ءتىرى قالعان ءبىر عانا قاتارلاسى بولسا شەتەلدە ساياسي قۋعىندا ءومىر سۇرۋدە.

“The Qazaq Times”