اقش-قىتاي اراسىنداعى ديالوگ تايۋان ماسەلەسىن كوتەرە باستادى

اقش-قىتاي قاتىناسى كۇردەلى ساۋدا قاقتىعىسىندا تۇر. ەكى ەلدىڭ ۇزاققا جىلدارعا سوزىلاتىن ءارى سۇراپىل ستراتەگيالىق باسەكەلەستىك بايلانىس كەزەڭىنە وتكەنىن بۇدان بۇرىن دا ايتقان ەدىك. وسى اپتادا اقش پەن قىتاي اراسىندا ديپلوماتيالىق قاۋىپسىزدىك ديالوگى ءجۇرىلدى. بۇل ەكى ەل اراسىنداعى ساۋدا-ساتتىق كەلىسىمدەرىنە ەش قاتىسسىز كورىنگەنىمەن، تاراپتاردىڭ اسكەري كەمەلەرىنىڭ كەزدەسىپ قالۋى، وڭتۇستىك قىتاي تەڭىزىندەگى داۋدىڭ ءورشۋى، تايۋان (تايۆان) ماسەلەسى قاباتتاسقان اۋقىمدى ستراتەگيالىق باسەكە ويىندارى ەكەنى اڭعارىلادى.

وسى اپتا ۋاشينگتوندا اقش-قىتاي ديپلوماتيالىق  قاۋىپسىزدىك ديالوگى وتۋدەن بۇرىن بەيجىڭ ارنايى مالىمدەمە ارقىلى تايۋان ماسەلەسىنىڭ اسا سەزىمتال ەكەنىن قايتالاي ەسكەرتىپ ءوتتى. ال، ۋاشينگتونعا بارعان قىتاي لاۋازىمدىسى دا بۇنى اينىتپاي قايتالادى.

قىتاي كوممۋنيستىك پارتياسى ساياسي بيۋروسىنىڭ مۇشەسى، قىتاي ورتالىق كوميتەتىنىڭ سىرتقى ىستەر جونىندەگى كوميتەت ديرەكتورى ياڭ جيەچى اق ۇيدە اقش-تىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك جونىندەگى كەڭەسشىسى بولتونمەن كەزدەسۋ وتكىزدى. كەزدەسۋدە ياڭ جيەچى قۇراما شتاتتار «ءبىر قىتاي ءپرينتسيپى» مەن ەكى ەل اراسىندا قول قويىلعان ءۇش نەگىزگى كەلىسىمدى ساقتايدى دەپ ۇمىتتەنەتىنىن جەتكىزدى. ول جانە تايۋان ماسەلەسىن دۇرىس جاعىنان رەتكە سالۋ كەرەكتىگىن، تايۋان تاقىرىبىنىڭ «قىتاي-اقش اراسىنداعى ەڭ ماڭىزدى ءارى سەزىمتال تاقىرىپ» ەكەنىن اق ءۇي جاعى تولىق سەزىنۋى  كەرەكتىگىن ايتتى.

ترامپ ۇكىمەتى ءبىراز ۋاقىتتان بەرى تايۋانعا قولداۋ كورسەتۋ شارالارىن جاساپ كەلەدى. ايتالىق، اقش جوعارى لاۋازىمدى تۇلعالارىنىڭ تايۋانعا ساپارلاي بارۋىن جولعا قويۋ، تايۋانعا جاڭا اسكەري تەحنيكالاردى ساتۋ تۋرالى مالىمدەمە، تايۋان بۇعازىنا اسكەري كەمەلەرىن ءجۇزدىرۋ جانە ت.ب.   ال وسىنىڭ ءبارى بەيجىڭنىڭ كۇشتى رەاكتسياسىن تۋدىردى. قحر بيلىگى بىرنەشە رەت اقش-تايۋان اراسىنداعى جوعارى دەڭگەيدەگى الماسۋلارعا قارسىلىق تانىتىپ، ۋاشينگتوندى «ءبىر قىتاي ءپرينتسيپىن» ساقتاۋعا قايتا-قايتا شاقىردى.

دەگەنمەن، اقش مەملەكەتتىك دەپارتامەنتى تايۋانعا قاتىستى ساياساتىنىڭ وزگەرتپەيتىنىن اڭعارتتى. ايتالىق، يران مۇناي ەكسپورتىنا باعىتتالعان سانكتسيادان دا وسىنى اڭعارۋعا بولادى. تايۋان اقش سانكتسياسىنان جەڭىلدىككە يە بولعان 8 ەلدىڭ ءبىرى بولىپ قالدى. ءارى، مەملەكەتتىك دەپارتامەنت بۇل ىستەرىن قۇراما شتاتتىڭ «تايۋان قاتىناسى جونىندەگى زاڭعا» تولىقتاي سايكەس ەكەنىن العا تارتتى.

ايتا كەتەيىك، يران مۇناي ەكسپورتىنا سالعان سانكتسياسىندا قۇراما شتات ءۇندىستان، قىتاي، جاپونيا، وڭتۇستىك كورەيا، تۇركيا، يتاليا، گرەكيا جانە تايۋان قاتارلى ەلدەرگە «راحىمشىلىق» جاسادى. وسى اتالعان ەلدەر سوڭعى التى ايدان بەرى يراننان مۇناي ساتىپ الۋىن ايتارلىقتاي قىسقارتىپ كەلدى. سونىڭ ىشىندە ەكەۋى يران شيكى مۇنايىنان تولىعىمەن باس تارتتى جانە سانكتسيا توقتاتىلعانشا يران مۇنايى تۋرالى «جاق اشپايتىن» بولدى. وسى مالىمەتتەردى جەتكىزۋمەن بىرگە، پومپەو الداعى ۋاقىتتا بارلىق ەلدەردىڭ يران مۇنايىن يمپورتتاۋ كورسەتكىشىن نولگە تەڭەستىرۋ ءۇشىن كەلىسسوزدە توقتاۋسىز جۇرگىزەتىنىن دە ايتىپ وتكەن.

قىتاي سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ رەسمي سايتىنداعى حابارلامادا، ياڭ جيەچى بولتونمەن كەزدەسۋ كەزىندە: «ستراتەگيالىق ءوزارا سەنىم – قىتاي-امەريكا قاتىناسنىڭ ۇزاق مەرزىمدى دامۋى ءۇشىن ەڭ نەگىزگى ماسەلە»، – دەپ اتاپ كورسەتكەنى جازىلعان. سونىمەن بىرگە، ياڭ جيەچى بولتونعا قىتاي اقش-پەن سەلبەسۋگە ۇمتىلاتىنىن، قايشىلىقتاردى قاقتىعىسقا اپارماي شەشىم ەتۋگە، ءوزارا قۇرمەت پەن تۇسىنىستىك ارقىلى تابىسقا جەتۋگە كۇش سالاتىنىن دا ايتىپ وتكەن.

بولتون دا ءوز كەزەگىندە پرەزيدەنت ترامپتىڭ G20 ءسامميتى قارساڭىندا قىتاي باسشىسى شي جينپيڭمەن كەزدەسۋگە كوبىرەك نازار اۋدارىپ وتىرعانىن، ال اقش-قىتاي ديپلوماتيالىق قاۋىپسىزدىك ديالوگىنىڭ ءوز ارا سەنىمدى نىعايتۋعا سەپتىگىن تيگىزەتىنىن ايتقان. بۇلارمەن قاتار قۇراما شتاتتار دا قىتايمەن ەكىجاقتى قارىم-قاتىناستاردى جانە حالىقارالىق ايماقتىق ماسەلەلەردى ورتاق شەشۋگە تىرىساتىنىن جەتكىزگەن.

ال، بۇگىن اقش مەملەكەتتىك حاتشىسى جانە قورعانىس ءمينيسترى ياڭ جيەچى جانە قىتاي قورعانىس مينيسترىمەن كەزدەسۋ وتكىزىپ جاتىر.

قوس تاراپتىڭ كۇردەلى ءارى سالماقتى تاقىرىپتاردا ديالوگتاردى جيىلەتۋىنىڭ ءبىر ورتاق ماقساتى – قاراشانىڭ سوڭىنداعى ترامپ-شي كەلىسسوزىنىڭ كەدەرگىلەرىن جەڭىلدەتۋ. ەكى ەل باسشىسى وسى كەزدەسۋدە ەكى ەل اراسىنداعى قايشىلىقتاردى اشىق ورتاعا سالادى دەپ كۇتىلۋدە. ۋاشينگتون مەن بەيجىڭ اراسىنداعى ەڭ نازىك تايۋان تاقىرىبىنىڭ دا ديالوگتىڭ باستى تاقىرىبىنا اينالۋى دا تەگىن ەمەس. بۇل ءوز كەزەگىندە اقش-قىتاي قايشىلىعىنىڭ شىرقاۋ شىڭىنا جاقىنداي تۇسكەنىنەن دە دەرەك بەرەدى.

“The Qazaq Times”