تۇرىك ەكونوميكاسى ۇرەيلى تۇستەن ايىعا ما؟!

تۇركيا ەكونوميكاسىنىڭ جاعدايى تۋرالى ساراپشىلاردىڭ پىكىرى كوڭىل قۋانتپايدى. تۇرىك ليراسى جىل باسىنان بەرى اقش دوللارىنا 40 پايىز قۇنىن جوعالتتى. قۇندى قاعازدارىنىڭ باعاسى 17 پايىزعا قۇلدىرادى. سونىمەن بىرگە مەملەكەتتىڭ كوپ مولشەردە قارىز الىپ جاتقانى دا ءمالىم بولدى. دەگەنمەن سوڭعى كەزدەرى تۇركيانىڭ فينانس مينيسترلىگى ليرا قۇنىن ساقتاپ قالۋدىڭ جاڭا جوسپارىن جاساپ شىققانىن دا مالىمدەدى.

تۇرىك ەكونوميكاسىندا ءسىرا قانداي جاعدايلار بولىپ جاتىر؟

شىن مانىسىندە تۇركيانىڭ يمپورتى ەكسپورتىنان باسىمىراق. بىلايشا ايتقاندا ساۋدا تاپشىلىعى بار. بىلايعى جىلدارى بۇل ساۋدا تاپشىلىعى ەلەۋسىز قالىپ كەلدى. سەبەبى، سىرتتان كەلەتىن ينۆەستورلار مەن ۇكىمەتتىك سۋبتسيديالار ورنىن جاۋاپ وتىرعان. الايدا، بىلتىردان باستاپ ساۋدا تەڭگەرىمسىزدىگى انىق بايقالا باستادى. بىلتىر ساۋدا تاپشىلىعىنان تۋىنداعان پارىق جالپى ىشكى ءونىم قۇنىنىڭ 5,5 پايىزىن يەلەدى.

تۇركيا ەكونوميكاسىنىڭ تاعى ءبىر تۇيتكىلدى تۇسى – سىرتقى قارىز. ونىڭ ءوزى ەكى ءتۇرلى ۇلكەن پروبلەمامەن اۋىرلاسا تۇسكەن. ءبىرىنشىسى، مەملەكەتتىك مەرزىمى تولعان نەسيەسى وتە كوپ. بۇرىنعى قارىزدارمەن قوسا جاڭا قارىزداردىڭ ءوسىمى تاعى بار. ال، تۇركيا بۇل قارىزداردان قۇتىلۋ ءۇشىن جاڭا قارىز الۋىنا تۋرا كەلەدى. Fitch اگەنتتىگىنىڭ مالىمەتىنە سەنسەك انكارا بۇل قارىزدارىن جابۋ ءۇشىن 230 ملرد اقش دوللارى قارجىعا مۇقتاج.

ەكىنشىسى، تۇرىكتىڭ كوپتەگەن كومپانيالارى قارىزدى شەتەل ۆاليۋتاسى ارقىلى العان. بۇگىنگىدەي ليرا قۇنى جارىسىنا جۋىق قۇلدىراعان تۇستا ول قارىزدارى دا ءبىر ەسەگە وسە تۇسكەن. ليرا قۇنىنىڭ قۇلدىراۋى تۇركيادا ينفلياتسيا قاۋىپىن ارتتىردى. ۇيتكەنى ليرا ارزانداعان سايىن يمپورتتالعان تاۋارلار قۇنى قىمباتتاي تۇسۋدە. ۇلتتىق بانكى بولسا ينفلياتسيا قۇنىن 5 پايىز دەپ بولجاپ وتىر. بىلتىرعى ينفلياتسيامەن قوسقاندا 15 پايىزعا جەتتى. ۇلتتىق بانك بۇل جاعدايدى رەتتەۋگە بارىنشا تىرىسىپ باعۋدا. ايتالىق، شەتەل ينۆەستورلارىن ليرا ساتىپ الۋعا قىزىقتىرۋدا. الايدا، بۇل ارەكەتتەرىنەن كورنەكتى ناتيجە بولماي جاتقانى بايقالادى.

«داۋدىڭ باسى – دايرابايدىڭ كوك سيىرى»

تۇرىك ەكونوميكاسىنداعى قاۋىپتى جاعدايدىڭ ءبىر ۇشى اقش پەن تۇركيا اراسىنداعى قايشىلىقتارعا دا تىرەلەدى. تۇركيا مەن اقش اراسىنداعى جانجالداردان بۇرىنعى كەلىسىمدەردىڭ بىرقاتارى ءبۇلىندى. اقش وزىنە كىرەتىن دامۋشى ەلدەردىڭ تاۋارلارىنان كەدەن سالىعىن الىپ تاستاۋ سىندى تيىمدىلىكتەن تۇركيانى شىعارىپ تاستاۋدى قاراستىرىپ وتىر. سونىمەن بىرگە تەرروريزمگە قولداۋ كورسەتتى دەگەن تۇركيالىق قالتالىلاردىڭ سوتىنان كەيىن ۋاشينگتون تارابى ەكونوميكالىق سانكتسيا سالامىز دەپ قورقىتتى. قازىرگە انكارا ۋاشينگتوننىڭ ەكونوميكالىق قىسىمىنا ۇشىراي قويمادى. بىراق، بۇل ونىسىز دا قيىنشىلىقتاعى ەكونوميكاعا ۇلكەن قورقىنىش ۇيالاتتى.

تۇرىكتە تۇرالاۋ بولعانىمەن، كەرى كەتۋ بولمادى

بىراق، ءبىر انىعى جالپى جاقتان تۇركيا ەكونوميكاسى كەرى كەتىپ جاتقان جوق، تۇراقتى دامۋ كورسەتكىشىن ءالى ۇستاپ تۇر. 2001 جىلدان بەرى قاراي تۇركيا ەكونوميكاسى تۇراقتى ءوسىپ كورسەتىپ كەلەدى. سولاي دا، ەردوعان بيلىگى سايلاۋعا كوبىرەك كوڭىل بولىپ، تۇرىك ەكونوميكاسىن باقىلاۋدان شىعارىپ الدى دەگەن بولجامدار دا بار.

“The Qazaq Times”