Toyında qazaqşa kiinip alğan qıtay wltınıñ jas jwbayları

Internet sayttarın aqtarıstırıp otırıp, «İle gazeti» degen BAQ qwralınan eleñ eterlik aqparat körip qaldıq. Onda İle aymağı, Şapşal audanı, Ülkenbura auılı, Kişibura qıstağı degen jerdegi bir qıtaydıñ eki qızın birdey qazaqşa toy jasap wzatqanı turalı etektey maqala jarıq köripti.

Biz ülken wlt, alpauıt el bolsaq, bwğan miığımızdan ğana külip qoya salar edik. Mädenietimizdi, saltımızdı sıylap, oñ peyilin körsetip jatqanı bolar dep. Öytkeni, tört qıbılası say, mığım wlttar üşin bwl qalıptı jağday. Al, qazirgi küyimizben, biz de qazaqı keñ keudege salıp, quanuğa bolar edi. Biraq...

Endi, maqala mazmwnına oralayıq. Ülken dayındıqpen ötken toyğa qazaq, qıtay, düñgen, wyğır t.b wlttardan qonaqtar kelipti. Toy zalına qazaqı örnekti twskiiz ilinip, qazaq äni şırqalıp twrğan. Bastarına ükileri şoqparday säukele, qazaqtıñ wlttıq naqışındağı toy köylegin kigen jwbayların, qos qıtay azamatı qoltıqtap ortağa kirdi. Jigitterdiñ basında da qazaqtıñ oyulı taqiyaları. Toy aldımen seksenniñ señgirine şıqqan qazaq aqsaqaldan bata alumen bastalıptı. Qıtay policiya böliminde isteytin qazaq azamatı da kelinşegin ertip toyğa kelipti. Tegin kelmegen eken, olar qızdardıñ äkesi – «hanzu ağa-jeñgelerine» qazaqtıñ şapanı men şälisin jauıp, qıtay qarındastarına baqıt tilegende zaldı şapalaq üni jarıp keterdey bolıptı.

Qazaq policey men jwbayı qıtay qızdardıñ äke-şeşesine şapan, şäli japtı

Iä, söz tasığanday bolıp jatsaq ayıp etpessizder, arı qaray maqalanıñ mına mätinin keltireyik: «Aqqoy mektebiniñ oqıtuşısı Erkin Silämbekwlınıñ toydı qos tilde jürgizgen ädemi asabalıq sözderi, asqaq änderi tıñdauşınıñ köñil qwsın kökke örletti. Qos tilde söylengen tost sözderi, är wlt tilinde şırqalğan än, bilengen bi, bäri-bäri de wlttar ıntımağınıñ wlı dostığınan sır ağıtıp twrğanday».

Ärine, «wlttar ıntımağınıñ wlı dostığı» degen közder jaman emes. Biraq, osı «wlttar ıntımağınıñ wlı dostığınan» bir küyse, qazaqtıñ auzı küyer edi. Bwl – Sovet Odağı kezinde de jalınday aytılğan pafostı wran. Qazaqstandı wlttar dostığınıñ laboratoriyasına aynrdırıp jibergen sayasat este bolar. Sol alıp laboratoriyada jasalğan «täjiribeniñ» zardabı qazaqtıñ boyın äli saldandırıp jatqan joq pa. Jä, ol basqa äñgime. Sonımen, mına jaqtağı « toy qızığına» oralayıq.

Älgi, atıñnan aynalayın, Kişibura qıstağında 3 mıñnan astam jan sanı, 800-ge tarta otbası bar eken. Onıñ 80 payızğa juığı qazaq, 13 payızı wyğır, 11 payızı qıtay. Qızın qazaq saltımen wzatıp jatqan qıtay bala jastan sol auılda ösken, qazaqpen aralasıp, salt-dästürin ardaqtap degendey ıntımağı jarasqan auıldastarı. Bir qarasañ bäri tamaşa, bäri köñilge qonımdı. Osı jerde «biraq»-tı qayta aytuğa tura keledi. Biraq, «baqsaq baqa eken» demekşi, bayqap qarasaq, bwnıñ astarı arıda eken. Iä, bwnday astarı arıdan sozılatın äñgimelerdiñ köp ekeni bwrınnan belgili ğoy. Älgi «qazaqşıl» qıtay toydı beker «qazaq ağayınnıñ» saltımen jasamaptı. «Wlttar ıntımağınıñ berekeli şañırağı» deytin ükimet jağınan josparlanğan arnayı nauqan şaranıñ ayasında jasaptı.

Qazir Şıñjañdağı jergilikti wlttar, äsirese qazaqtar köp şoğırlanğan öñirlerde osı keyiptes şaralar köp-aq. Şın mäninde, bwnıñ bäri betine «wlttar ıntımağı» degen maska kiip, ar jağına «az qazaqtı jwtsam» degen jımısqı oy jasırğan şaralar. Qazir Ürimji kölemindegi qazaq otbasılarında birden «asırandı balaları» bar. Olar – qıtay qızıl armiyasınıñ jauıngerleri. Jañağı «wlttar ıntımağınıñ» ayasında, sol özderine tiesili qazaq janwyasına «bala» bolğan. Kömektesedi, jwmısına qolğabıs tigizedi, qart kisiler bolsa, baratın jerlerine ertip jüredi, jastau otbasılar bolsa, balalarına qaraylasadı, tipti keyin solardıñ ağası, äueli ökil äkesi bolıp ketui mwnda twr.  Sözdi köp sozudıñ qajeti qalmadı-au deymin. Bilgen qwlğa bäri tüsinikti.

Aytpaqşı, älgi qazaq saltımen qız wzatıp, toy jasağan qıtaydıñ qwpiyasına keleyik. Iä, ne qwpiya deysiz. «Qoy terisin jamılğan qasqır» sekildi, sırtına qazaqtıñ wlttıq kiimin kigenimen, işine qazaqtı qıtayğa siñiru, qıtaylastıru deytin aram oyı jasırınıp jatqanı anıq qoy olardıñ. Bügin ol qazaqşa toy jasadı, endi erteñ sonıñ qarımjısın qaytarmaq kerek. Ol üşin, bir qazaq qıtay saltımen toy jasaydı. Äueli, qızın qıtayğa wzatıp, ne qıtaydan kelin tüsirui de mümkin. Öytpese, «Wlttar ıntımağınıñ berekeli şañırağı» şayqaladı ğoy. Onı körip, tağı bir qazaq qıtay saltına köşedi. Söytip jürip, öz saltın wmıtadı. Al, balaları tipti onday salttarı bar ekenin de bilmey ketedi. Solay, şapanmen, taqiyamen aldağan qıtaylar az jılda qazaqtı saltınan da, tili men mädenietinen de jalañaş qaldıradı. Ruhı men işki bolmıs jalañaştanğan wlt arı qaray kiim de, üyin de talğamaytın boladı. Kimniñ esigi men kimniñ qwşağı ekenine qaramay, kirip kete beretin boladı.

Bwl ärine, auır qasiret. Qazaqtı qıtaylastıruğa ülken qarqınmen, zor auqımmen kirisip jatqan qıtay san  türli köz aldau, qitwrqı täsilderge baruda. Az jılda qıtay qazağınıñ qıtayğa jwtıluı bılay twrsın, qısıq közder tipti, şekaranıñ ber jağındağı Qazaqstannıñ auıldarına da swqtana qaraytın boladı. Qaraydı deymiz-au, köz tigip jürgeli qaşan. Tek kirer sätti ğana añdidı. Ol üşin öz auıldarındağı ayaqqa oralğı qamal – jergilikti qazaqtardı asıqpay jwtıp aluı kerek. Barlıq qwpiya osı. Osını bile twrıp, qapı qalmasaq eken deymiz.

«The Qazaq Times»