جالعىز ۇلىنان تىرىدەي ايىرىلعان اكە زار يلەپ ءجۇر

باعدات مادەننىڭ قازاقستان ازاماتتىعىن العانىنا كوپ بولا قويعان جوق. قىتاي ەلىنەن اتاجۇرتقا كوشىپ كەلىپ، ءبىراز قيىندىقتارعا تاپ بولعان. ايتۋىنشا، 2012 جىلى قازاقستانعا ءبىرجولا قونىس اۋدارۋدى ۇيعارىپ، ىقتيارحات الۋ ءۇشىن قۇجاتتارىن جيناستىرا باستاپتى. كەيىن، 2014 جىلى شەكارا اسىپ، قازاقاستان ازاماتتىعىن الۋعا قامدانادى. الايدا سول كەزدە مەكتەپتە وقيتىن ۇلىنا ءتيىستى قۇجاتتاردى راسىمدەپ ۇلگەرە الماي قالعان ەكەن. زاڭ وزگەرىپ، ايرانداي ۇيىعان وتباسىن ەكىگە ايىرىپتى.

اشىنعان اكە جيىرمادان ەندى اسقان ۇلىنىڭ جاعدايىنا الاڭداۋمەن ءجۇر. قىتايدا قالىپ قويعان جالعىز تۇياعىما قامقور بولاتىن ەشبىر تۋىسىمىز دا  قالمادى دەپ، زار يلەپ وتىر.

- قازاقستانعا قاشان كەلدىڭىز جانە بالاڭىز باۋىرجان  نەگە سىزدەرمەن بىرگە ازاماتتىق الا المادى?

- 2012 جىلى قۇجات تولتىرىپ، ىقتيارحات الۋ وڭاي بولاتىن. سول جىلى جۇبايىم ەكەۋمىز قۇجاتتاردى تاپسىردىق. بىزدە ەكى بالا عوي، ۇلكەنى باۋىرجان ول كەزدە وقۋدا بولدى، «وقۋىنان قالدىرمايىق كەيىنەن الار» دەپ ويلاپ ەدىك. ەكىنشى قىزىمىز كامىلەتكە تولماعاندىقتان اناسىنىڭ اتىنا جازىلدى. 2014 جىلى قازاقستانعا ءبىرجولا كوشىپ كەلدىك. بالام سول كەزدە بىزبەن العاش ىلەسىپ كەلگەن بولاتىن.

- بالاڭىز نەگە سول كەزدە قۇجاتتارىن راسىمدەتپەدى?

- قر زاڭناماسىنا سايكەس، 2014 پەن 2015 جىلدارى ارالىعىندا ىقتيارحات الۋدى توقتاتىپ تاستادى. باستا وقۋىنان قالادى دەپ ويلادىق، كەيىن زاڭ وزگەردى.  سولاي قۇجاتتارىن جاساتۋ مۇمكىن بولماي قالعان ەدى. بىزبەن بىرگە كەلگەن بالامىزعا تەك ۋاقىتشا تىركەۋ عانا الىپ بەردىك. كەيىنەن ۋاقىتشا تىركەۋدىڭ ۋاقىتى اياقتالىپ، بالام قىتايعا ءوتىپ بارا جاتقاندا ايىپپۇل سالدى. سول 32 مىڭ ايىپۇلىن تولەپ بالام ءوتىپ كەتتى. بىزگە ونىڭ ۇستىنە مىنا الماتى وبلىسى كوكسۋ اۋدانىنان حابارلاسقان كوشى-قونىنان حابارلاسقاندا «ىقتيارحات دايىن بولىپ قالادى، قۇجاتتاردى دايىنداي بەرىڭدەر، ۆيزا ۋاقىتى وتسە وتە بەرسىن، ۋاقىتشا تىركەۋدىڭ ۋاقىتى دا وتە بەرسىن وعان دەيىن ىقتيارحات دايىن بولىپ قالادى» دەگەن ەدى. ەكى ەلدىڭ اراسىندا ارى بەرى ءجۇرۋ دە وڭاي ەمەس، ازداعان ايىپپۇلدى تولەي سالۋ الدە قايدا جەڭىل بولىپ كورىندى. قايدان بىلەيىن.

- بۇل قاي جىلدارى ەدى؟

- 2015 جىلدىڭ تامىز ايى ەدى. ەكىنشى رەت تاعى دا 2016 جىلدىڭ ماۋسىمىندا كەلىسىلگەن مەرزىمنەن 45 كۇن اسىپ كەتىپ، ءبىر جىل كولەمىندە ەكى رەت زاڭ بۇزۋشىلىق بولدى دەپ 15 كۇنگە قامالىپ، كەيىنەن قازاقستان اۋماعىنا بەس جىلعا دەيىن كىرە المايتىنداي، قارا تاڭبا باسىلىپ، تالدىقورعان اكىمشىلىك سوتى ۇكىم شىعاردى.  سول ۋاقىتتان بەرى اناسى ەكەۋمىزدىڭ ىشكەنىمىز ءىرىڭ جەگەنىمىز جەلىم….

- بالاڭىز كامەلەتتىك جاسقا جەتكەن ەكەن, نەگە زاڭدى ءتۇسىنىپ تۇرسا ۋاقىتشا تىركەۋدىڭ مەرزىمى بىتكەنىن بىلە تۇرا ەلدە ءجۇردى?

- ءبىز قىتايدا تۇرعاندا ەكى قاباتتى ءۇيىمىز بولدى، تۇرمىسىمىز جاقسى ەدى. قازاقستانعا وتكەندە بار-مۇلكىمىزدى ساتىپ كەلدىك. اعايىندارىمىزبەن ەلىم، جەرىم دەپ كەلدىك. قىتايدا شىنىن ايتسام ەت جاقىن دەگەندەردەن ەشكىم قالمادى. بالامنىڭ شىنىن ايتسا باراتىن جەرى، تۇراتىن ءۇيى جوق ەدى. تالدىقورعاندا كوشى-قوندا ىستەيتىندەرگە بار جاعدايدى اشىپ جەتكىزگەندە باۋىرجان دەگەن جىگىت تەگىن ۇمىتتىم، «اعا الاڭداماڭىز، ىقتيارحات جاسالىپ جاتىر» دەگەن سوڭ سوعان سەندىم..

- قۇزىرلى ورىندارعا ارىزداندىڭىزدار ما?

- ارىزداندىق. ءىىم ءمينيستىرى ق. قاسىموۆتىڭ دا قابىلداۋىندا بالام باۋىرجاننىڭ ءوزى بولدى. بىراق ارىزىمىز اۋىزشا بولىپ قالدى دا، ارىز تىركەلمەي قالىپتى. «نۇر وتانعا» دا ارىز جازدىق، تۇك ناتيجە جوق. سىم-گە ارىزدانعان ەدىك، وتىنىشىمىزگە قۇلاق اسىپ جوعارعى سوتقا وڭ شەشىم قابىلداۋدىڭ قاجەتتىگى تۋرالى ءوتىنىش ءبىلدىردى. ەندىگى بار ءۇمىتىمىز سول ءسىم-دە بولىپ وتىر.

- قازىردە بالاڭىز قايدا, حابارلاسىپ تۇراسىزدار ما?

- بالام شىندىعىن ايتقاندا كوشەدە ءجۇر (كۇيىنىپ كەتىپ، كوزىنە جاس تىعىلىپ قالدى) ءوزىمىز بارلىق تۋىس-تۋعانىمىزبەن كوشىپ كەلدىك. ەگەر ءبىر جاماعايىنىم بولسا الاڭسىز جۇرەر ەدىم، جالعىز تۇياعىم وسى بالا. 1996 جىلى تۋىلعان بالا عوي ەندى وقۋىن اياقتاعان. قازىرگى ساياسي جاعدايعا بايلانىستى كوپ تە حابارلاسا المايمىن، ايىنا ءبىر ءتىرى ەكەندىگىن ءبىلىپ تۇرامىن. بالادان تىرىدەي ايىرىلعان اۋىر ەكەن، ءتىپتى كەي جەرلەرگە ارىزدانايىن دەسەم  «بالاما كەسىرى ءتيىپ كەتەر مە ەكەن» دەپ قورقىپ ارەڭ باستايمىن.

قىتايدان كەلگەن قانداسىمىزعا بەلگىلى زاڭگەر كامشات ەسمۇحانبەتقىزى كومەكتەسۋگە كەلىسىپتى. ادۆوكات بۇل ماسەلەدە ءبىراز شيكىلىكتىڭ بارىن ايتىپ, زاڭ جۇزىندە جاۋاپ تارتىلعان ۇلىن اقتاپ الۋعا بولاتىنىن ايتادى.    

كامشات ەسمۇحانبەتقىزى, زاڭگەر: بۇل جەردە ەشقانداي قۇقىق بۇزۋشىلىق كورىپ تۇرعان جوقپىن. بىرىنشىدەن اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق كودەكسىنىڭ 12-بابىنا سايكەس ەشكىمدى دە ناق سول ءبىر قۇقىق بۇزۋشىلىق ءۇشىن اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە ەكى رەت تارتۋعا بولمايدى دەپ كورسەتىلگەن. ال باۋىرجان مادەندى ءبىر باپپەن ەكى رەت جاۋاپكەرشىلىككە تارتىپ وتىر.

ەكىنشىدەن، قر اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى كودەكسىنىڭ 851-بابى 5-ءبولىمىنىڭ 1-تارماعىن (ادامداردىڭ ءومىرى، دەنساۋلىعى ءۇشىن نە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەكونوميكاسى مەن قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن ورنى تولماس اۋىر زارداپتارعا الىپ كەلۋى مۇمكىن بولاتىن جاعداي) مىسال رەتىندە كەلتىرۋگە بولادى. بۇگىنگى قىتايداعى ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ احۋالىن ويلايتىن بولساق، بالانىڭ ومىرىنە قاۋىپ ءتونىپ تۇر دەپ ايتا الامىز.

ۇشىنشىدەن، قر «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭىنىڭ 27-بابىنا سايكەس: «شاقىرۋشى ادامنىڭ مىنا وتباسى مۇشەلەرى وتباسىن بىرىكتىرۋ ماقساتىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا جىبەرىلەدى: ەگەر قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا تۇراقتى تۇراتىن كوشىپ كەلۋشى شاقىرۋشى ادام بولسا – وسى باپتىڭ 3-تارماعىنىڭ 1), 2), 3) جانە 4) تارماقتارىندا اتالعان ادامدار. تۇراقتى تۇرۋعا ارنالعان رۇقساتى بار شاقىرۋشى ادامنىڭ وتباسى مۇشەلەرىنە ۋاقىتشا تۇرۋعا ارنالعان رۇقسات جىل سايىن ۇزارتۋ قۇقىعىمەن ءبىر جىلعا بەرىلەدى» دەپ كورسەتىلگەن.

ال وسى باپتىڭ 3-تارماعى 2-تارماقشاسىندا: «مىنالار: نەكەدە تۇرمايتىن جانە شاقىرۋشى ادامنىڭ اسىراۋىنداعى جانە (نەمەسە) قامقورشىلىعىنداعى (قورعانشىلىعىنداعى) بالالار وتباسىن بىرىكتىرۋ ماقساتىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا كەلەتىن شاقىرۋشى ادامنىڭ وتباسى مۇشەلەرى بولىپ تابىلادى» دەپ كورسەتىلگەن. الايدا زاڭ تالاپتارىن جەتە تۇسىنبەۋىنە بايلانىستى باعدات مادەن بالاسىنىڭ قازاقستانعا كەلۋ ماقساتىن دۇرىس كورسەتپەي، وتباسى بىرىگە الماي، ءبولىنىپ كەتكەن. ياعني بۇل ارەكەت قر-نىڭ زاڭىنا قايشى.

“The Qazaq Times”