قوس قىزىن قازاقشا توي جاساپ ۇزاتقان قىتايدىڭ قۇپياسى

ينتەرنەت سايتتارىن اقتارىستىرىپ وتىرىپ، «ىلە گازەتى» دەگەن باق قۇرالىنان ەلەڭ ەتەرلىك اقپارات كورىپ قالدىق. وندا ىلە ايماعى، شاپشال اۋدانى، ۇلكەنبۋرا اۋىلى، كىشىبۋرا قىستاعى دەگەن جەردەگى ءبىر قىتايدىڭ ەكى قىزىن بىردەي قازاقشا توي جاساپ ۇزاتقانى تۋرالى ەتەكتەي ماقالا جارىق كورىپتى.

ءبىز ۇلكەن ۇلت، الپاۋىت ەل بولساق، بۇعان ميىعىمىزدان عانا كۇلىپ قويا سالار ەدىك. مادەنيەتىمىزدى، سالتىمىزدى سىيلاپ، وڭ پەيىلىن كورسەتىپ جاتقانى بولار دەپ. ويتكەنى، ءتورت قىبىلاسى ساي، مىعىم ۇلتتار ءۇشىن بۇل قالىپتى جاعداي. ال، قازىرگى كۇيىمىزبەن، ءبىز دە قازاقى كەڭ كەۋدەگە سالىپ، قۋانۋعا بولار ەدى. بىراق...

ەندى، ماقالا مازمۇنىنا ورالايىق. ۇلكەن دايىندىقپەن وتكەن تويعا قازاق، قىتاي، دۇڭگەن، ۇيعىر ت.ب ۇلتتاردان قوناقتار كەلىپتى. توي زالىنا قازاقى ورنەكتى تۇسكيىز ءىلىنىپ، قازاق ءانى شىرقالىپ تۇرعان. باستارىنا ۇكىلەرى شوقپارداي ساۋكەلە، قازاقتىڭ ۇلتتىق ناقىشىنداعى توي كويلەگىن كيگەن جۇبايلارىن، قوس قىتاي ازاماتى قولتىقتاپ ورتاعا كىردى. جىگىتتەردىڭ باسىندا دا قازاقتىڭ ويۋلى تاقيالارى. توي الدىمەن سەكسەننىڭ سەڭگىرىنە شىققان قازاق اقساقالدان باتا الۋمەن باستالىپتى. قىتاي پوليتسيا بولىمىندە ىستەيتىن قازاق ازاماتى دا كەلىنشەگىن ەرتىپ تويعا كەلىپتى. تەگىن كەلمەگەن ەكەن، ولار قىزداردىڭ اكەسى – «حانزۋ اعا-جەڭگەلەرىنە» قازاقتىڭ شاپانى مەن ءشالىسىن جاۋىپ، قىتاي قارىنداستارىنا باقىت تىلەگەندە زالدى شاپالاق ءۇنى جارىپ كەتەردەي بولىپتى.

قازاق پوليتسەي مەن جۇبايى قىتاي قىزداردىڭ اكە-شەشەسىنە شاپان، ءشالى جاپتى

ءيا، ءسوز تاسىعانداي بولىپ جاتساق ايىپ ەتپەسسىزدەر، ارى قاراي ماقالانىڭ مىنا ءماتىنىن كەلتىرەيىك: «اققوي مەكتەبىنىڭ وقىتۋشىسى ەركىن سىلامبەكۇلىنىڭ تويدى قوس تىلدە جۇرگىزگەن ادەمى اسابالىق سوزدەرى، اسقاق اندەرى تىڭداۋشىنىڭ كوڭىل قۇسىن كوككە ورلەتتى. قوس تىلدە سويلەنگەن توست سوزدەرى، ءار ۇلت تىلىندە شىرقالعان ءان، بيلەنگەن بي، ءبارى-ءبارى دە ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ ۇلى دوستىعىنان سىر اعىتىپ تۇرعانداي».

ارينە، «ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ ۇلى دوستىعى» دەگەن كوزدەر جامان ەمەس. بىراق، وسى «ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ ۇلى دوستىعىنان» ءبىر كۇيسە، قازاقتىڭ اۋزى كۇيەر ەدى. بۇل – سوۆەت وداعى كەزىندە دە جالىنداي ايتىلعان پافوستى ۇران. قازاقستاندى ۇلتتار دوستىعىنىڭ لابوراتورياسىنا اينردىرىپ جىبەرگەن ساياسات ەستە بولار. سول الىپ لابوراتوريادا جاسالعان «تاجىريبەنىڭ» زاردابى قازاقتىڭ بويىن ءالى سالداندىرىپ جاتقان جوق پا. ءجا، ول باسقا اڭگىمە. سونىمەن، مىنا جاقتاعى « توي قىزىعىنا» ورالايىق.

الگى، اتىڭنان اينالايىن، كىشىبۋرا قىستاعىندا 3 مىڭنان استام جان سانى، 800-گە تارتا وتباسى بار ەكەن. ونىڭ 80 پايىزعا جۋىعى قازاق، 13 پايىزى ۇيعىر، 11 پايىزى قىتاي. قىزىن قازاق سالتىمەن ۇزاتىپ جاتقان قىتاي بالا جاستان سول اۋىلدا وسكەن، قازاقپەن ارالاسىپ، سالت-ءداستۇرىن ارداقتاپ دەگەندەي ىنتىماعى جاراسقان اۋىلداستارى. ءبىر قاراساڭ ءبارى تاماشا، ءبارى كوڭىلگە قونىمدى. وسى جەردە «بىراق»-تى قايتا ايتۋعا تۋرا كەلەدى. بىراق، «باقساق باقا ەكەن» دەمەكشى، بايقاپ قاراساق، بۇنىڭ استارى ارىدا ەكەن. ءيا، بۇنداي استارى ارىدان سوزىلاتىن اڭگىمەلەردىڭ كوپ ەكەنى بۇرىننان بەلگىلى عوي. الگى «قازاقشىل» قىتاي تويدى بەكەر «قازاق اعايىننىڭ» سالتىمەن جاساماپتى. «ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ بەرەكەلى شاڭىراعى» دەيتىن ۇكىمەت جاعىنان جوسپارلانعان ارنايى ناۋقان شارانىڭ اياسىندا جاساپتى.

قازىر شىڭجاڭداعى جەرگىلىكتى ۇلتتار، اسىرەسە قازاقتار كوپ شوعىرلانعان وڭىرلەردە وسى كەيىپتەس شارالار كوپ-اق. شىن مانىندە، بۇنىڭ ءبارى بەتىنە «ۇلتتار ىنتىماعى» دەگەن ماسكا كيىپ، ار جاعىنا «از قازاقتى جۇتسام» دەگەن جىمىسقى وي جاسىرعان شارالار. قازىر ءۇرىمجى كولەمىندەگى قازاق وتباسىلارىندا بىردەن «اسىراندى بالالارى» بار. ولار – قىتاي قىزىل ارمياسىنىڭ جاۋىنگەرلەرى. جاڭاعى «ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ» اياسىندا، سول وزدەرىنە تيەسىلى قازاق جانۇياسىنا «بالا» بولعان. كومەكتەسەدى، جۇمىسىنا قولعابىس تيگىزەدى، قارت كىسىلەر بولسا، باراتىن جەرلەرىنە ەرتىپ جۇرەدى، جاستاۋ وتباسىلار بولسا، بالالارىنا قارايلاسادى، ءتىپتى كەيىن سولاردىڭ اعاسى، اۋەلى وكىل اكەسى بولىپ كەتۋى مۇندا تۇر.  سوزدى كوپ سوزۋدىڭ قاجەتى قالمادى-اۋ دەيمىن. بىلگەن قۇلعا ءبارى تۇسىنىكتى.

ايتپاقشى، الگى قازاق سالتىمەن قىز ۇزاتىپ، توي جاساعان قىتايدىڭ قۇپياسىنا كەلەيىك. ءيا، نە قۇپيا دەيسىز. «قوي تەرىسىن جامىلعان قاسقىر» سەكىلدى، سىرتىنا قازاقتىڭ ۇلتتىق كيىمىن كيگەنىمەن، ىشىنە قازاقتى قىتايعا ءسىڭىرۋ، قىتايلاستىرۋ دەيتىن ارام ويى جاسىرىنىپ جاتقانى انىق قوي ولاردىڭ. بۇگىن ول قازاقشا توي جاسادى، ەندى ەرتەڭ سونىڭ قارىمجىسىن قايتارماق كەرەك. ول ءۇشىن، ءبىر قازاق قىتاي سالتىمەن توي جاسايدى. اۋەلى، قىزىن قىتايعا ۇزاتىپ، نە قىتايدان كەلىن ءتۇسىرۋى دە مۇمكىن. ويتپەسە، «ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ بەرەكەلى شاڭىراعى» شايقالادى عوي. ونى كورىپ، تاعى ءبىر قازاق قىتاي سالتىنا كوشەدى. ءسويتىپ ءجۇرىپ، ءوز سالتىن ۇمىتادى. ال، بالالارى ءتىپتى ونداي سالتتارى بار ەكەنىن دە بىلمەي كەتەدى. سولاي، شاپانمەن، تاقيامەن الداعان قىتايلار از جىلدا قازاقتى سالتىنان دا، ءتىلى مەن مادەنيەتىنەن دە جالاڭاش قالدىرادى. رۋحى مەن ىشكى بولمىس جالاڭاشتانعان ۇلت ارى قاراي كيىم دە، ءۇيىن دە تالعامايتىن بولادى. كىمنىڭ ەسىگى مەن كىمنىڭ قۇشاعى ەكەنىنە قاراماي، كىرىپ كەتە بەرەتىن بولادى.

بۇل ارينە، اۋىر قاسىرەت. قازاقتى قىتايلاستىرۋعا ۇلكەن قارقىنمەن، زور اۋقىممەن كىرىسىپ جاتقان قىتاي سان  ءتۇرلى كوز الداۋ، قيتۇرقى تاسىلدەرگە بارۋدا. از جىلدا قىتاي قازاعىنىڭ قىتايعا جۇتىلۋى بىلاي تۇرسىن، قىسىق كوزدەر ءتىپتى، شەكارانىڭ بەر جاعىنداعى قازاقستاننىڭ اۋىلدارىنا دا سۇقتانا قارايتىن بولادى. قارايدى دەيمىز-اۋ، كوز تىگىپ جۇرگەلى قاشان. تەك كىرەر ءساتتى عانا اڭديدى. ول ءۇشىن ءوز اۋىلدارىنداعى اياققا ورالعى قامال – جەرگىلىكتى قازاقتاردى اسىقپاي جۇتىپ الۋى كەرەك. بارلىق قۇپيا وسى. وسىنى بىلە تۇرىپ، قاپى قالماساق ەكەن دەيمىز.

«The Qazaq Times»