سالقىن ساياسات سىرتتان كەلەر ينۆەستيتسياعا كەدەرگى كەلتىرۋى مۇمكىن

2018 جىل قازاقستان ءۇشىن ءبىرشاما قيىندىقتار اكەلگەندىگى تۇسىنىكتى. تەڭگە قۇنسىزدانىپ، ەكونوميكانىڭ قۇلدىراۋىنا اكەلىپ سوقتى. بۇدان بولەك، مۇناي باعاسىنىڭ دا جاعدايى ءماز ەمەس. سونىمەن قاتار، ءتۇرلى قىلمىستار كوبەيىپ، ىشكى ساياسي جاعدايلار دا ءبىرشاما ۋشىقتى.

ايتسە دە، وتەن جىلدىڭ سوڭىنا قاراي تاريف باعالارى تومەندەپ، ۇستازدار مەن ءتارتىپ ساقشىلارىنىڭ جالاقىسى وسەتىندىگى كوپتەگەن حالىقتىڭ ءۇمىتىن قايتا جاققانداي بولدى. بىراق، مۇنىڭ بارلىعى بيىل قانداي جاعدايلارعا الىپ كەلۋى مۇمكىن. سەبەبى، ساياساتتا ءاربىر ءىس شاحمات ءجۇرىسى ىسپەتتى ءبىر قادام ءارى ويلاۋدىڭ ارقاسىندا بولاتىندىعى تۇسىنىكتى. وسى ورايدا نازارلارىڭىزعا تاجىريبيەلى ەكونوميست ماقسات حالىق پەن ساياسي ساراپشى راسۋل جۇمالىنىڭ 2019 جىلعا بولجامىن ۇسىنۋدى ءجون كورىپ وتىرمىز.

ساياساتكەر، راسۋل جۇمالى:

بيىل سايلاۋ بولۋى دا مۇمكىن، بولماۋى دا مۇمكىن. بيلىك باسىنداعىلاردىڭ باسىنا نە كەلسە، سونى ىستەي سالادى. بۇعان دەيىن دە بىزدە سوڭعى 15 جىلدا وتكەن پرەزيدەنتتىك، پارلامەنتتىك سايلاۋلاردىڭ بارلىعى زاڭدا بەلگىلەنگەن ۋاقىتتان تىس وتكەن بولاتىن. قازىر دە مۇنداي قادامعا بارا سالۋى ابدەن ىقتيمال. ەلدەگى داعدارىستى جاعداي، حالىقتىڭ اشىنۋى،  مۇنىڭ بارلىعى تىم كۇردەلەنىپ كەتۋدىڭ الدىندا. وسىعان بايلانىستى بيلىك قايتادان مەرزىمىن سوزىپ الۋدىڭ رەتىن قاراستىرىپ وتىرعان سىڭايلى. نەگىزى بۇل جاقسى ءداستۇر دەپ ءوز باسىم ويلامايمىن. قايتا-قايتا سايلاۋدىڭ كەزەكتەن تىس وتكىزىلۋى، مەملەكەتتىڭ ءوزىنىڭ زاڭدارىنا دەگەن كوزقاراسىنىڭ كورسەتكىشى ەمەس پە. ءوز زاڭدارىن ءوزى ورىندامايتىن بولسا، ءوزى بەلگىلەگەن سايلاۋدى مەرزىمىنەن ەرتە وتكىزە بەرەتىن بولسا، بۇل قانشالىقتى زاڭنىڭ ورىندالاتىنىن كورسەتىپ تۇر. بيلىكتىڭ ءوزى زاڭعا نەمقۇرايلى قارايتىن بولسا، باسقالاردان قالاي تالاپ ەتۋگە بولادى. جالپى سايلاۋ دەگەن بۇل دەموكراتيالىق قاتىسۋلار، ۋاقىتىندا ءوتۋى شارت. وركەنيەتتى مەملەكەتتەر دەيمىز عوي، سولاردى الىپ قاراساق، مىسالى، بريتانيا بولسىن، فرانتسيا بولسىن، امەريكا قۇراما شتاتتارى بولسىن كەزىندە ءتىپتى توتەنشە جاعداي بولعاندا عانا كەزەكتەن تىس سايلاۋلاردى وتكىزەتىن. ياعني، ءوز زاڭدارىنا قۇرمەتپەن قارايدى. بىزدە وكىنىشكە وراي باسقا. سوندىقتان وسى 2019 جىلى سايلاۋ وتە مە، وتپەي مە بۇل بيلىكتىڭ ءوزىنىڭ ۇستانىمى. بىراق، بۇل بىزدەگى سايلاۋدى تولىققاندى سايلاۋ دەپ ايتۋعا كەلمەيدى. سەبەبى، سايلاۋ بولۋ ءۇشىن قوعامدا ازاماتتاردى تاڭداۋ بولۋ كەرەك، تاڭداۋ بولمايتىن بولسا، ول قانداي سايلاۋ بولماق. سايلاۋ بىرنەشە ۇسىنىستىڭ اراسىنان، بىرنەشە ساياساتكەردىڭ نەمەسە باعدارلامالاردىڭ اراسىنان كوڭىلىڭىزدەن شىققان بىرەۋدى تاڭداۋ. بىزدەگى سايلاۋدا ونداي تاڭداۋ جوق. بۇرىنعى بيلىك ءوزىنىڭ مەرزىمىن جاڭادان سوزىپ الادى. بۇل ەندى سايلاۋ دەگەنگە ونشا كەلىڭكىرەمەيدى.

سونىمەن قاتار، ەگەر سايلاۋ بولا قالعان جاعدايدا ودان قانداي دا ءبىر تىڭ جاڭالىق كۇتۋدىڭ قاجەتى جوق. سەبەبى، بۇعان دەيىن دە كەزەكتەن تىس قانشاما سايلاۋلار بولدى. سول باياعى جارتاس، سول جارتاس قالا بەرەدى. باياعى شەندىلەردە وزدەرىنىڭ ورنىندارىندا قالا بەرمەك. مۇنداي جاعدايلار وسى ۋاقىتقا دەيىن ءومىردىڭ جاقسارۋىنا الىپ كەلگەن جوق.

بۇدان بولەك، ءوزىمىزدىڭ ىشىمىزدە دە داعدارىس ءالى كۇنگە دەيىن جالعاسىپ كەلەدى. قاي سالانى الىپ قاراساق تا ەكونوميكا، قارجى، تەڭگەنىڭ باعامى، الەۋمەتتىك ماسەلەلەر بارلىعىنا ءۇڭىلىپ وڭىپ تۇرعان بىردە ءبىر سالانى ايتا المايمىز. جاستار ماسەلەسى، اۋىل شارۋاشىلىعى ياعني داعدارىستىڭ جاعدايى ءوز ىشىمىزدە، ونى اسقىندىرىپ وتىرعان مەنىڭشە ول باسقارۋ جۇيەسىنىڭ، ساياسي جۇيەنىڭ ەسكىرگەنى، رەفورماسىز قالۋى، قازىرگى تۇيىتكىلدەرگە كاسىبي دەڭگەيدە، مەملەكەتشىلدىك دەڭگەيدە جاۋاپ بەرۋگە دايىن بولماۋى سونىمەن قاتار، جەمقورلىقتىڭ اسقىنۋى بۇل دا ءبىزدىڭ ەڭ اسقىنعان دەرتتەرىمىزدىڭ ءبىرى. ماڭىزدى شەشىمدەردىڭ حالىقتىڭ مۇدەسىمەن ساناسپاي جابىق ەسىك جاعدايىندا قابىلدانۋى، سىرتتاعى قارىزدىڭ ءوسۋى، قازىردىڭ وزىندە 170 ميلليارد دوللاردان اسىپ وتىر. بۇل دەگەنىمىز جان باسىنا شاققاندا 9 مىڭ دوللاردان استام قارىزبىز دەگەن اڭگىمە. ەندى مىناۋ فورمالدى تۇردە قابىلداناتىن شەشىمدەرگە قاراماستان، ولاردىڭ ىسكە اسىپ جاتقانى شامالى. ال، داعدارىستى جاعدايدى ءبىز الەمدىك رەيتينگىلەردەن بايقايمىز. ەكونوميكانىڭ ءوسىمى، ءتۇرلى كەلەڭسىز جاعدايلار، ءسوز ەركىندىگىنىڭ جوقتىعى، جەمقورلىقتىڭ اسقىنۋى، قىلمىستىڭ كوبەيۋى، اسىرەسە جاستاردىڭ اراسىنداعى ەلگە كەلگەن ميگرانتتاردىڭ كوبەيۋى بيىل دا اسقىناتىن ءتۇرى بار. سەبەبى، بىزدەگى كوپتەگەن ماسەلەلەر شەشىلمەيدى. سونداي-اق، مۇنداي ماسەلەلەر تالقىلانبايدى، سەبەپتەرى انىقتالمايدى. جىلى جاۋىپ قويۋعا، ۇندەمەي قالۋعا نەمەسە شەكتەۋگە، تىيىم سالۋعا، قيت ەتسە سوتتاۋعا دايىن تۇراتىن مەملەكەتىمىز بارلىق ماسەلەلەردى ءوستىپ شەشىپ كەلەدى.

ءتىپتى، جىلدىڭ باسى قاراعاندىداعى قايعىلى جاعدايدان باستالدى. حالىقتىڭ نارازىلىعى، جاستاردىڭ ميتينگىگە شىعۋى بۇل دا ءبىر جاعدايدىڭ ۋشىققاندىعىنىڭ كورىنىسى. نەلىكتەن 2019 جىلى بۇل ماسەلەلەر ساقتالادى؟ سەبەبى بىزدەگى ەسكىرگەن ساياسي جۇيەنىڭ وزگەرەتىن قالپى جوق. ونداي ۇستانىمى، ەرىك-جىگەرىن بايقاپ وتىرعانىمىز جوق. سوندىقتان، ەسكى ارەكەتتەر مەن ۇستانىمدار بۇل ماسەلەلەردى شەشۋگە مۇمكىندىك تۋعىزبايدى. وسى سەبەپتى 2019 جىلى اتالعان ماسەلەلەر كۇردەلەنە تۇسپەك.

ەندى قازاقستاننىڭ جاعدايىنا اسەر ەتەتىن سىرتقى فاكتورلار دا ءبىز ءۇشىن جاعىمدى بولىپ وتىرعان جوق. ونىڭ ىشىندەگى ءبىزدىڭ ەكونوميكامىزدىڭ ارقا سۇيەگەنى مۇناي باعالارىنىڭ تومەندەۋى مۇنىڭ بارلىعى كەرى اسەرىن تيگىزۋدە. مۇنداي جاعدايلار قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسىنا، الەۋمەتتىك جاعدايىنا ۇلكەن سىن بولىپ وتىر. ەكىنشىدەن، قازاقستاننىڭ جاعدايىنا كەسىرىن تيگىزىپ وتىرعان، بۇل رەسەيگە تاۋەلدىلىگى. ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق شەڭبەرىندە ءبىرتالاي لاۋازىمدارىمىزدى وسى ۇيىمعا بەرىپ قويعانىمىزدىڭ كەسىرى، قازىر رەسەيدە بولىپ جاتقان بارلىق كەلەڭسىزدىك قازاقستانعا دا كەرى اسەرىن تيگىزىپ وتىر. اسىرەسە، 2018 جىلدان بەرى رەسەيدىڭ بۇكىل الەممەن ارازداسىپ وتىرعانى، سانكتسيالاردىڭ قۇرساۋىنا تۇسكەنى، بۇل رەسەيدىڭ وزىنە دە ونىمەن بىرگە وعان تاۋەلدى قازاقستانعا دا ءوزىنىڭ كەرى اسەرىن تيگىزىپ وتىرعاندىعىن بايقاپ وتىرمىز. ياعني، وسىنداي سىرتقى فاكتورلاردىڭ اسەرى ونىڭ ىشىندەگى ەكى مەملەكەت رەسەي مەن قىتايعا تاۋەلدىلىگىمىز ارتىپ كەلە جاتقانى، ءوزىمىزدىڭ دەربەس تاۋەلسىز ساياساتىمىزدى جۇرگىزە الماۋىمىزدىڭ كەسىرى 2019 جىلى وسى ماسەلەلەردىڭ ۋشىعاتىن ءتۇرى بار.

ال، 2019 جىلى جاڭا رەفورمالار بولاما دەگەنگە كەلسەك، بۇعان بيلىكتىڭ ءوزىنىڭ بارعىسى جوق. قازىرگى جاعدايدى مەيلىنشە ۇزاق مەرزىمگە ساقتاپ قالۋعا تىرىسۋدا. جالپى حالىقارالىق، الەمدىك پراكتيكاعا جۇگىنەتىن بولساق، كەز-كەلگەن بيلىك وزدىگىنەن رەفورما جاسامايدى. تەك قانا ءماجبۇر بولعاندا، باسقا امالى قالماعاندا عانا وسىنداي ارەكەتتەرگە بارادى. ياعني بيلىگىن حالىقپەن ءبولىسۋ ءۇشىن عانا جاسايدى. حالىقتىڭ الدىندا ەسەپ بەرۋ، قابىلداعان شەشىمى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىگىن سەزىنۋ، بۇعان ءبىزدىڭ بيلىك ءبىر كۇنى ويانا سالىپ، مەن بۇعان دەيىن اعاتتىق جاساپپىن، ەندى باسقاشا ىستەيمىن دەپ وزدىگىنەن ەشقاشان جاسامايدى. سوندىقتان، 2019 جىلى بيلىكتىڭ ءوزى وسىنداي قادامعا بارۋ نە عايبىل. الايدا، قوعامنىڭ ءوزى ويانىپ، تاباندىلىق تانىتاتىن بولسا، ازاماتتىق قوعام رەتىندە بەلسەندىلىك تانىتاتىن بولسا جانە ماجبۇرلەيتىن بولسا، اشىقتىققا، دەموكراتيانىڭ ورىندالۋىنا، جالپى كونستيتۋتسيادا جازىلعان قۇندىلىقتاردىڭ قاعاز جۇزىندە ەمەس، ءىس جۇزىندە ورىندالۋى بارلىعىنىڭ زاڭ الدىندا تەڭدىگى، ءسوز بوستاندىعى، ءبىرىنشى كەزەكتە ادامنىڭ يگىلىگى، ادامنىڭ ءومىرى، قازاق ءتىلى - مەملەكەتتىك ءتىل، مۇنىڭ بارلىعى ءبىزدىڭ كونستيتۋتسيادا جازىلعان. بىراق، مۇنىڭ بارلىعى ورىندالىپ وتىرعان جوق. ءسوز بوستاندىعى، سەنىم بوستاندىعى، ميتينگكە شىعۋ بوستاندىعى، ءىس جۇزىندە مۇنىڭ بارلىعىنا بىزدە تىيىم سالىنعان. بارلىعىنا تسەنزۋرا! نەلىكتەن؟ سەبەبى، قوعامنىڭ ءوزى بەلسەندىلىك تانىتپايدى. سوندىقتان، ەگەر 2019 جىلى قانداي دا ءبىر وزگەرىس بولاتىن بولسا، قوعامنىڭ ءوزىنىڭ ەتى ءتىرى بولاتىن بولسا، ءوزى بەلسەندىلىك تانىتاتىن بولسا، سوندا ءۇمىت بار. ەگەر وسىلاي قالا بەرەتىن بولسا، ەشكىم سىرتتان كەلىپ قازاقستاننىڭ شارۋاسىن ىستەپ بەرمەيدى. كوز جۇمىپ، اۋىزدى جۇمىپ وتىراتىن بولساق، وندا تىڭ ناتيجە كۇتۋدىڭ قاجەتى جوق. سوندىقتان كوپ نەرسە قوعامنىڭ وزىنە، ازاماتتاردىڭ وزىنە بايلانىستى!

ەكونوميست، ماقسات حالىق:  ەڭ ءبىرىنشى 2018 جىلى ەستە قالعان ۇلكەن جاعداي، ول تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋى ەرەكشە ورىن الدى دەپ ايتۋعا بولادى.  سەبەبى، ەركىن اينالىمعا وتكەلى ءۇش جىل وتسە دە، بىلتىر تەڭگە ءبىراز قۇنسىزدانعان تەندەنتسيانى كوردىك. ونىڭ نەگىزى سەبەبى، اقش-تىڭ فەدەرالدى رەگيستر جۇيەسى دوللاردىڭ باعالىق پايىزدىق مولشەرلەمەسىن ماقساتتى تۇردە ۇزاق مەرزىمدە كوتەرىپ كەلە جاتقاندىعى ءوز اسەرىن تيىزۋدە. وتكەن جىلدىڭ وزىندە ءتورت مارتە كوتەرگەن. مىسالى، كوكتەمدە 1,72 پايىزعا  بۇدان كەيىن جازدا 1,75 پايىزعا  تاعى دا ءبىر رەت وزگەرتتى. ال، تامىز ايىندا 2,25 پايىزعا، 2018 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا ەكى جارىم پايىزعا ارتتىرعان. العاشقى ەكەۋى قاتتى ءبىر اسەرىن بەرگەن جوق، ويتكەنى ول ۋاقىتتاردا تەڭگەگە سۇرانىس كوپ بولدى دا، ءبىراز ءىرى كومپانيالىر مەملەكەت الدىنداعى سالىقتىق بەرەشەكتەرىن وتەپ جاتقاندىقتان، تەڭگە جىلدىڭ باسىندا كۇشىن ساقتاپ تۇردى. ال، ەندى جىلدىڭ سوڭىنا قاراي قارايتىن بولساق، تامىز ايىنداعى كوتەرىلۋ قاتتى اسەر ەتكەندىگىن اڭعارۋعا بولادى. ءتىپتى حالىقتىڭ اراسىندا دوللار 400-دەن اسىپ كەتەدى دەگەن ءتۇرلى قاۋەسەتتەر تاراعان. ءبارى جاپپاي دوللاردى ساتىپ الا باستادى. بۇدان كەيىن 2018 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىنداعى دوللاردىڭ كوتەرىلۋى تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋىنا بىردەن قاتتى اسەر ەتتى.

ەندى وسى جاعدايعا بايلانىستى ۇلتتىق بانك قانداي ارەكەت جاسادى دەگەنگە كەلەر بولساق، 2018 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا حالىقتىڭ اراسىنداعى دەۆولۆاتسيانىڭ الدىن الۋ ءۇشىن ينتەرۆەنتسيا جاسادى. تەڭگەگە قۋات بەرۋ ءۇشىن 520 ملن دوللاردى جاقتى. بۇدان بولەك، قازان ايىندا تەڭگەنىڭ باعالىق پايىزىن 9 پايىزدان 9,27 پايىزعا ارتتىردى. وسى جاعدايلار تەڭگەنىڭ وسى كۇنگە دەيىن ساقتالۋىنا، قۋاتتىلىعىن ۇستاپ تۇرۋعا ءوزىنىڭ اسەرىن تيگىزىپ كەلەدى.

بىراق، بيىل جىلىم قانداي بولجام؟ كەلەر جىلى وسى فەدەرالدى رەگيستر جۇيەسى تاعى دا دوللاردىڭ پايىزدىق مولشەرلەمەسىن كوتەرە بەرەدى دەگەن بولجام بار. ەگەر دە ونداي بولاتىن بولسا، وندا جالپى ءبىزدىڭ عانا ەكونوميكامىز ءۇشىن عانا ەمەس، دامۋشى ەلدەردىڭ ەكونوميكاسىنا كەرى اسەرىن تيگىزەتىندىگى راس. كوپتەگەن ەكونوميستەر 90-شى جىلدارداعى «ازيا داعدارىسى» كەزىندە، اقش-قا قاراي ازيا ەلدەرىنىڭ كاپيتالى اۋسقان. سول سەبەپتى ازيا ەلدەرىندە داعدارىس ورناعان دەپ ايتادى. سول تەندەنتسيا قايتالانۋى مۇمكىن. ويتكەنى، دوللاردىڭ كىلتتىك پايىزدىق مولشەرلەمەسى كوتەرىلەتىن بولسا، الەمدە دوللاردىڭ قۇنى ارتادى جانە دە دوللارداعى قۇندى قاعازداردىڭ پايىزدىق باعاسى دا ارتادى. اقش-تا قاراجات ساقتاۋ ءتيىمدى بولادى. سوندىقتان ينۆەستورلاردىڭ نازارى ەندى دامۋشى ەلدەردە تاۋەكەلگە بارىپ ينۆەستيتسيا جاساعاننان گورى، اقش-تىڭ قۇندى قاعازدارىنا ساتىپ الىپ، پايىزدىق ۇستەمەسىمەن تابىس تاۋىپ تىنىش جاتقان جاقسى دەپ ويلايدى. ءسويتىپ كاپيتالدىڭ نەگىزگى بولىگى دامۋشى ەلدەردەن اقش-قا قاراي اۋىسادى. بۇل ەڭ ءىرى داعدارىسقا الىپ كەلۋى مۇمكىن دەگەن بولجام بار.

بىراق، دونالد ترامپتىڭ ءوزى فەدەرالدى رەزيستر جۇيەسى دوللاردىڭ پايىزدىق مولشەرلەمەسىن كوتەرىپ جاتقانىنا قارسى ەكەندىگىن ايتىپ وتىر. سونىمەن قاتار، وسى فەدەرالدى رەگيستر جۇيەسىنىڭ توراعاسىن اۋىستىرىپ تاستاي الاتىن بولسا، وندا، كىشكەنە كوڭىلىمىز توق بولادى دەپ ايتۋعا بولادى. قالىپتى تۇراقتىلىق ساقتالۋى مۇمكىن. ال، ونداي جاعداي بولماسا، اياعى قيىن جاعدايعا الىپ كەلۋى دە عاجاپ ەمەس.

بۇدان كەيىن الەمدەگى شيەلەنىستەردىڭ كوپتەپ بارا جاتقاندىعى دا ەكونوميكانىڭ دامۋىنا كەرى اسەرىن تيگىزۋدە. بۇرىن مەملەكەتتەر ءوزارا ءبىز ينتەگراتسيالانۋ كەرەكپىز دەپ ايتاتىن. دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمنا مۇشە بولۋعا تىرىساتىن. وسى ورايدا مەملەكەتتەر ءبىر-بىرىمەن ساۋدا جاساۋ ءۇشىن ءتيىمدى شارتتار ۇسىناتىن. تاريفتەرىن تۇسىرەتىن. وسىنداي تەندەنتسيا بۇرىن كوپ ەدى. الايدا، قازىر كەرىسىنشە مەملەكەتتەر جابىق ساياسات جۇرگىزە باستادى. مۇنى ەكونوميكاداعى پروتيكتسيانيزم دەپ اتايدى. ىشكى نارىقتى قورعاۋ ءۇشىن كەدەندىك باج سالىقتارىن كوتەرىپ، يمپورتتىق تاۋارلارعا سالىقتى ارتتىرىپ، ىشكى وتاندىق ونىمدەردى قورعاۋ پوزيتسياسىنا وتە وتە باستادى. قازىرگى تاڭدا اقش-تىڭ ءوزى مۇنداي ساياساتتى ەنگىزە باستاعانىن بايقايمىز. ونى قىتايمەن اراداعى ساۋدا سوعىسىنان كورىپ وتىرمىز.

تەڭگەنىڭ الىسىرەۋى ەركىن اينالىمعا كوشكەلى بەرى بەلگىلى ءبىر دارەجەدە ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدىڭ ماكرو ەكونوميكالىق فاكتورلارىنا دا كەرى اسەرىن تيگىزۋدە. ويتكەنى، ءبىز ەركىن اينالىمعا كوشپەي تۇرىپ 2013-2014 جىلداردا جان باسىنا شاققانداعى جالپى ىشكى ءونىم 12 مىڭ دوللاردىڭ ۇستىندە بولاتىن. بىزدەگى ەڭ ۇلكەن كورسەتكىش 13 600 دوللار بولعان. الەمدىك ستاندارتتار بويىنشا ەگەر 12 مىڭ دوللاردان جوعارى بولسا، ەلدىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى ورتاشا دەپ باعالانادى. سونداي دەڭگەيگە كوتەرىلگەن ەدىك. ال بىراق، 2015 جىلى ەركىن اينالىمعا وتكەننەن كەيىن بىردەن جان باسىنا شاققانداعى ىشكى ءونىم ەكى ەسەگە ءتۇسىپ كەتتى. 2016 جىلى 7 مىڭ دوللاردىڭ شاماسىنا دەيىن قۇلادى. بيىلعى جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا 9 مىڭ دوللاردىڭ شاماسىندا بولىپ تۇر. بۇل دەگەنىمىز ءالى دە بولسا 10 مىڭ دوللارعا جەتە الماي تۇر. الەمدىك ستاندارتتاردا جان باسىنا شاققانداعى جالپى ىشكى ءونىم 10 مىڭ دوللاردان تومەن بولسا، كەدەي مەملەكەتتەردىڭ قاتارىندا سانالادى.

جالپى 2019 جىل قازاقستان ءۇشىن كۇردەلى بولماق. ساراپشىلاردىڭ ويىن قورىتىندىلايتىن بولساق تەڭگەنىڭ تۇراقسىزدىعى، سىرتقى مەملەكەتتەرمەن بايلانىس، ىشكى ەكونوميكا مەن ساياسي الاڭداعى شيەلەنىستەر بارلىعى ءبىر ارناعا كەلىپ توعىسقانداي. بۇدان بولەك مۇناي باعاسىنىڭ تومەندەۋى دە ەل ەكونوميكاسىنا كەرى اسەرىن تيگىزبەسە، العا قاراي ىلگەرىلەتە قويمايتىندىعى بەلگىلى. سونىمەن قاتار بيىل ءوتۋى مۇمكىن سايلاۋ دا تىڭ جاڭالىعىن الىپ كەلمەيتىندىگىنە كوز جەتكىزۋگە بولادى. ەگەر ەسكىرگەن جۇيە ءوزىنىڭ سارا جولىنان تانباسا، وندا قازاق قوعامى ۇلكەن داعدارىستىڭ از-اق الدىندا تۇر.

"The Qazaq Times"