يراننىڭ “انتي-امەريكا” ۇستانىمى جانە قازاقستان

يران-اقش قارىم-قاتىناسى شيەلەنىسكە تولى. شىعاناق سوعىسى جىلدارىنان تارتىپ، ورتا-شىعىستاعى يراننىڭ اسكەري، ەكونوميكالىق بەلسەندىلىگىن السىرەتۋ ەۋروپا مەن اقش-تىڭ باستى ماقساتى بولىپ كەلەدى. ال يران يسلام رەسپۋبليكاسى اقش-تى ءوزىنىڭ ساياسي ارەناداعى باستى قارسىلاسىنا بالايدى. سوندىقتان دا، اقش-قا بۇكىل يراندىقتاردى قارسى قويۋدا.

سوڭعى كەزدەردەگى اقش-يران تاعى دا شيەلەنىسكە بەت الدى. اقش-تاعى ساياسي وزگەرىستەر، يسلام ەلدەرىنە قاراتقان جاڭا ۇستانىمدار يراندى قامتىعان يسلام ەلدەرىنىڭ امەريكامەن قايشىلىعىن ۇدەتتى. الدا اقش قۇرلىقتىق كۇشتەردى سۇرياعا اتتاندىرۋى مۇمكىن. بۇعان قوسا، ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، اقش يران مەن رەسەي اراسىنا ىرىتكى-سالاتىن كەز-كەلگەن مۇمكىندىكتى پايدالانۋعا تىرىسادى. بيلىك باسىنا كەلگەن ترامپ ۇكىمەتى يرانعا قانداي جاڭا شارالار جاسايتىنى ازىرگە قۇپيا، ال يران بولسا تاس ءتۇيىن دايىن وتىر. وتكەندە عانا يراندا بولعان 22-ءشى باھمان كۇنگى ەرەۋىل، ءبىر ەسەپتە يراندىقتاردىڭ يدەولوگيالىق بىرلىگى مەن انتي-امەريكا كوزقاراسىن ايقىنداسا، ەندى ءبىر جاعىنان ۇشقارىلىقتارىن دا كورسەتىپ تۇرعانداي. الەمدەگى ەلدەرمەن اشىق جاۋلىقتى كوزدەيتىن ساياسات ول ەلدەگى ىشكى-سىرتقى جاعدايعا قانشالىقتى تيىمدىلىگىن الداعى جىلدار كورسەتەرى انىق.

يران يسلام رەۆوليۋتسياسىنىڭ جەتەكشىسى اياتوللا حامنەني سارسەنبى كۇنى سويلەگەن سوزىندە: امەريكا اسكەري سوعىس جونىندە قوقان-لوققى جاساۋ ايلاسىن قايتالاپ، يران باسشىلارىنىڭ نازارىن شىن سوعىستان، ياعني ەكونوميكالىق سوعىستان بۇرۋدى كوزدەپ وتىر»، – دەگەن بولاتىن. بۇنىسى اقش يرانعا اشىق اسكەري سوعىس جاساۋعا باتىلدىق ەتە المايدى دەگەنى. بۇل پىكىرىن ءبىر ەسەپتەن دۇرىس دەۋگە بولادى. اقش-تىڭ بارلىق اسكەري قادامى ەسەپپەن، سانمەن جۇرىلەدى. يراكتاعى نەمەسە ورتا-شىعىستاعى بارلىق اسكەري ارەكەتتەرىنىڭ ءوز ەسەبى بار. كەسىپ ايتۋعا بولادى، بۇل شىن سوعىس ەمەس. قازىرگى كەزدىڭ «شىن سوعىسى» تەك قانا ەكونوميكالىق سوعىس. سوعىستىڭ ءوزى دە ەكونوميكاعا قىزمەت ەتەدى. تەرروريزمگە قارسى كۇرەستىڭ شەكپەنىن جامىلعان امەريكالىقتاردىڭ شىن كوزدەگەنىنىڭ نە ەكەنى، بۇرىن بولما سا دا، قازىر بەلگىلى نارسە.

يراندا باتىس ساناساتىن اسكەري قۋات بار. وعان قوسا مۇناي ءوندىرىسى جاعىنان الەمدەگى الدىنعى ەلدەردىڭ ءبىرى. ارقاسىن يسلام ەلدەرىنە تىرەسە، بىلەگىن رەسەيگە ارتىپ، امەريكاعا «كەلسەڭ، كەل»-ءدىڭ كەبىن كيىپ وتىر. يران باسشىسى سوزىندە يراننان شەتەلگە قونىس اۋدارعانداردى قامتىعان سىرتقى كۇشتەر يرانعا جىل سايىن اقپاراتتىق، يدەولوگيالىق شابۋىلدار جاساپ، يراندىقتاردى يسلام رەۆوليۋتسياسىنىڭ جولىنان تايدىرۋعا تىرىساتىنىن ايتتى. ونىڭ ويىنشا وسى رەتكى حالىقتىق ەرەۋىلدىڭ كولەمدى بولۋى سول سىرتقى كۇشتەردىڭ اۋزىنا قۇم قۇيىپتى. ميلليونداعان حالىقتىڭ الاڭدا «امەريكا ءولىم!» ۇرانىن كوتەرۋى، باتىس ەلدەرىن بەيجاي قالدىرعان جوق. يراندىقتار ساناسىنا ءسىڭىپ كەتكەن «اتني-امەريكا» يدەياسىن جۋىپ-شايۋ جاقىن ۋاقىتتا مۇمكىن ەمەستىگىن سەزىنسە كەرەك.

پارسى جۇرتىمەن تاياۋ 500 جىلدا اشىق جاۋلىعىمىز بولماسا دا، ودان بۇرىنعى كوشپەلى مەن وتىرىقشى ەكى مادەنيەت شەكاراسىندا قاندى قىرعىن تولاستاعان ەمەس-ءتى. بۇگىندە تاتۋ كورشى ەلمىز. يران مەن قازاقستان اراسىنداعى قارىم-قاتىناس جىل سايىن قويۋلاسىپ كەلەدى. قازاقستان مەن يراننىڭ ترانسپورتتىق بايلانىستارى تىڭ دەڭگەيگە كوتەرىلدى. ەكى-ەلدىڭ مادەني، ساۋدا-ەكونوميكالىق الماسۋلارى دا بۇرىنعىعا قاراعاندا جيىلەدى. ەلىمىز حالقىنىڭ باسىم كوبى مۇسىلمان قاۋىمى بولعانىمەن، ءبىز زايىرلى قۇقىقتى، دەموكراتيالى جولدى تاڭدادىق. يرانعا كورشى ەل رەتىندە ءبىزدى يرانداعى يدەولوگيالىق ۇشقارىلىقتار الاڭداتادى.

شىن مانىسىندە الەم تىنىشتىعى قاشاندا قىل ۇستىندە تۇرادى. ايتالىق، يران جانە ورتا-شىعىس ماسەلەسى، سولتۇستىك كورەيا يادرولىق جاعدايى، رەسەي-اقش قىرعي-قاباقتىق بايلانىسى، شىعىس ازيا قايشىلىعى، ءسۇريا مەن ۋكراينا ماسەلەسىن سىندى بىرنەشە ءتۇيىندى اتاپ كورسەتسەك تە،  سوعان سەبەپ بولا الادى. بۇل بىلتەنىڭ قاي-قايسى دا قاتتى تارتىلار بولسا تۇتاس الەمدى شارپىعان جارىلىستاردى الىپ كەلەدى. الەم بەيبىتشىلىگى مەن ادامزات تىنىشتىعى ءۇشىن يسلامداعى « مۇسىلمان مەن كاپىر اراسىندا ءتۇبى ءبىر سوعىس بولادى» دەيتىن يدەيانى دا سالماقتىلىقپەن ويلاپ كورۋ كەرەك. قازاقستاننىڭ ماڭگىلىگى مەن تۇتاستىعى ءۇشىن، اينالاداعى ەلدەردىڭ قادام الىسىنا ساق قاراپ، قىراعىلىقپەن كوز تىگىپ وتىرۋعا مۇددەلىمىز.

“The Qazaq Times”