تاقىرىپتى بۇلاي اتاۋىمىزعا سەبەپ كوپ. سونىڭ ءبىرى – قاراپايىم جۇمىسشى، كەنشىلەردىڭ ەرەۋىلى. ال باستى مəسەلە – ەڭبەك وتەماقىسىنىڭ قولعا تيمەۋى. داعدارىس قوس بۇيىردەن قىسقاندا، حالىقتىڭ مۇڭىن ودان سايىن ارتتىرعان ميتتال كىم؟ ونىڭ باستى ماقساتى قانداي؟ ساراپتاپ كورەلىك.

لاكشمي ميتتال – əلەمدەگى ەڭ باي كəسىپكەرلەردىڭ ءبىرى، Forbes رەيتينگىسىندە ءنومىرى ءۇشىنشى ميللياردەر دەپ كورسەتىلگەن. شەتەلدىك باق-تىڭ سوزىنە سەنسەك، ءۇندىستاننىڭ تۋماسى جاسىنان ءىلىم ىزدەپ، العاشقى كاسىپورنىن يندونەزيادا اشقان. Əلەمنىڭ 18 ەلىندە كəسىبىن دوڭگەلەتىپ وتىرعان ميتتالدىڭ كەزەكتى كاسىپورنى قازاقستانداعى تەمىرتاۋدا ورنالاسقان. ول «Aرسەلورميتتال تەمىرتاۋ»-عا يەلىك ەتۋ بارىسىن ەسكە الىپ، اشحابادتاعى ءۇندى مەنەدجمەنتى ينستيتۋتىنىڭ ستۋدەنتتەرىمەن وتكەن كەزدەسۋىندە ءوز بيزنەسىنىڭ تاريحىمەن بولىسكەن: – ءبىز 1995 جىلى تەمىرتاۋداعى 34 مىڭ ادام جۇمىس جاسايتىن «كارمەت» ونەركاسىبىن ساتىپ الدىق. سول كەزدە بۇل ەلدە قىستا قىرىق گرادۋس اياز، جازدا قىرىق گرادۋس اپتاپ ىستىق بولاتىنىن بىلگەن جوقپىز. بولات قۇياتىن زاۋىتتى ساتىپ الماق بولعانىمىزدا، باسشىسى جوق قالاعا كەلگەندەي كۇي كەشتىك. تەمىرتاۋدىڭ قالا مارتەبەسى بولسا دا، سۋ مەن ەلەكتر جارىعى جوق بولاتىن. ءبىز قازاقستاندا زاۋىت ساتىپ الامىز دەگەندە ەسىنەن اۋىسىپ كەتكەن شىعار دەپ ويلاعاندار دا بولعان.
دۇنيەجۇزىنە تانىمال ميتتال مىرزانىڭ ايتقانىنا سەنسەك، جاعداي   ويداعىداي كورىنەدى. بىراق، سوڭعى جىلدارى تەمىرتاۋدا ورىن العان كەلەڭسىز جايتتاردان سوڭ، əلەمدىك ماگناتتىڭ سوزىنە كۇمəندانا باستادىق...

مالىمەت

1995 ج. 17 قاراشادا قاراعاندى مەتاللۋرگيا كومبيناتىن جەكەشەلەندىرۋە بايلانىستى جابىق تەندەر ءوتتى. سول كەزدە «يسپات ينتەرنەشنل لتد» كومپانياسى ءتورت باسەكەلەستەن وزىپ شىققان. كومپانيانىڭ شتاب پاتەرى لوندون قالاسىندا ورنالاسقان. ناتيجەسىندە «يسپات كارمەت» ااق قۇرىلدى. كەلىسىم بويىنشا كومپانيا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنە قارمەتكومبيناتتىڭ قارىزدارىن جابۋ ءۇشىن العاشىندا 52 ملن. دوللار جانە جيناقتالىپ قالعان جالاقى قارىزى ءۇشىن 11 ملن دوللار تولەۋدى موينىنا الدى. مۇنىمەن قوسا ءبىر جىل ىشىندە مەملەكەت باسقارۋىندا بولعان قارمك-ىن ساۋىقتىرۋعا جۇمسالعان قارجىلاردى رەسپۋبليكالىق قالپىنا كەلتىرۋ بانكىنە قايىرۋدى مىندەتتەندى. بۇل كەزدە «يسپات ينتەرشاشنل» جىلىنا 12 ملن. تونناگا دەيىن سۇيىق مەتالل وندىرە الاتىن الەمدەگى ەڭ ءىرى جەكە مەنشىك كومپانيالاردىڭ بىرىنەن سانالاتىن. قارمەتكومبيناتتى ساتىپ العاننان كەيىن الەمدىك بولات وندىرۋدەگى 32-ورىننان 14-ورىنعا شىقتى. وسى زامانعا ساي تەحنولوگيالىق قۇرىلعىلار ەنگىزىلىپ، جاڭا وندىرىستەر سالىنا باستادى. بۇگىندە كومپانيانىڭ زاۋىتتارى 4 قۇرلىقتىڭ 14 ەلىندە، ونىڭ ىشىندە اقش، فرانتسيا، گەرمانيا، پولشا، چەحيا، رۋمىنيا، بوسنيا، ماكەدونيا، اقش، كانادا، مەكسيكا، ترينيداد، وڭتۇستىك افريكا رەسپۋبليكاسى مەن الجيردە بار. ولاردا 164 مىڭ ادام جۇمىس ىستەيدى. جىلىنا 70 ملن. توننا بولات وندىرەدى.

ۇكىمەت ميتتال الدىندا نەگە دəرمەنسىز؟

حالىق اراسىندا ءجيى ايتىلعان بۇل تاقىرىپ الەۋمەتتىك جەلىلەردە دە قىزۋ تالقىعا تيەك بولعان ەدى.   سولاردىڭ اراسىنان ساراپشى مامانداردىڭ پىكىرلەرىن العا تارتا كەتەيىك:

ىلەسبەك بايجانوۆ، «اقيقات-1» بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى، قوعام بەلسەندىسى: – «زاڭ سولقىلداق بولسا، كەلىمسەكتىڭ قوينى-قونىشى التىنعا تولادى» – دەگەن عوي. اڭگىمەنىڭ ءبارى شەتەلدىكتەر مەن وزىمىزدەن شىققانداردان قاشقاندارعا بار بايلىعىمىز بەن حالقىمىزدىڭ ىرىس-نەسىبەسىن شاشىپ، ۇلەستىرىپ بەرىپ، سونى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن نەشە ءتۇرلى قيتۇرقى مەملەكەت پەن حالىقتى توناۋعا لايىقتالعان زاڭداردى شىعارىپ، ازعىندىق جۇيەنى جاساعاندار تۋرالى بولىپ وتىر. ولار كولگە ەگە بولا المايدى. شامالى داۋىل تۇرسا قاراسىن باتىرادى. 24 جىلدا حالقىمىز مورالدىق تۇرعىدان كەرى كەتتى. 5,5 مىڭ جىلدىق تاريحىمىزدا مۇنداي سۇمدىق ازعىندانۋ بولعان ەمەس.

عالامتور بەتتەرىندە باتىل پىكىرلەرىمەن بوي كورسەتەتىن جانات ەسىمدى ازاماتشا بۇل تۋرالى: – تەمىرتاۋ قالاسىنداعى «ارسەلور ميتتال تەمىرتاۋ» اكتسيونەرلىك قوعام كومبيناتىنىڭ باسشىلارى ءوز بولاشاعىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىمەن بايلانىستىرمايدى. وسى بيلىك باسىندا وتىرعان وزگە ورىس ۇلت وكىلدەرى، وزدەرىنىڭ بيلىگىن اسىرا پايدالانىپ، جەمقورلىقپەن بايىپ، جەكە فيرمالار، كاسىپورىندار اشىپ العان. اۋتسورسينگ دەپ تسەحتاردى ءبولىپ ءوز فيرمالارىنىڭ پايداسىنا تەندەردى ۇتىپ بەرەدى. قازاقستاننىڭ اسا ماڭىزدى ستراتەگيالىق وبەكتتەرىنىڭ ءبىرىن سانالى تۇردە جويىپ، تالان-تاراجعا سالىپ، 13 000-نان استام جۇمىس جاسايتىن كومبيناتتى قۇرتىپ، زيان كەلتىرۋدە. الايدا بىرنەشە جىل بۇرىن، بۇل كومبيناتتا 40 000-نان استام جۇمىسشى جۇمىس جاساعان. اۋتسورسينگ، سدۋ، قىسقارتۋ سياقتى ءارتۇرلى سىلتاۋ شارالارمەن كومبيناتىمىزدى جويۋعا اينالدى. ال جاستار ءوز ماماندىعى بويىنشا تاجىريبە الىپ، جۇمىستى قايدان تابۋى كەرەك؟ وسىلاي بولا بەرسە بولاشاقتا كادر تاپشىلىعى پايدا بولماي ما؟ بارلىق جەردە ياعني تەلەديدار، گازەت جاڭالىقتارىندا ءبارى جاقسى دەپ جاريالاپ جاتادى، الايدا ونىڭ ءبارى كوزبوياۋشىلىق، بار جاعدايدى سوندا جۇمىس جاساپ جۇرگەن بىزدەر جاقسى بىلەمىز. بۇنىڭ ارتى ءارى قاراي وتە قاۋىپتى جاعداي تۋدىرۋى مۇمكىن. تاعى ءبىر ايتا كەتەتىن جايت، ءبىزدىڭ كاسىپوداق كوميتەتىمىز «جاقتاۋ» اتى قازاقشا بولعانىمەن، ەشقانداي جۇمىسشىلارعا قولداۋ كورسەتىپ وتىرعان جوق. ءبىر كومەك سۇراپ بارساڭ، ەشقاشان ورىندارىنان تابا المايسىڭ. ءبىز كومبينات جۇمىسكەرلەرى وسى كاسىپوداق مۇشەسى بولىپ كەلەمىز، سوندىقتان اي سايىن كاسىپوداقتىق جارنالىقتى جالاقىمىزدان ۇستاپ وتىرادى ولار بىزگە كومەك بەرىپ، قولداۋ كورسەتۋدىڭ ورنىنا كەڭسەلەرىن جاڭارتىپ، جوندەۋدى عانا بىلەدى. ال ەندى كومبيناتتىڭ وندىرىستىك ماسەلەسىنە كەلەتىن بولساق: نەگىزگى قۇرالداردىڭ ءبارى ەسكى-قۇسقى جابدىقتار. قازىرگى زامانعا ساي ۇلگىدە جاڭارتۋدىڭ ورنىنا، جاماپ-جاپسىرىپ كوزبوياۋشىلىقپەن اينالىسادى. سونىڭ سالدارىنان وندىرىستىك جاراقات پەن ءولىم-ءجىتىم كوپتەپ ورىن الۋدا. ءوندىرىستىڭ دامۋىنا سالىناتىن قاراجاتتى كەڭسەلەرىنىڭ جاڭارتىپ، شەتەلدىك كولىكتەردى ساتىپ الۋدى جانە اجەتحانالاردى جوندەۋدى عانا بىلەدى، ال ماڭىزدى ماسەلەلەرگە كوز جۇمىپ نەمقۇرايلىقپەن قارايدى.
مəسەلەدەن شي شىققاندا، بەلگىلى بوكسەر سەرىك سəپيەۆ تە əلەۋمەتتىك جەلىگە ءوز پىكىرىن جاريالادى: – مەنىڭ اكەم – كەنشى. بۇل جۇمىستىڭ قانداي قيىن ەكەنىن ءبىر ادامداي بىلەمىن. سوندىقتان، قاشان دا كەنشىلەردى جاقتايمىن. جۇمىستا جانجالدى رەتتەۋدەن گورى، ەسكەرتۋ جاساۋ وڭاي. كەنشىلەردىڭ كوتەرىلىسكە شىعۋى ەلىمىزدىڭ بارلىق تۇرعىندارىن الاڭداتىپ وتىر. بۇل جاعداي نەگىزگى مەرەكەمىز تاۋەلسىزدىك كۇنى قارساڭىندا بولعانى وكىنىشتى. دەمەك، بۇعان دەيىن ولارعا ەشكىم قۇلاق اسپاعان. ياعني، بۇل – لاكشمي ميتتال مىرزانىڭ قازاقستانعا كەلۋىنە بىردەن-ءبىر سەبەپ بولىپ تۇر. مۇنىڭ مەملەكەتتىك ەمەس، شەتەلدىك ينۆەستوردىڭ كومپانياسى ەكەنىن ەسكەرگەن ءجون.

توبىقتاي ءتۇيىن

2017 جىلى جەلتوقسانداعى كەنشىلەر شەرۋىنە 600-دەن استام ادام جينالعان. سول ۋاقىتتا كەنشىلەر مەن مەتاللۋرگتار ءوز جۇمىستارىنىڭ اۋىر ءارى قاۋىپتى ەكەنىن ايتقان بولاتىن. شىدامى شەگىنە جەتكەن جۇمىسشىلار بىرنەشە جىلدان بەرى جالاقىنى ءوسىرۋدى تالاپ ەتىپ ءجۇر. كەزىندە قازاقستاننىڭ ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترىنىڭ قىزمەتىن اتقارعان تامارا دۇيسەنوۆا شاحتەرلاردىڭ ەڭ از تابىسى 320 مىڭ تەڭگە دەگەن. بىراق، كەنشىلەر 120 مىڭنان 210 مىڭ تەڭگە اراسىندا ايلىق الاتىنىن ايتتى. شاحتەرلار سوزىنەن كەيىن مينيستر قىزمەتتىك تەكسەرىس باستالاتىنىن مالىمدەگەن.

«ايتپاسا ءسوزدىڭ اتاسى ولەدى» – دەۋشى ەدىك. وزگەلەر ءۇشىن قوناقجاي قازاق جەرى – الىپ ماي شەلپەك سىندى. ءىسى مەن ءسوزى ءجوندى قابىسپاعان ميتتال مىرزانىڭ əرەكەتى بۇگىندە جۋرناليستەر ءۇشىن جاۋىر تاقىرىپ، حالىق ءۇشىن جۇمباق، ال مىنبەردەگىلەر ءۇشىن ءتىس باتپايتىن ماسەلە بولىپ شەگەلەندى. ەگەمەندىككە ەرنى ەرتە تيگەن وزگە مەملەكەت بىلاي تۇرسىن، ەلدە شەتەلدىك ينۆەستور، كəسىپكەرلەرگە ارنالعان زاڭنىڭ سولقىلداقتىعى تاعى بار. بۇل رەتتە تاياقتىڭ ەكىنشى ۇشى وزىمىزگە كەلىپ تيەدى. ميتتال مəسەلەسى ۇمىتىلار. ال، حالىق مۇڭىنىڭ جوقتاۋشىسى كىم؟!

"The Qazaq Times"