ابزال قۇسپان: پارلامەنتتىڭ 70 پايىزدان استامى زاڭگەر بولۋى كەرەك

ساياسي ءومىرى ستاگناتسيالىق كەزەڭدە تۇرعان قازاق قوعامىندا ءوزىنىڭ ازاماتتىق كوزقاراسىن ءبىلدىرىپ، ۇلتقا، مەملەكەتكە، ەلگە قاتىستى بەلگىلى ءبىر وڭ شەشىمدەردىڭ قابىلدانۋىنا وزىندىك ۇلەسىن قوسىپ جۇرگەن ازاماتتاردىڭ سانى قازىرگى تاڭدا ساۋساقپەن سانارلىق. سولاردىڭ ءبىرى جانە بىرەگەيى ازاماتتىق بەلسەندى، ادۆوكات، ابزال قۇسپان. بۇگىن ءبىز ءيسى قازاققا قاتىستى داۋلى ىستەردىڭ باسى-قاسىندا جۇرەتىن وسى ازاماتپەن قوعامدا بولىپ جاتقان وقيعالارعا بايلانىستى پىكىر الماسىپ كورۋدى ءجون كوردىك.

- ابزال مىرزا، ءسىزدىڭ تاجىريبەڭىزدەگى ەڭ جەڭىل سوت جانە شەشىمى قيىن بولعان ەڭ اۋىر سوت قايسسى؟

- جەڭىل سوتتار بولمادى ەمەس، بولدى. ءدال قازىر ويىما تۇسىرە الماي وتىرمىن. مىنا نارسەنى ءتۇسىنۋىمىز كەرەك. نەگىزى، مەن ادۆوكات رەتىندە كوپشىلىككە قوعامدىق جۇمىستارىم ارقىلى تانىلدىم. بىراق بەلىگىلى ءبىر توپتارعا مەن ەكونوميكالىق، قارجى ىستەرىمەن اينالىساتىن ادام رەتىندە تانىلدىم. نەگىزىندە بۇل قيىن سالا. ورىسشا ونى اق جاعالىداردىڭ ءىسى دەپ ايتادى. مەن شەنەۋنىكتەر مەن كاسىپكەرلەردى كاسىبي قورعاي الاتىن ادۆوكاتپىن. سول قارجى جاعىنا جاقىنداۋمىن. پروكۋراتۋرادا سول سالادا ىستەگەنمىن. ول سالادا باستاماي جاتىپ  ءبىتىپ قالعان ىستەرىم بولدى. ول بىراق حالىققا قىزىق ەمەس دەپ ويلايمىن.

- جەڭىل دەگەندە، سول جولىڭىز بولىپ كەتكەن ىستەر؟

- سوڭعى ۋاقىتتارى جولىم بولىپ ءجۇر ەندى. ورالدا مەن ءتىل ماسەلەسىمەن اينالىسىپ جۇرگەندە سوتقا جەتكىزىلمەي شەشىلگەن ءبىر ماسەلە بولدى. سول شاماسى جەڭىل ىستەردىڭ ءبىرى بولار. ورالدا شولپان قىدىرنيازوۆا دەگەن اقىن اپامىز بار. ول كىسى بەلگىلى اقىن. ورالدىڭ ينتەلەگەنتسياسى. سول كىسى ءبىر كەزدەرى 2006-2007 جىلدارى تىلدەردى دامىتۋ باسقارماسىنىڭ باستىعى بولدى. وتە مىقتى باسشى بولدى. مەن ول كەزدە سالىق كوميتەتىندەگى ءبىر كەلەڭسىزدىكتى جازدىم. جاڭاعىداي مىنا بۇكىل سالىق كوميتەتىندەگى بلانكىلەر مەن ءۇي جانە جەر سالىعىن تولەۋگە بارامىن عوي. سالىق تولەيىن دەسەم بلانكىلەردىڭ ءبارى ورىسشا. سوسىن مەن ايقاي سالدىم. نەگە قازاقشاسى جوق دەپ.  «قازاقشا جوق، ورىسشاسىن بەردىك» دەدى، ورىس ايەل. سونىمەن سول جەردە راسىمدەپ الدىم دا تىلدەردى دامىتۋ باسقارماسىنا شولپان قىدىرنيازوۆانىڭ اتىنا ارىز جازىپ جىبەردىم. انا كىسى الىپتى دا تاس-تالقانىن شىعارىپ تەكسەرۋ ۇيىمداستىرىپتى. وبلىستىق سالىق كوميتەتىندە. سودان 5 ادامدى تارتىپتىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتقان. ءبارىن قازاقشالاتقان. انا جەردە وتىرعان ورىستى بىلمەيمىن جۇمىستان شىعارىپ تاستادى ما، جوق الدە باسقا قىزمەتكە اۋىستىردى ما بىلمەيمىن. ايتەۋىر ورنىنا قازاق قىزىن العان. اينالىپ كەلگەندە ماعان سول كەزدە وبلىستىق سالىق كوميتەتىنىڭ باستىعىنىڭ ورىنباسارى تسەركوۆنيكوۆتىڭ قولى قويىلعان «قۇرمەتتى ابزال تەمىرعاليۇلى ءبىز سىزدەن كەشىرىم سۇرايمىز» دەگەن حات كەلدى. شاماسى سوتقا بارماي جەڭىل وتكەن ءىس وسى بولار.

ال ەڭ اۋىر سوت، شاماسى، گۇلجان ءماۋىتحان اپامىزدىڭ ءىسى بولۋ كەرەك. ونىڭ قيىندىعى نەدە دەگەندى تۇسىندىرەيىن. كوپ ادامدار بۇل ءىستىڭ قىر-سىرىن بىلە بەرمەيدى. مەن بۇل ىسكە پارلامەنت دەپۋتاتتارىن تارتتىم. ماسەلەنىڭ دۇرىس كوتەرىلىپ وتىعانىمەن ءبارى ءسوزسىز كەلىستى، بىراق ەشقانداي كومەك بەرە المايتىندارىن جەتكىزدى. بۇل كىسى اۋەلى شەكارادان وتكەن بويدا بىزگە حابارلاسسا، بىلايشا ايتقاندا اۆتوريتەتىمنەن قورقىپ اق ءبىتىرىپ بەرە سالاتىن ەدى. بىراق بۇل كىسى ءبىر ادۆوكات تابادى سول جەردەن. ول «بىلاي ىستە» دەپ بۇعان وتىرك جاۋاپ بەرگىزەدى. «ءبارىن ءبىلدىم» دەپ ايتقىزادى، مويىنداتقىزادى. وسىنداي بولسا ءسىز اكىمشىلىك جاۋاپقا تارتىلاسىز. سوسىن اقشاڭىزدى قايتارىپ بەرەمىز دەپ، الداپ سوعادى. سودان كەيىن قىلمىستىق ءىس قوزعالىپ، بۇل كىسى قىلمىستى بولادى. ودان جاڭاعى ادۆوكات انالاردىڭ ءسوزىن قولپاشتاپ اينالىپ كەلگەندە بۇل كىسىنى قاراپتان-قاراپ ءىستى قىلادى. قىلمىستى بولادى، ءىستى بولادى، ءىس سوتقا جەتەيىن دەپ جاتىر. سول كەزدە ۇلاربەك دابەي ماعان حابارلاستى. اعاي وسىلاي دا وسىلاي، جاعداي. سول كەزدە مەن وتە ءبىر قيىن ىسكە قاتىسىپ جاتىر ەدىم. ءبىر مينۋت، ءبىر كۇن شىعا الاتىن ۋاقىتىم جوق. سودان قىلمىستىق ءىستىڭ كوشىرمەسىن الىپ كەلىپ بەردى. قاراسام، جاۋاپتىڭ ءبارى كەرىسىنشە. ءاي، سەندەر بىلاي دەپ ەدىڭدەر، مىنا جەردە بىلاي دەپ تۇر عوي دەدىم. انا كىسىلەر «ءيا، ادۆوكات سولاي ايتتى بىزگە» دەدى. وسىلاي ايتساڭ قۇتىلاسىڭ دەپ ايتتى دەدى. اناۋ كەدەندە تۇرعان شەكاراشىلار دا سولاي ايتتى دەدى. ءسويتىپ ءىستى سوتقا جىبەرىپتى. سوسىن مەن ايتتىم، ولاي بولاتىن بولسا، سەندەر قالاي بولدى سولاي ايتىڭدار دەدىم. تۋعان ءىنىسى مەن بالاسى سولارعا جاۋاپتاردى ۇيرەتتىم. بىلاي، بىلاي دەپ سوتقا ايتاسىڭدار دەپ. مىنا جەردە بىلاي جازىلعان نەگىزى بىلاي ەدى دەيسىڭدەر. سوسىن مەن ءوزىم بارا المايمىن دا ەڭ بولماسا ادال ادام تابىلا ما دەپ ىزدەپ، ىزدەپ سەمەيدەن ءبىر ادۆوكات تاباپتىم. ايجان دارىباەۆا دەگەن ادۆوكات. ول دەگەن ادالدىعى كەرەمەت ەكەن. ەڭ باستىسى ادۆوكات ادال بولۋى كەرەك. سودان كەيىن بارىپ ءبىلىمدى ادۆوكات كەرەك. سودان ايجاندى تاۋىپ الامىن. ايجان ءوزىڭ كەل مەن ساعان اقشا تاۋىپ بەرەمىن. سودان سول كەزدە مەنىڭ تاعى رەنجىگەنىم. قىتايدان كەلگەن كاسىپكەر اعالارىمىز بار اتى جوندەرىن ايتۋعا ۇيات ەندى. ول ازاماتتار مەنەن تالاي تەگىن كەڭەس العان. مەن ىستەرىنە قاتىسىپ بەرمەسەم دە تالاي كەڭەس بەرگەم. كەڭەس دەگەننىڭ ماڭىزى جوعارى. قاۋىپتىڭ الدىن الىپ تاستاساڭ سەن ميلليونداعان شىعىننىڭ الدىن الىپ تاستايسىڭ. باسقا جاي كاسىپكەرلەرگە ونداي كەڭەس بەرمەس ەدىم. ماعان اقشا تولەيسىڭدەر سوسىن بارىپ كەڭەس بەرەم دەر ەدىم. سوسىن مەن سەنى مىناداي شىعىننان قۇتقارىپ وتىرمىن دەپ كەڭەس بەرەمىن. ونداي تالاي كاسىپكەلەر بار. ول كەڭەستى بەرۋ اناۋ ايتقانداي وڭاي ەمەس. جاي كوشەدە بىلاي ءجۇر دەگەن كەڭەس ەمەس قوي بۇل، ول قارجى، قۇجات رەتتەۋ. مىناداي قاعازداردى زەرتتەيسىڭ سوسىن بىلاي ىستە، بىلاي ىستە دەپ ايتىپ بەرەسىڭ. ول ۇلكەن كاسىبي شەبەرلىكتى قاجەت ەتەتىن نارسە. سول ادامدار جولعا اقشاعا تاۋىپ بەرۋگە جارامادى. استانادا تۇراتىن ۇلكەن كاسىپورنى بار، سول كاسىپكەر اقشاسىن ايادى. مەنىڭ جۇرگەنىم ەزىلىپ، ۇلاربەك جىلارمان بولىپ ءجۇر، ونىڭ ءوزىنىڭ تۇراتىن ءۇيى جوق تەگىن قىزمەت ەتىپ ءجۇر.  سوندا جاعدايى بار ازاماتتارعا كوڭىلىم قالدى. سونىمەن بۇل جاعداي قيىن بولدى. سونىمەن انا ادۆوكاتتى الىپ بارعان كەزدە سوت الدى دا بۇل كىسىنى قىلمىستى دەپ تاۋىپ، ايىپتاۋ ۇكىمىن شىعاردى. ول از بولعانداي بالاسى مەن ىنىسىنە جالعان جاۋاپ بەردى دەگەن ايىپ تاعىپ، قىلمىستىق ءىس قوزعالدى. ول كادىمگى وتىرىپ كەتەتىن اۋىر ستاتيا. مىنا كىسىنىڭ ستاتياسىنان دا اۋىر. ال مەنىڭ قينالعانىمدى كوز الدىڭىزعا ەلەستەتىڭىز. ەندى مەن ءبىر ادام سوتتالىپ بارا جاتقانى ازداي، ەندى ەڭ جاقىن ەكى تۋىسىن سوتتاتىپ جىبەرەيىن دەپ وتىرمىن. ەندى مەنەن تۇنىمەن ۇيقى قاشتى. مەنەن بەرەكە كەتتى. ۇكىم شىقتى. سودان ءبارىن ىسىرىپ قويدىم دا اپپەلياتسياعا ءوزىم قاتىستىم. ايجان دا ءجۇر. ادەتتە اپپەلياتسيالىق سوت ارى كەتسە جارتى ساعاتتا بىتەدى. بىراق بۇل ءىس ءبىر جۇماعا سوزىلدى. قينالىپ كەتتىم... قاراڭىز شەكارادان شىققان كەزدە دە كىرگەن كەزدە دە ەگەر ون مىڭ دوللاردان اساتىن اقشاڭىز بولسا، وندا ءسىز دەكلاراتسيا تولتىرۋىڭىز كەرەك. بۇل كىسى دەكلاراتسيا تولتىرماعان. ويتكەن سەبەبى بۇل كىسى لاتىن الىپبيىمەن وقىعان. ال اندا توتە جازۋمەن كيريلليتسادا جازىلىپ تۇر. ول تۇككە تۇرمايتىن قاعاز. مىنە، مەن دە وسىنداي اقشا بار دەگەن ەكى-اق اۋىز ءسوز. ونى تۇپكى تەگى دە تەكسەرىلمەيدى. بار جوعى مىنە وسىنداي اقشام بار دەپ جازاسىز. تەك قانا سول ارەكەت جاسالۋ كەرەك. ال ول ونى تۇسىنبەيدى. بىرەۋلەر ودان اقشا سۇرايدى. ول ودان سايىن تىعىپ الادى مىنالار قاۋىپتى ەكەن دەپ. ءسويتىپ وتەدى. قىزمەتكەر سىزدە سونداي اقشا بار ما؟ دەپ سۇراماعان. ونىڭ ءبارىن ءبىز سوتتا انىقتادىق.  ولار ينسترۋكتسيا بويىنشا ءبىز مىندەتتى ەمەسپىز. انا جەردە جازۋلى تۇر دەيدى. مەن ايتام ۇقپايتىن ادام كەلىپ تۇرسا، ول نە ىستەيدى دەپ. انالار بىلمەيمىز دەيدى. ونىڭ دا تاس تالقانىن شىعاردىم. ول دا از بولدى. مەن جالپى قىلمىستىق ءىستىڭ اقىماقتىق ەكەنىن ايتقىم كەلىپ وتىر. ەكونوميكالىق كونتراباندا دەگەن نە؟ ەكونوميكالىق كونتراباندا دەگەنىمىز مەملەكەتتىڭ ەكونوميكاسىنا نۇقسان كەلتىرەتىن ءىس-ارەكتتەردى ايتادى. ءدال وسى جاعدايدا قازاقستانداعى ءۇيىن ساتىپ قىتايعا كوشىپ بارا جاتسا، بەلگىلى ءبىر دارەجەدە مەملەكەتكە نۇقسان كەلەدى دەپ ايتۋعا بولادى. ءاي، ول كىسى بىزگە قىتايدىڭ اقشاسىن الىپ كەلە جاتىر عوي. بۇكىل شەتەلدە ونى ينۆەستور دەپ ايتادى. اقشامەن كەلە جاتقان ادامعا ەشقاشان دەكلاراتسيا تولتىرتپايدى. بىزگە بۇل زاڭ قايدان قالىپ قويدى؟ سسسر-دان قالىپ قويدى. سسسر-دا شەتەل ۆاليۋتاسىن كىرگىزبەۋ دەگەن زاڭ بولعان... دەپۋتاتتارعا ايتتىم، 2015 جىلى قىلمىستىق كودەكس قابىلداندى. قالاي وتكىزىپ جاتىرسىزدار دەسەم، «ءبىز بۇنى بىلمەيمىز عوي» دەيدى... مەن بۇرىننان ايتىپ ءجۇرمىن بىزگە كاسىبي پارلامەنت كەرەك. پارلامەنتتىڭ 70 پايىزدان استامى زاڭگەر بولۋى كەرەك. سوندا ولار نە نارسەگە قول كوتەرىپ وتىرعاندارىن تۇسىنەدى. انا جەردە ءبىر ءارتىس، ءبىر ءانشى، كىلەڭ بوققا جارامايتىندار جينالىپ العان... مىنا قۇرام وزگەرمەي، ءبىر پالاتالى پارلامەنت بولسا دا، ەكى پالاتالى پارلامەنت بولسا دا ماعان دەسە، ءۇش پالاتالى پارلامەنت بولسا دا تۇك وزگەرمەيدى.

- قولدانىستاعى زاڭنان باسقا سۇيەنەرىمىز بار ما؟

- قولدانىستاعى زاڭعا سۇيەنسەڭىز ءسىز ونىمەن ۇزاققا شابا المايسىز. اق جۇرەكپەن كىرىسكەن قاي ىسىڭدە دە قولداۋشى، قولپاشتاۋشى، دەنى دۇرىس ادام تابىلادى. ەلدىڭ بارلىعى جاسارال قۋانىشالين ەمەس. وتىرىپ الىپ بىقسىپ وتىراتىن. قالاي بولعان جاعدايدا دا 99 پايىز قازاق دۇرىستىقتى سەزەدى، بىلەدى جانە قولدايدى. سوندىقتان مەن قوعامنىڭ قولداۋىنا يە بولعان ادۆوكاتپىن. بىراق قوعامدى الداۋعا بولمايدى. ونى جەكە باستىڭ مۇددەسىنە پايدالانساڭ، ءدال بۇگىن توبەسىنە كوتەرگەن قوعام، ەرتەڭ اياعىنا تاپتايدى. مەنىڭ سۇيەنەرىم بيلىك ەمەس، مەنىڭ سۇيەنەرىم قازاق قوعامى. قازاق دەگەن اناۋ ايتقانداي بەيشارا حالىق ەمەس. قازاق قولدايتىن بولسا، قازاقستاندا شەشىلمەيتىن ماسەلە جوق. تەك ونىڭ ساياساتتا، ەكونوميكادا ءار سالادا باسىن بىرىكتىرەتىن دۇرىس باسشى بولماي تۇر. قازىر بيلىك قازاق قوعامىمەن وتە قاتتى ساناسادى. كەشەگى شاڭىراق وقيعاسىن دا، مالوۆودنىيداعى وقيعا دا، شىمكەتتەگى وقيعا دا، جاڭاوزەندەگى وقيعا دا، كەشەگى جەر ميتينگىسىندە كىمدەر كوشەگە شىعىپ جاتقان؟ ءسىز سونىڭ ىشىنەن ءبىر ورىستى نەمەسە ورىس ءتىلدى قازاقتى كوردىڭىز بە؟ تەك قانا قازاق شىعىپ جاتقان. كوشەگە شىعاتىن، بيلىككە تالاپ قويا الاتىن ءبىر عانا ۇلت بار. ول قازاق جانە ونىڭ ىشىندە قازاق ءتىلدى قازاقى ورتا. مەن وسى قازاق ءتىلدى ورتاعا ارقا سۇيەيمىن، سوعان سەنەمىن.

- قانداستاردىڭ ىسىنە كوپ ارالاسقان ادام رەتىندە كوشى-قون زاڭىن جاقسى بىلەسىز. سول زاڭنىڭ كەمشىن تۇستارى بار ما؟

- كەشىن تۇستارى كەز كەلگەن زاڭدا بولادى عوي. كەمشىن تۇستارى بولاتىن سەبەبى كوبىندە سول زاڭدى قابىلداعان كەزدە سوعان مۇددەلى، سونى باسىنان وتكەرگەن توپتاردىڭ تالاپ-تىلەكتەرى ەسكەرىلمەي قالادى. سوڭعى كەزدەرى كەمشىن جاعىنان كورى جاقسى جاقتارىن ايتا الامىن. بۇل جەردە اۋىت مۇقيبەك وتە جاقسى جۇمىس ىستەدى. بۇل زاڭ كۇزدە قايتا قارالايىن دەپ جاتىر. قازىر پارلامەنتتەگى جەرگىلىكتى ازاماتتار تاراپىنان ورالماندارعا دەگەن دۇرىس كوزقاراس قالىپتاسىپ كەلەدى. قۇداي قالاسا ءبىر اي ىشىندە جەكەلەگەن ماسەلەلەر بويىنشا وڭ شەشىم قابىلدانادى دەپ ەسەپتەيمىن.

- ءدال وسى قولدانىستاعى زاڭدى قانداستارىمىزدىڭ وزدەرى دۇرىس پايدالانا الماي جۇرگەن جوق پا؟

- مىنە وسى ماسەلەدە قۇقىقتىق ساۋاتتىلىق دەگەن ماسەلە تۋىندايدى. قاراڭىزشى، «كوشى قون تۋرالى» زاڭعا 2015 جىلى وزگەرىستەر ەنگىزىلدى، 2016 جىلدىڭ ءبىرىنشى قاڭتارىنان باستاپ قولدانىسقا ەنگەن جاڭا زاڭ تالاپتارىنىڭ ءبارى دە دە قانداستىرىمىزدىڭ پايداسىنا شەشىلدى.

ىشكى ىستەر ءمينيسترىنىڭ بۇيرىعىنان «سوت تۋرالى انىقتامانى» الىپ تاستادى. اۋىت مۇقيبەك اعامىز وسى باعىتتا كوپ جۇمىس ىستەدى. وسى تۋرالى كوپ ماقالا جازدى، پارلامەنتتە تالاي سويلەدى. اقىرىندا وسى «سوت تۋرالى انىقتاما» تالابىن العىزىپ تاستادى. بۇل تەك قانا قىتاي قازاقتارىنا عانا قاتىستى نورما. ويتكەنى قىتاي زاڭىندا سوتتالعان ادامدى ونسىزدا جىبەرمەيدى ەكەن. سوندىقتان سوتتىلىعى جويىلعان، جويىلماعاندىعى جونىندە انىقتاما بەرىلمەيدى ەكەن وندا. ال ءبىزدىڭ ىشكى ىستەر مينيسترلىگى سول جوق قۇجاتتى جيناپ وتىردى عوي. ول جوق قۇجاتتى قايدان الىپ كەلدى. كوبىسى سول قۇجاتتى ساتىپ الىپ كەلىپ وتىردى عوي. باسقا قايدان الادى. قازىرگى زاڭ بويىنشا، ورالمان قازاقستان تەرريتورياسىنا كىردى، وعان بەس كۇننىڭ ىشىندە ورالمان كۋالىگى بەرىلۋى ءتيىس. ءۇش ايدىڭ ىشىندە ىقتيار حات بەرىلۋى كەرەك. بۇنى ناقتى زاڭ مىندەتتەپ وتىر. كوپشىلىك ورالماندار ەلگە كەلدىك، قىتايدان قۇتىلدىق دەيدى. بۇل ماسەلەسى اسىرەسە قىتاي قازاقتارىنا قاتىستى. بۇل وزبەكستاننان نەمەسە موڭعوليادان كەلگەن قازاقتاردا جوق. ولاردا بۇنداي پروبلەما جوق. ورالمان ماسەلەسى دەسە، ءبىزدىڭ ويىمىزعا قىتايدان كەلگەن قازاقتار كەلەدى. نەگە دەسەڭىز؟ بۇل جەردە ەڭ ۇلكەن ماسەلەنى ايتايىن. قىتايدان كەلگەن قازاقتاردىڭ اراسىندا مىناداي ءبىر تۇسىنىك قالىپتاسقان نەمەسە بەلگىلى ءبىر توپتار سوناي كوزقاراس قالىپتاستىرعان. جەرگىلىكتى قازاقتارعا ۇرىنساڭىز، جاعدايىڭىز جاقسى بولمايدى، ءسىز الداناسىز. سوندىقتان ورالمانعا تەك قانا ورالمان كومەكتەسەدى دەگەن.  ءدال سول ماسەلەمەن اينالىسقان ءبىر توپتار وسىنداي ماسەلەنى نەشە ءتۇرلى جولعا سالىپ، يا دۇنيەنىڭ ماسەلەسى مە، جوق الدە باسقا ماسەلە مە بىلمەيمىن. وسىنداي دۇنيە قۇجات ماسەلەسىندە وتە كوپ. نەگىزىندە زاڭنىڭ وزىندە كەمشىن تۇسى كوپ دەپ ايتا المايمىن. ەڭ جامان نارسە زاڭدى ورىندايتىنداردا. قازاقستان بويىنشا ءتورت جەردە پروبلەما بار. الماتى قالاسى، الماتى وبلىسى، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى جانە شىعىس قازاقستان وبلىسى، مىنە وسى ءتورت جەردە كوشى-قون پوليتسياسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى ورالمانداردى «ماي شەلپەككە» اينالدىرعان. «اتاجۇرت» قوعامدىق بىرلەستىگىمەن بىرلەسىپ جۇمىس ىستەگەندە مەن قانداستارعا ايتقام، اشىق تۇردە جازاسىڭدار دەپ. مىنە كەلدىڭ، ىقتيار حاتتىڭ ۋاقىتى ءوتىپ كەتتى، ازاماتتىق المادىڭ. بۇرىن ءتورت جىل بولاتىن بولسا، 2016 جىلدان باستاپ ءبىر جىلدىڭ ىشىندە ازاماتتىق بەرۋگە مىندەتتى. ەكى-ءۇش جىلدان بەرى ىقتيار حاتتىڭ ۋاقىتى ءوتىپ كەتكەن ازاماتتار بار. مەن سۇرايمىن، سەن وسى ۋاقىتقا دەيىن بۇل جەردە قالاي ءجۇرسىڭ زاڭسىز، اقشا بەرەسىڭ با دەپ. ءيا، دەيدى. ياعني جەرگىلىكتى كوشى-قون پوليتسياسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى ورالماندىق ماسەلەسىن ادەيى سوزبۇيداعا سالۋ ارقىلى، سوزۋ ارقىلى ولاردى وزدەرىنە كىرىپتار قىلىپ الادى دا، ولاردى «ماي شەلپەككە» اينالدىرعان. مەنىڭ «اتاجۇرتپەن» وسى جۇمىسىم اياقسىز قالدى. اياقسىز قالۋىنىڭ سەبەبى ورالماندارمەن مەنىڭ تىكەلەي قاتىناسىم جوق. بارلىعى جاڭاعى جىگىتتەر ارقىلى. ول جىگىتتەر ماعان سول ارىزدارى جيناپ تابىستاۋى كەرەك ەدى. مەن ايتقام، ەڭ بولماسا  بەس ءجۇز ارىز جيناپ بەرىڭدەرشى. مەن سول ارىزداردى الىپ باس پراكۋرورعا كىرەم دەپ. بۇل ماسەلە زاڭنىڭ كىناراتى ەمەس، بۇل ورىنداۋشىلاردىڭ باسىنداعى كىنارات.

-  قازاقستاندا قۇجات قابىلداۋدا ءبىر تەرەزە جۇيەسىنە ءوتىپ بولىپ ەدى عوي. تۋرا وسى ورالمانداردىڭ قۇجاتىن ءدال وسىلاي نەگە وتكىزبەيدى؟

-  ءدال وسى ماسەلەنى ارمان اۋباكىر دەگەن جىگىت جاقسى كوتەرىپ ءجۇر. مەن ونى تولىقتاي قولدايمىن. ول «ادىرنا» دەيتىن قوعامدىق بىرلەستىكتىڭ جەتەكشىسى ەكەن. قاسىنا كاميشا ەسمۇحامەتقىزى دەگەن زاڭگەر قىزىمىزدى العان. مەن ءارتۇرلى توپقا بارامىن دەپ شارشاعان اداممىن. ەندىگى جەردە مەن سول ارمان اۋباكىرمەن تىزە قوسىپ جۇمىس ىستەۋدى ويلاپ وتىرمىن. ولار قازىر جاقسى جۇمىس ىستەپ جاتىر. ءبىر تەرەزە دەگەن نارسە وتە قاجەت دۇنيە.

- ارعى بەتتەگى قازاقتاردىڭ ماسەلەسىن سايراگۇلدىڭ ىسىنەن كەيىن جاقسى بىلەسىز عوي. وسى جونىندە ايتىپ بەرسەڭىز.

- بۇل ماسەلە مەنىڭ ءبىر ەڭ جاندى جەرىم، جۇرەگىم اۋىراتىن ماسەلە. ءبىز مىنا «اتاجۇرت» دەگەن ۇيىم بار، سول ۇيىمدا ءبىز كەرەمەت جوسپار قۇرعانبىز. بىراق بۇل جىگىتتەر مەنى الدايدى دەپ، ماعان وتىرىك ايتادى دەپ ويلاعان جوقپىن. ءبىزدىڭ مەملەكەتتىك ورگانداردان، سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنەن ءبىر عانا جاعدايدا عانا تالاپ ەتە الامىز. ءبىزدىڭ ءسىم قازاقستانعا كەلىپ، ىقتيار حاتپەن ءجۇرىپ نەمەسە ازاماتتىق العان قىتايعا بارىپ قامالىپ قالعان ازاماتتاردى تالاپ ەتە الادى. قالعان جاعدايلاردى ياعني سول جاقتاعى تۇرعىلىقتى قازاقتارعا قاتىستى ماسەلەلەردى حالىقارالىق ۇيىمدار ارقىلى عانا شەشە الامىز. حالىقارالىق ۇيىمدار ارقىلى ءبىز سايراگۇلدىڭ ماسەلەسىندە قانداي ناتيجەگە جەتسەك، سونداي ناتيجەگە جەتەر ەدىك. ول ءۇشىن وسى جاقتاعى تۋما-تۋىستارى انا جاقتاعى قازاقتار تۋرالى ارىز جازۋلارى كەرەك ەدى. سوسىن سول ارىزداردى ءبىز اعىلشىن تىلىنە اۋدارىپ، حالىقارالىق ۇيىمدارعا تابىستاپ بەرۋىمىز كەرەك ەدى. ولار ءوز كەزەگىندە بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنا جەتكىزۋى كەرەك بولعان. سوسىن بۇل ماسەلەنى كولدەنەڭنەن قويار ەدىك. بۇنى ساۋاتتى ءىس-قيمىل دەپ اتالادى... سومەن «اتاجۇرتقا» ارىزدار كەلىپ جاتتى. ولار اعىلشىن تىلىنە اۋدارىپ جاتىرمىز دەدى. قاشان سۇراساڭ اۋدارىپ جاتىرمىز ابەكە، ۇلگەرمەي جاتىرمىز دەيدى. سوسىن ساۋلە ابىلداحانقىزى ەكەۋمىز ءوزىمىز اعىلشىن تىلىنە اۋداراتىن ادامداردى ىزدەي باستادىق. سودان مەن ءبىر كىسى، ساۋلە ءبىر كىسى تاپتى. بىراق ولار جوق ءبىز ءوزىمىز اۋدارتىپ جاتىرمىز دەپ، ءبىزدى جاقىنداتپادى. بۇنىڭ ءبارى اقىر سوڭىندا وتىرىك بولىپ شىقتى. سوندىقتان مەندە ارمان اۋباكىر ارقىلى ارىزداردى قايتا جيناتۋدان باسقا جول جوق. «اتاجۇرتتىڭ» بۇكىل كۇش-جىگەرى وسىعان جەتەتىن ەدى. يا، ولار بۇنى ادەيىلەپ ىستەمەدى، بولماسا باسقا ءبىر ماقساتتا نەمەسە ءبىزدىڭ ويىمىزدى دۇرىس تۇسىنبەدى. مەن بۇل جەردە «اتاجۇرتتى» جامانداعانداي بولمايىن. بىراق مەن بولعان جاعدايدى ايتىپ وتىرمىن. ءبىر ارىزدان ەشتەڭە ونبەيدى. بۇل ماسەلەدە ەكى ءتۇرلى ارىز دايىندالۋى كەرەك. ءبىر ارىز سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە بولسا، ءبىر ارىز بەدەلدى حالىقارالىق ۇيىمدارعا بولۋى كەرەك. قىتاي ەشكىمگە ءال بەرمەيدى، قىتاي ەشكىمدى مەنسىنبەيدى دەگەن اڭگىمە بوس ءسوز. ەۋروپا، امەريكادا قىتايدا قىسىپ تاستاۋدىڭ كوپتەگەن تەتىكتەرى بار. ءبىز سولاردىڭ تالاپتارىنا سايكەس كەلەتىن ناقتى ارىز-شاعىمدارىمىزدى جەتكىزۋىمىز قاجەت. ولاردى ناقتى قۇجات تۇرىندە دالەلدەۋىمىز كەرەك. سوندا ولار «ادام قۇقىقتارىن نەگە بۇزىپ جاتسىڭدار» دەپ تالاپ ەتە الادى. قازىر بىزدە كوپ ايقاي، «قويشى كوپ بولسا قوي ارام ولەدىنىڭ» كەبى. سوڭعى كەزدەرى بۇنداي ماسەلەمەن اينالىساتىن باسشىلار كوبەيىپ كەتتى. بىراق كۇنى بۇگىنگە دەيىن ناتيجە بولماي تۇر.

- سۇحباتىڭىزعا راحمەت!

"The Qazaq Times"