Homeynidiñ senimdi serikterimen birge Tehranğa oraluı. Foto: de.qantara.de.

Osıdan 40 jıl bwrın, yağni, KSRO men AQŞ arasındağı «Qırği qabaq soğısqa» baylanıstı älem eki üyekke bölinip twrğan twsta, Iranda Islam revolyuciyası sayasi arenağa köterildi. 1979 jılı aqpan ayınıñ orta şeninde Iran şahı Mwhammed Reza Pahlavi Tehrandı (Tegeran) tastap qaşıp şıqtı da, elde revolyuciyaşıldar bilik aldı.

Şah otbası. Foto: liveinternet.ru.

15 jıl boyı şetelde bas sauğalap jürgen Ayatolla Homeyni 1979 jılı eline oraldı. Ol Iran ortalıq qalası Tehranğa öziniñ jaqtastarı, eñ jaqın serikterimen birge keldi. Biraq, Homeynidiñ surettegi jaqın serikteriniñ tek bireui ğana tiri qalğan. Bwl turalı säl keyinirek toqtalayıq.

Irandağı sayasi özgeristiñ artında sol kezdegi älemdi eki üyekke bölgen derjavalar twrdı degen küdiktiñ qisındılığına qaramastan, köptegen sarapşılar KSRO men AQŞ bastağan Batıs elderin aqtaydı. Şah Mwhammed Reza Pahlavi Batıs elderimen tığız qarım-qatınasta bolğan, tipti Izrail'men de barıs-kelis ornatıp twrğan. KSRO-men dostıq qarım-qatınası da joğarı deñgeyde deuge boladı, aytalıq, Iran hanzadalarınıñ sol kezde KSRO qwramındağı Qazaqstan jerine kelgeni belgili. Sarapşılardıñ sözine sensek, Irandağı Islam revolyuciyası derjavalar üşin kütpegen jağday bolğan.

Irandağı revolyuciya bwlğaı. Foto: MICHEK SETBOUN/GETTY IMAGES/BBC,

TMD elderiniñ täuelsiz institutı direktorınıñ orınbasarı Vladimir Evseev BBC-ge bergen swhbatında  oppoziciya tarabında keñestik twlğalardıñ bolğanın rastaydı. Biraq, onıñ aytuınşa, revolyucionerler olardı birtindep şettetken nemese özderi bas tartqan. Bazar saudagerleri arasında qozdağan közqarastar birtindep twtas eldegi revolyuciyağa wlasadı. Osığan qarap, «Iran Islam revolyuciyası köşede emes, bazarda jüzege astı» degen pikir äli künge deyin aytılıp keledi.  Bir sözben aytqanda dini liderler qozğalıstı öz müddesine qaray bağıttay alğan.

Keyin sayasi baspana izdep ketken Iran şahın elge qaytaru turalı AQŞ pen Homeyni qwrğan jaña rejim arasında tartıs boldı. Batıs elderi Iran şahın qaytarıp bermedi, bwnıñ soñı Tehrandağı amerikalıq diplomattardı kepilge alu isine wlastı. Sodan beri de Iran men AQŞ qarım-qatınası bwrınğı qalpına kele almadı. Al, Iran men Keñes odağınıñ qatınası Auğan soğısı twsında naşarlağanımen (Homeyni mwsılman emes eldiñ mwsılmandar eline äsker kirgizuine qarsı bolğan), keyin Şığanaq soğısı twsında qayta qalpına kele bastadı. Qazir Mäskeu men Tehran qatınası qay deñgeyde ekenin jwrtqa belgili.

Tarihi surette ne sır jatır: Homeynidiñ jaqındarı nege öldi?

Atalğan tarihi suret Homeynidiñ eline oralğan kezinde Tehran äuejayında tüsirilgen. Ol öziniñ eñ senimdi serikterimen birge wşaqtan tüsip keledi. Biraq, biraq onıñ jaqın serikteri birneşe jıldan keyin sayasi teke-tireste art-artınan ölim qwşqan.

1, Murtaza Mutahhari – Islam revolyuciyası liderleriniñ biri bolğan (Surette Homeynidiñ oñ iığınan wstap kele jatqan  adam). 1980 jılı onı Tehranda atıp öltirgen. Bwl oqiğanı sol uaqıtta Forgan attı islam wyım öz moynına alğan. Sol twsta atalğan wyım Islam Respublikasına qarsı bolğan.

2, Hasan Lahuti Eşkevari – Homeynidiñ eñ jaqın jaqtastarıñ biri. Islam revolyuciyası bilikke jetkennen keyin ruhani kösem men prezident arasında pikir qayşılığı bolıp, Eşkevari alğaşqı Iran prezidenti Abolhasan Banisadrdı qoldağan. Eki jıldan keyin türmege jabıladı jäne qamauğa alınıp birneşe kün ötkende qaza bolğan. Eşkevaridiñ otbası onı ulanıp ölgen dep kuälik bergen.

3, Ahmad Homeyni – Ayatolla Homeynidiñ wlı jäne «oñ qolı». Ol Irandağı reformatorlardı köbirek qoldağan. 1995 jılı jürek auruınan qaytıs bolğan.

4, Sadek Kotbzade – Islam revolyuciyaşıldarı arasındağı eñ kürdeli twlğanıñ biri. Ol IIR-diñ SİM basşısı retinde dayarlanğan. Alayda, 1980 jılı «Homeynige qastandıq jasamaq boldı» degen ayıppen twtqındalıp, eki jıldan keyin atılğan.

5, Abolhasan Banisadr – Irannıñ twñğış prezidenti. Ruzani kösemmen sayasi wstanımdarına baylanıstı elden qaşıp ketuge mäjbür bolğan. 1981 jılı mausımda Iran parlamenti Banisadrdıñ sırtınan impiçment jariyalap, onı Islam revolyuciyasına qarsı bolğan dep ayıptağan.

6, Sadek Tabatay – Ahmad Homeynidiñ bajası. IIR-da joğarı lauazımdı qızmetter atqardı. 2015 jılı qaterli isik auruınan Germaniyada köz jümğan.

7, Dariuc Foruhar – Surette körsetilgen bwl adamnıñ şınında Dariuc Foruhar ekeni turalı kümän köp. Biraq, ol dini kösemderdiñ bilikke keluine qarsı şıqqan. 1998 jılı Irannıñ arnayı qızmeti qastandıqpen öltirgen.

Osılayşa, 1979 jılı Ayatolla Homeynige erip barğan jaqtastarınıñ basım köpşiligi Irandağı işki sayasi tartıstıñ qwrbandarı bolıp kete barğan. Eñ jaqın üzeñgilesteriniñ ekeui qastandıqqa wşırap, bireui satqındıq ayıbımen atılğan da, endi bireui belgisiz sebeptermen qaza tapqan. Ayatolla Homeynidiñ otbası da, onıñ jaqın serikteri de bilikten birtindep şettetilgen. Qazirgi kezdegi Iran biliginde Ayatolla Homeynige erip Tehran äuejayınan tüsken mına adamdardıñ biri de joq. Al, tiri qalğan bir ğana qatarlası bolsa şetelde sayasi quğında ömir sürude.

“The Qazaq Times”