Taqırıptı bwlay atauımızğa sebep köp. Sonıñ biri – qarapayım jwmısşı, kenşilerdiñ ereuili. Al bastı məsele – eñbek ötemaqısınıñ qolğa timeui. Dağdarıs qos büyirden qısqanda, halıqtıñ mwñın odan sayın arttırğan Mittal kim? Onıñ bastı maqsatı qanday? Saraptap körelik.

Lakşmi Mittal – əlemdegi eñ bay kəsipkerlerdiñ biri, Forbes reytingisinde nömiri üşinşi milliarder dep körsetilgen. Şeteldik BAQ-tıñ sözine sensek, Ündistannıñ tuması jasınan ilim izdep, alğaşqı käsipornın Indonezyada aşqan. Əlemniñ 18 elinde kəsibin döñgeletip otırğan Mittaldıñ kezekti käsipornı Qazaqstandağı Temirtauda ornalasqan. Ol «ArselorMittal Temirtau»-ğa ielik etu barısın eske alıp, Aşhabadtağı Ündi menedjmenti institutınıñ studentterimen ötken kezdesuinde öz biznesiniñ tarihımen bölisken: – Biz 1995 jılı Temirtaudağı 34 mıñ adam jwmıs jasaytın «Karmet» önerkäsibin satıp aldıq. Sol kezde bwl elde qısta qırıq gradus ayaz, jazda qırıq gradus aptap ıstıq bolatının bilgen joqpız. Bolat qwyatın zauıttı satıp almaq bolğanımızda, basşısı joq qalağa kelgendey küy keştik. Temirtaudıñ qala märtebesi bolsa da, su men elektr jarığı joq bolatın. Biz Qazaqstanda zauıt satıp alamız degende esinen auısıp ketken şığar dep oylağandar da bolğan.
Düniejüzine tanımal Mittal mırzanıñ aytqanına sensek, jağday   oydağıday körinedi. Biraq, soñğı jıldarı Temirtauda orın alğan keleñsiz jayttardan soñ, əlemdik magnattıñ sözine küməndana bastadıq...

Mälimet

1995 j. 17 qaraşada Qarağandı metallurgiya kombinatın jekeşelendirue baylanıstı jabıq tender ötti. Sol kezde «Ispat Interneşnl LTD» kompaniyası tört bäsekelesten ozıp şıqqan. Kompaniyanıñ ştab päteri London qalasında ornalasqan. Nätijesinde «Ispat Karmet» AAQ qwrıldı. Kelisim boyınşa kompaniya Qazaqstan Respublikası Ükimetine Qarmetkombinattıñ qarızdarın jabu üşin alğaşında 52 mln. dollar jäne jinaqtalıp qalğan jalaqı qarızı üşin 11 mln dollar töleudi moynına aldı. Mwnımen qosa bir jıl işinde memleket basqaruında bolğan QarMK-ın sauıqtıruğa jwmsalğan qarjılardı Respublikalıq qalpına keltiru bankine qayırudı mindettendi. Bwl kezde «Ispat Interşaşnl» jılına 12 mln. tonnaga deyin swyıq metall öndire alatın älemdegi eñ iri jeke menşik kompaniyalardıñ birinen sanalatın. Qarmetkombinattı satıp alğannan keyin älemdik bolat öndirudegi 32-orınnan 14-orınğa şıqtı. Osı zamanğa say tehnologiyalıq qwrılğılar engizilip, jaña öndirister salına bastadı. Büginde kompaniyanıñ zauıttarı 4 qwrlıqtıñ 14 elinde, onıñ işinde AQŞ, Franciya, Germaniya, Pol'şa, Çehiya, Rumıniya, Bosniya, Makedoniya, AQŞ, Kanada, Meksika, Trinidad, Oñtüstik Afrika Respublikası men Aljirde bar. Olarda 164 mıñ adam jwmıs isteydi. Jılına 70 mln. tonna bolat öndiredi.

Ükimet Mittal aldında nege dərmensiz?

Halıq arasında jii aytılğan bwl taqırıp äleumettik jelilerde de qızu talqığa tiek bolğan edi.   Solardıñ arasınan sarapşı mamandardıñ pikirlerin alğa tarta keteyik:

İlesbek Bayjanov, «Aqiqat-1» birlestiginiñ törağası, qoğam belsendisi: – «Zañ solqıldaq bolsa, kelimsektiñ qoynı-qonışı altınğa toladı» – degen ğoy. Äñgimeniñ bäri şeteldikter men özimizden şıqqandardan qaşqandarğa bar baylığımız ben halqımızdıñ ırıs-nesibesin şaşıp, ülestirip berip, sonı jüzege asıru üşin neşe türli qitwrqı memleket pen halıqtı tonauğa layıqtalğan zañdardı şığarıp, azğındıq jüyeni jasağandar turalı bolıp otır. Olar kölge ege bola almaydı. Şamalı dauıl twrsa qarasın batıradı. 24 jılda halqımız moral'dıq twrğıdan keri ketti. 5,5 mıñ jıldıq tarihımızda mwnday swmdıq azğındanu bolğan emes.

Ğalamtor betterinde batıl pikirlerimen boy körsetetin Janat esimdi azamatşa bwl turalı: – Temirtau qalasındağı «Arselor Mittal Temirtau» Akcionerlik Qoğam kombinatınıñ basşıları öz bolaşağın Qazaqstan Respublikasımen baylanıstırmaydı. Osı bilik basında otırğan özge orıs wlt ökilderi, özderiniñ biligin asıra paydalanıp, jemqorlıqpen bayıp, jeke firmalar, käsiporındar aşıp alğan. Autsorsing dep cehtardı bölip öz firmalarınıñ paydasına tenderdi wtıp beredi. Qazaqstannıñ asa mañızdı strategiyalıq ob'ektteriniñ birin sanalı türde joyıp, talan-tarajğa salıp, 13 000-nan astam jwmıs jasaytın kombinattı qwrtıp, ziyan keltirude. Alayda birneşe jıl bwrın, bwl kombinatta 40 000-nan astam jwmısşı jwmıs jasağan. Autsorsing, SDU, qısqartu siyaqtı ärtürli sıltau şaralarmen kombinatımızdı joyuğa aynaldı. Al jastar öz mamandığı boyınşa täjiribe alıp, jwmıstı qaydan tabuı kerek? Osılay bola berse bolaşaqta kadr tapşılığı payda bolmay ma? Barlıq jerde yağni teledidar, gazet jañalıqtarında bäri jaqsı dep jariyalap jatadı, alayda onıñ bäri közboyauşılıq, bar jağdaydı sonda jwmıs jasap jürgen bizder jaqsı bilemiz. Bwnıñ artı äri qaray öte qauipti jağday tudıruı mümkin. Tağı bir ayta ketetin jayt, bizdiñ käsipodaq komitetimiz «Jaqtau» atı qazaqşa bolğanımen, eşqanday jwmısşılarğa qoldau körsetip otırğan joq. Bir kömek swrap barsañ, eşqaşan orındarınan taba almaysıñ. Biz kombinat jwmıskerleri osı käsipodaq müşesi bolıp kelemiz, sondıqtan ay sayın käsipodaqtıq jarnalıqtı jalaqımızdan wstap otıradı olar bizge kömek berip, qoldau körsetudiñ ornına keñselerin jañartıp, jöndeudi ğana biledi. Al endi kombinattıñ öndiristik mäselesine keletin bolsaq: negizgi qwraldardıñ bäri eski-qwsqı jabdıqtar. Qazirgi zamanğa say ülgide jañartudıñ ornına, jamap-japsırıp közboyauşılıqpen aynalısadı. Sonıñ saldarınan öndiristik jaraqat pen ölim-jitim köptep orın aluda. Öndiristiñ damuına salınatın qarajattı keñseleriniñ jañartıp, şeteldik kölikterdi satıp aludı jäne äjethanalardı jöndeudi ğana biledi, al mañızdı mäselelerge köz jwmıp nemqwraylıqpen qaraydı.
Məseleden şi şıqqanda, belgili bokser Serik Səpiev te əleumettik jelige öz pikirin jariyaladı: – Meniñ äkem – kenşi. Bwl jwmıstıñ qanday qiın ekenin bir adamday bilemin. Sondıqtan, qaşan da kenşilerdi jaqtaymın. Jwmısta janjaldı retteuden göri, eskertu jasau oñay. Kenşilerdiñ köteriliske şığuı elimizdiñ barlıq twrğındarın alañdatıp otır. Bwl jağday negizgi merekemiz Täuelsizdik küni qarsañında bolğanı ökinişti. Demek, bwğan deyin olarğa eşkim qwlaq aspağan. YAğni, bwl – Lakşmi Mittal mırzanıñ Qazaqstanğa keluine birden-bir sebep bolıp twr. Mwnıñ memlekettik emes, şeteldik investordıñ kompaniyası ekenin eskergen jön.

Tobıqtay tüyin

2017 jılı jeltoqsandağı kenşiler şeruine 600-den astam adam jinalğan. Sol uaqıtta kenşiler men metallurgtar öz jwmıstarınıñ auır äri qauipti ekenin aytqan bolatın. Şıdamı şegine jetken jwmısşılar birneşe jıldan beri jalaqını ösirudi talap etip jür. Kezinde Qazaqstannıñ eñbek jäne halıqtı äleumettik qorğau ministriniñ qızmetin atqarğan Tamara Düysenova şahterlardıñ eñ az tabısı 320 mıñ teñge degen. Biraq, kenşiler 120 mıñnan 210 mıñ teñge arasında aylıq alatının ayttı. Şahterlar sözinen keyin ministr qızmettik tekseris bastalatının mälimdegen.

«Aytpasa sözdiñ atası öledi» – deuşi edik. Özgeler üşin qonaqjay qazaq jeri – alıp may şelpek sındı. İsi men sözi jöndi qabıspağan Mittal mırzanıñ əreketi büginde jurnalister üşin jauır taqırıp, halıq üşin jwmbaq, al minberdegiler üşin tis batpaytın mäsele bolıp şegelendi. Egemendikke erni erte tigen özge memleket bılay twrsın, elde şeteldik investor, kəsipkerlerge arnalğan zañnıñ solqıldaqtığı tağı bar. Bwl rette tayaqtıñ ekinşi wşı özimizge kelip tiedi. Mittal məselesi wmıtılar. Al, halıq mwñınıñ joqtauşısı kim?!

"The Qazaq Times"